Kanał Elbląski: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
Linia 1: Linia 1:
'''Kanał Elbląski''' do 1945 r. zwany Oberlandzkim, dziś to bodajże najbardziej znany obiekt hydrotechniczny województwa warmińsko-mazurskiego, a poprzez zastosowane oryginalne rozwiązania techniczne unikalny na skalę światową.
+
'''Kanał Elbląski''' do 1945 r. zwany Oberlandzkim, dziś najbardziej znany zabytek hydrotechniczny województwa warmińsko-mazurskiego, a poprzez zastosowane oryginalne rozwiązania techniczne unikalny na skalę światową.
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
 
  |nazwa                = Kanał Elbląski
 
  |nazwa                = Kanał Elbląski
Linia 32: Linia 32:
  
 
== Historia ==
 
== Historia ==
Kanał łączy jeziora, w tym Drużno, Szeląg i Jeziorak oraz żeglowne odcinki rzek (m.in. Elbląg, Nogat, Wisłę) z Zalewem Wiślanym i Morzem Bałtyckim. Obecnie jest to najdłuższy, żeglowny kanał w Polsce, o długości ok. 150 km (z odgałęzieniami i jeziorami, właściwy kanał ma ok. 80 km długości) i różnicy poziomów wody dochodzącej do ponad 100 m. Kanał zaprojektowany został przez inżyniera Georga Jakoba Steenke (późniejszego kierownik budowy i administratora drogi wodnej), budowany był w latach 1844 – 1872 (uroczyste otwarcie w 1860 r.), kilkakrotnie także modernizowany.
+
Kanał zaprojektowany został przez inżyniera Georga Jakoba Steenke, który był także kierownikiem budowy drogi wodnej i późniejszym jej administratorem. Prace budowlane prowadzono w okresie 1844 – 1872. Uroczyste otwarcie kanału miało miejsce w 1860 r. W późniejszych latach kanał kilkakrotnie modernizowano, m.in. w okresie międzywojennym. W efekcie prac Elbląg, Iława, Zalewo, Miłomłyn i Ostróda zostały połączone siecią kanałów. Przerwa w użytkowaniu kanału miała miejsce w okresie drugiej wojny światowej (tabor zatopiono przed wkroczeniem Armii Czerwonej). Żeglugę wznowiono w 1946 r. Pod koniec lat 70-tych XX w. kanał został wpisany do rejestru zabytków. Od 2013 r. prowadzone są w obrębie kanału zakrojone na szeroką skale prace remontowo - rewitalizacyjne.
  
Kanał budowano z myślą o wykorzystaniu gospodarczym, co też miało miejsce (przewożono głównie drewno, płody rolne, węgiel, materiały budowlane), jednak już przed pierwszą wojną światową kanał użytkowy był turystycznie, także dzięki posiadanym walorom krajobrazowym.
+
Kanał budowano z myślą o wykorzystaniu gospodarczym, co też miało miejsce (przewożono głównie drewno, płody rolne, węgiel, materiały budowlane), jednakże już przed pierwszą wojną światową kanał użytkowy był turystycznie.
 +
 
 +
==Trasa==
 +
Kanał łączy jeziora, w tym Drużno, Szeląg i Jeziorak oraz żeglowne odcinki rzek (m.in. Elbląg, Nogat, Wisłę) z Zalewem Wiślanym i Morzem Bałtyckim. Obecnie jest to najdłuższy, żeglowny kanał w Polsce, o długości ok. 150 km (z odgałęzieniami i jeziorami, właściwy kanał ma ok. 80 km długości) i różnicy poziomów wody dochodzącej do ponad 100 m.
  
 
== Urządzenia hydrotechniczne ==
 
== Urządzenia hydrotechniczne ==
Wykorzystywane do dziś urządzenia kanału poruszane są siłą wody za pomocą kół wodnych lub turbin Francisa.  Różnice poziomów wody pokonywane są przy pomocy pięciu dwukierunkowych pochylni zaprojektowanych, jako napędzane wyłącznie siłą wody (Buczyniec [[pochylnia w Buczyńcu]], Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny), z wykorzystaniem specjalnych platform z torowiskami, po których za pomocą wyciągu linowego wciągane są statki jednocześnie w dwóch, przeciwnych kierunkach. Do zastosowania tego typu rozwiązań zainspirowała projektanta kanału wycieczka, podczas której wizytował Kanał Morrisa i Kanał Pensylwania w USA. Nie jest to jedyne spektakularne rozwiązanie hydrotechniczne w obrębie kanału. Różnice poziomów wody pomiędzy jez. Karnickim a kanałem zniwelowano łącząc je przekopem poprzez usypanie w poprzek jeziora grobli w formie wału z kanałem, którego lustro wody leży ponad poziomem jeziora, a żegluga odbywa się  jego środkiem. Wody przedzielonego jeziora przepływają rurami umieszczonymi w poprzek wału. Kanał obfituje w szereg rozwiązań hydrotechnicznych, które służą jego utrzymaniu i żegludze.
+
Wykorzystywane do dziś urządzenia kanału poruszane są siłą wody za pomocą kół wodnych lub turbin systemu Francisa.  Różnice poziomów wody pokonywane są przy pomocy pięciu pochylni zaprojektowanych, jako napędzane siłą wody (Buczyniec [[pochylnia w Buczyńcu]], Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny), z wykorzystaniem platform z torowiskami i wyciągu linowego, za pomoca których wciągane są statki jednocześnie w dwóch, przeciwnych kierunkach. Do zastosowania tego typu rozwiązań zainspirowała projektanta kanału wycieczka, podczas której wizytował Kanał Morrisa i Kanał Pensylwania w USA. W trakcie budowy Kanału Elbląskiego wykonano szereg prac i budowli hydrotechnicznych, w tym m.in.: mosty, przepusty, jazy, śluzy, suchy dok ze slipem(Ostróda). Na wyróżnienie zasługuje rozwiązanie hydrotechniczne niwelujące różnicę poziomów wody pomiędzy jez. Karnickim a kanałem, czego dokonano łącząc je przekopem w usypanej w poprzek jeziora grobli z kanałem.
  
Kanał, z jedynym na świecie działającym systemem tego typu pochylni, pod koniec lat 70-tych XX w. wpisany został do rejestru zabytków, a w 2011 r. uznany rozporządzeniem Prezydenta RP za Pomnik Historii. Od 2013 r. prowadzone są w obrębie kanału zakrojone na szeroką skale prace rewitalizacyjne.
+
==Ciekawostki==
 +
Kanał jest jedyną na świecie budowlą hyrotechniczną, gdzie działa tego typu system, poruszanych siłą wody pochylni transportujących statki.
  
==Ciekawostki==
+
W 2011 r. kanał został uznany rozporządzeniem Prezydenta RP za Pomnik Historii.  
*W pobliżu kanału spotkać można głazy narzutowe np. w [[Głaz narzutowy w leśnictwie Buczyniec|leśnictwie Buczyniec]].
 
  
 
== Bibliografia ==
 
== Bibliografia ==
#S. Januszewski (red.), Kanał Ostródzko-Elbląski, Wrocław 2001
+
#R. Kowalski, C. Wawrzyński, 100 lat żeglugi pasażerskiej Ostróda-Iława-Elbląg 1912-2012, Olsztyn 2012
#C. Wawrzyński, Osiem wieków wschodniopruskiej żeglugi, kanałów i dróg wodnych, Olsztyn 2014
+
#A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 2014, nr 6
 +
 
 +
[[Plik:Katy-maszynownia.jpg|290px|right|thumb|Budynek maszynowni w zespole pochylni Kąty]]
 +
 
 
[[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]]
 
[[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]]

Wersja z 22:00, 4 sty 2015

Kanał Elbląski do 1945 r. zwany Oberlandzkim, dziś najbardziej znany zabytek hydrotechniczny województwa warmińsko-mazurskiego, a poprzez zastosowane oryginalne rozwiązania techniczne unikalny na skalę światową.

Kanał Elbląski

Kanał Elbląski, pochylnia w Kątach
Kanał Elbląski, pochylnia w Kątach
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat elbląski
Gmina Elbląg
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Kanał Elbląski
Kanał Elbląski
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Kanał Elbląski
Kanał Elbląski
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Historia

Kanał zaprojektowany został przez inżyniera Georga Jakoba Steenke, który był także kierownikiem budowy drogi wodnej i późniejszym jej administratorem. Prace budowlane prowadzono w okresie 1844 – 1872. Uroczyste otwarcie kanału miało miejsce w 1860 r. W późniejszych latach kanał kilkakrotnie modernizowano, m.in. w okresie międzywojennym. W efekcie prac Elbląg, Iława, Zalewo, Miłomłyn i Ostróda zostały połączone siecią kanałów. Przerwa w użytkowaniu kanału miała miejsce w okresie drugiej wojny światowej (tabor zatopiono przed wkroczeniem Armii Czerwonej). Żeglugę wznowiono w 1946 r. Pod koniec lat 70-tych XX w. kanał został wpisany do rejestru zabytków. Od 2013 r. prowadzone są w obrębie kanału zakrojone na szeroką skale prace remontowo - rewitalizacyjne.

Kanał budowano z myślą o wykorzystaniu gospodarczym, co też miało miejsce (przewożono głównie drewno, płody rolne, węgiel, materiały budowlane), jednakże już przed pierwszą wojną światową kanał użytkowy był turystycznie.

Trasa

Kanał łączy jeziora, w tym Drużno, Szeląg i Jeziorak oraz żeglowne odcinki rzek (m.in. Elbląg, Nogat, Wisłę) z Zalewem Wiślanym i Morzem Bałtyckim. Obecnie jest to najdłuższy, żeglowny kanał w Polsce, o długości ok. 150 km (z odgałęzieniami i jeziorami, właściwy kanał ma ok. 80 km długości) i różnicy poziomów wody dochodzącej do ponad 100 m.

Urządzenia hydrotechniczne

Wykorzystywane do dziś urządzenia kanału poruszane są siłą wody za pomocą kół wodnych lub turbin systemu Francisa. Różnice poziomów wody pokonywane są przy pomocy pięciu pochylni zaprojektowanych, jako napędzane siłą wody (Buczyniec pochylnia w Buczyńcu, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny), z wykorzystaniem platform z torowiskami i wyciągu linowego, za pomoca których wciągane są statki jednocześnie w dwóch, przeciwnych kierunkach. Do zastosowania tego typu rozwiązań zainspirowała projektanta kanału wycieczka, podczas której wizytował Kanał Morrisa i Kanał Pensylwania w USA. W trakcie budowy Kanału Elbląskiego wykonano szereg prac i budowli hydrotechnicznych, w tym m.in.: mosty, przepusty, jazy, śluzy, suchy dok ze slipem(Ostróda). Na wyróżnienie zasługuje rozwiązanie hydrotechniczne niwelujące różnicę poziomów wody pomiędzy jez. Karnickim a kanałem, czego dokonano łącząc je przekopem w usypanej w poprzek jeziora grobli z kanałem.

Ciekawostki

Kanał jest jedyną na świecie budowlą hyrotechniczną, gdzie działa tego typu system, poruszanych siłą wody pochylni transportujących statki.

W 2011 r. kanał został uznany rozporządzeniem Prezydenta RP za Pomnik Historii.

Bibliografia

  1. R. Kowalski, C. Wawrzyński, 100 lat żeglugi pasażerskiej Ostróda-Iława-Elbląg 1912-2012, Olsztyn 2012
  2. A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 2014, nr 6
Budynek maszynowni w zespole pochylni Kąty