KP PZPR Mrągowo

KP PZPR Mrągowo
Rodzaj organizacji	partia polityczna
Rok założenia	1948 r.

KP PZPR Mrągowo - właść.: Komitet Powiatowy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Mrągowie. Jednostka organizacji partyjnej na szczeblu powiatowym, funkcjonująca od grudnia 1948 r. do czerwca 1975 r.

Początek działalności

W dniu 27 grudnia 1948 r. odbyło się wspólne posiedzenie powiatowych władz PPR i PPS powiatu mrągowskiego, na którym powołano KP PZPR Mrągowo w 25-cio osobowym składzie (10 z tych osób tworzyło jednocześnie egzekutywę KP).
I sekretarzem został Józef Zgódka; II-gim Artur Nasiński. Poza nimi do egzekutywy KP weszli: Bolesław Drożdż , Władysław Kapuścik, Józef Kosiński, Bolesław Kowalik, Eugeniusz Przedworski, Franciszek Sikora, Bronisław Zarzycki Stefan Stoczyński.
Powołany w grudniu 1948 r. skład KP powstał w procedurze pozawyborczej i miał charakter tymczasowy. Postawiono przed nim dwa zadania: doprowadzenie akcji scaleniowej do końca (tj. połączenie ogniw PPR i PPS aż do poziomu kół) oraz uporządkowanie spraw związanych z członkostwem Partii.
I konferencja sprawozdawczo – wyborcza (27 II 1949 r.) zakończyła okres tymczasowości władz partyjnych. Obrano 25-cio osobowy Komitet Powiatowy w składzie nieznacznie tylko różniącym się od ustępującego. Po raz pierwszy wybrano 10 zastępców członka KP i 6-cio osobową Komisję Rewizyjną (w tym 3 zastępców członka). W tym samym dniu KP wybrał spośród siebie egzekutywę. Józef Zgódka pozostał na stanowisku I sekretarza.

Struktura terenowa

KP zarządzał siecią ogniw która obejmowała:

• podstawowe organizacje partyjne [POP]
  

w 1950 r. funkcjonowało w powiecie 110 POP; w 1970 r. było ich 169 (oraz 1 grupa kandydacka), a w chwili likwidacji powiatu, PZPR miała na jego obszarze 165 POP/OOP.

• ogniwa I-szej instancji, w tym:

- komitety miejskie w Mrągowie i Mikołajkach;

- komitety gminne (I) - w latach 1949-1954 w pow. mrągowskim funkcjonowały KG PZPR w: Baranowie, Marcinkowie, Nawiadach, Pieckach, Rybnie, Sorkwitach, Ukcie, Woźnicach i Wyszemborku

- komitety gminne (II) - w latach 1973-1990 w pow. mrągowskim funkcjonowały KG PZPR w: Mrągowie, Pieckach, Sorkwitach. W Mikołajkach powołano Komitet Miejsko – Gminny PZPR.

- w latach 1955-1972 rolę komitetów gminnych przejęły komitety gromadzkie, które nie zawsze odpowiadały gromadom administracyjnym; ich struktura była płynna, budowana mozolnie, długo i niekonsekwentnie; w 1971 r. w pow. mrągowskim funkcjonowały komitety gromadzkie PZPR w: Baranowie, Marcinkowie, Nawiadach, Pieckach, Rybnie, Sorkwitach, Ukcie, Uźrankach, Warpunach, Woźnicach, Wyszęborku.

Struktura wewnętrzna

Najważniejszym organem powiatowej organizacji partyjnej była konferencja sprawozdawczo – wyborcza.
Początkowo (do 1956 r.) zwoływano je corocznie, później co 2-3 lata. Do podstawowych zadań konferencji należał wybór organów władzy partyjnej: komitetu powiatowego i komisji rewizyjnej. Ponadto, na konferencji dokonywano przeglądu dokonań mijającej kadencji oraz programowano działalność KP na kadencję nadchodzącą.
W latach 1949-1975 organ ten zbierał się 16 razy:

• I konferencja (27.02.1949 r.)
• II konferencja (26.03.1950 r.)
• III konferencja (09.12.1951 r.)
• IV konferencja (17/18.01.1953 r.)
• V konferencja (30.05.1954 r.)
• VII [VI] konferencja (21.08.1955 r.)
• [VII] konferencja (24/25.11.1956 r.)
• IX [VIII] konferencja (10.01.1959 r.)
• IX konferencja (09.01.1960 r.)
• X konferencja (03.02.1962 r.)
• XII [XI] konferencja (11.11.1964 r.)
• XIII [XII] konferencja (12.11.1966 r.)
• XIV [XIII] konferencja (01.03.1969 r.)
• XV [XIV] konferencja (19.12.1970 r.)
• XVI [XV] konferencja (20.01.1973 r.)
• XVII [XVI] konferencja (18.01.1975 r.)

Uczestnikami konferencji byli przedstawiciele poszczególnych POP – delegaci. Liczba tych ostatnich uzależniona była od wielkości ogniwa delegującego oraz tzw. klucza

Liczba delegatów na powiatową konferencję sprawozdawczo - wyborczą w Mrągowie (przykładowe lata)

rok konferencji	liczba delegatów
1949	127
1956	147
1975	150

W przerwach pomiędzy posiedzeniami konferencji sprawozdawczo–wyborczych najważniejszym organem powiatowej organizacji partyjnej był komitet powiatowy, przy czym zdecydowanie rozróżnić należy dwa pojęcia:

• KP jako urząd powołany do administrowania „masami członkowskimi”

• KP jako najważniejszy w powiecie organ władzy partyjnej, potocznie określany mianem „plenum”.

Komitet powiatowy jako organ statutowy („plenum”) funkcjonował poprzez zebrania plenarne, zwoływane średnio co 2-3 miesiące. Przez pierwszych kilka lat w jego skład wchodziło 23 do 25 osób (i 10 zastępców członka KP), od 1955 r. liczby te rosły: plenum skupiało na ogół ponad 40 osób.

Liczba członków KP wybranych na konferencjach sprawozdawczo - wyborczych w Mrągowie (przykładowe lata)

rok konferencji	Członkowie + zastępcy członka KP
1950	23
1960	37+11
1970	43+10
1975	43+13

Najpóźniej od 1963 r. przy KP funkcjonowały komisje problemowe, które powoływano tradycyjnie na drugim plenarnym posiedzeniu w każdej kadencji. W skład komisji wchodzili członkowie KP, jak też ludzie spoza organizacji. Zadaniem komisji (i ich odpowiedników) było merytoryczne opracowanie materiałów, które stanowiły przedmiot obrad plenarnych.
Ilość i nazwy komisji zmieniały się w czasie, lecz nie były to różnice zasadnicze. Trzon stanowiły komisje: organizacyjna, propagandowa (ideologiczna), młodzieżowa oraz funkcjonujące na prawach komisji zespoły (ds. skarg i wniosków; administracyjny). Specjalną pozycję posiadał Komitet ds. Rolnictwa – najliczniejszy z organów pomocniczych KP.

Aparat wykonawczy

W latach 1948 – 1975 przez Komitet Powiatowy w Mrągowie przewinęło się co najmniej 355 osób, a przez jego egzekutywę co najmniej 106 osób . W tym samym okresie w mrągowskim KP 33 osoby zajmowały stanowisko sekretarza, z czego 11 sprawowało funkcję I sekretarza.
W sekretariacie KP do roku 1956 istniało stanowisko II sekretarza, później zastąpiono je funkcją sekretarza organizacyjnego. Ponadto istniały stanowiska sekretarza rolnego i propagandowego. Na ostatniej z powiatowych konferencji wyborczych (styczeń 1975 r.) odstąpiono od określania "branż" sekretarzy.
Do najważniejszych kompetencji KP należało dokonywanie wyboru składu egzekutywy (w tym sekretarzy), co odbywało się zazwyczaj na pierwszym posiedzeniu w kadencji, zwoływanym na ogół jeszcze w trakcie konferencji sprawozdawczo – wyborczej. Do zadań „plenum” należało też dokonywanie zmian personalnych w egzekutywie (powoływanie i odwoływanie członków) oraz programowanie i nadzorowanie działalności egzekutywy i sekretarzy. „Plenum” posiadało również własne uprawnienia w zakresie nomenklatury.

Liczba członków egzekutywy KP wybranych na konferencjach sprawozdawczo - wyborczych (wybrane lata)

rok konferencji	członkowie egzekutywy KP
1950	9
1960	8
1970	10
1975	13

Organami KP były również: egzekutywa oraz Komisja Rewizyjna, natomiast Komisja Kontroli Partyjnej stanowiła organ powiatowej organizacji partyjnej.

Członkowie i kandydaci

W momencie scalenia PPR i PPS szeregi powiatowej organizacji partyjnej liczyły ok. 1,5 tys. członków i kandydatów. Słabe tempo wzrostu w kilku kolejnych latach (bazowej kwoty 1,5 tys. członków nie udało się osiągnąć aż po lata ’60-te) wynikały głównie z powtarzanych akcji „oczyszczania” szeregów.
Poważny, blisko 30 % spadek w szeregach powiatowej PZPR odnotowano w okresie popaździernikowym. Spadek ten udało się wyhamować dopiero w 1959 r. W następnych latach Partia w pow. mrągowskim systematycznie rosła, osiągając apogeum w 1970 r. (2 872 członków i kandydatów). W momencie likwidacji KP skupiał 2 682 członków i kandydatów.

Osoby związane z organizacją

W KP PZPR Mrągowo funkcję I sekretarza sprawowali kolejno:
Józef Zgódka (28 grudnia 1948 r. ~ maj 1949 r.)
Jan Olzak (~maj 1949 r. - 26 marca 1950 r.)
Kazimierz Rokoszewski (26 marca 1950 r. ~wrzesień 1951 r.)
Marian Machel (~ wrzesień ~ październik 1951 r.)
Stanisław Zabłocki (~październik 1951 r. - 30 stycznia 1954 r.)
Henryk Kiełbik (30 stycznia 1954 r. - 04 kwietnia 1955 r.)
Robert Kramkowski (04 kwietnia 1955 r. - 25 listopada 1956 r.)
Henryk Kluf (25 listopada 1956 r. - 16 listopada 1957 r.)
Jerzy Kubicki (16 listopada 1957 r. - 02 września 1961 r.)
Witold Słowikow (02 września 1961 r. - 11 kwietnia 1968 r.)
Kazimierz Grynis (11 kwietnia 1968 r. - 02 czerwca 1975 r.)

Bibliografia

M.Korejwo, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza na ziemi mrągowskiej 1948-1989 (tekst niepublikowany).

Źródła archiwalne

Archiwum Państwowe w Olsztynie, zespół archiwalny nr 1083.