Kaplityny: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
(→‎Bibliografia)
(→‎Dzieje miejscowości)
Linia 44: Linia 44:
  
 
== Dzieje miejscowości ==
 
== Dzieje miejscowości ==
−
Według źródeł historycznych, pierwsza wzmianka dotycząca wsi pochodzi z roku 1364 kiedy to, według zakonnych kronikarzy, została ona lokowana nad strugą zwaną dawniej Sortex (dzisiejsza rzeczka Kiermas). Za czasów pogańskich Prusów, w tym miejscu znajdowało się pole zwane „Campus Kautyn”, i nie było jeszcze osady.
+
Wieś została lokowana w 1364 roku na obszarze dawnej pruskiej osady. Wystawcą przywileju lokacyjnego na 4 włóki na [[prawo pruskie|prawie pruskim]] był ówczesny biskup warmiński [[Jan Stryprock]]. Odbiorcami przywileju byli dwaj Prusowie - bracia Gedete i Erwike. Kaplityny weszły w skład domeny biskupów warmińskich. Nazwa wsi ulegała  przekształceniom na przestrzeni stuleci: ''Caipletyn'', ''Caipletein''. Odnowienie przywileju lokacyjnego nastąpiło w 1409 roku, natomiast kolejne ziemskie nadania miały miejsce w 1364 i 1483 roku. Od XV stulecia Kaplityny były wsią o polskim charakterze. Wiadomości o miejscowej karczmie pochodzą z 1600 roku. Po 1772 roku wieś stała się własnością pruskiego skarbu państwa. W 1807 roku większość mieszkańców stanowili katolicy, posługujący się językiem polskim i gwarą warmińską.
  
−
18 marca 1364 roku biskup warmiński Jan II Stryprock wystawił przywilej na 4 włóki na prawie pruskim, dwom pruskim braciom Gedete i Erwike. Od tej pory wieś stanowiła własność biskupów warmińskich. Do braci Gedete i Erwike należało sprowadzenie osadników. Za to mieli służyć konno w wojnie i pomagać stawiać i naprawiać grody. Ponadto otrzymali prawo łowienia ryb w Jezierzo Wummeling (Umląg), na własne potrzeby i małymi narzędziami. W przywileju zawarto także, że byli oni zwolnieni przez 14 lat z dalszych wypraw. A z chwilą kiedy kraj był w potrzebie, mieli pod broń stanąć i rozkazy czynić.
+
W 1861 roku Kaplityny były zamieszkane wyłącznie przez ludność polskojęzyczną. Pięć lat później we wsi została założona biblioteczka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych|Towarzystwa Czytelni Ludowych]]. W 1910 roku miejscowość liczyła 194 Polaków. W [[okres międzywojenny|okresie międzywojennym]] wzrosły antypolskie nastroje. W takiej atmosferze podjęto próbę utworzenia we wsi polskiej szkoły. 18 marca 1920 roku mieszkańcy podpisali petycję w  sprawie polskich szkół na [[Warmia|Warmii]], skierowaną do [[Komisja Międzysojusznicza|Komisji Międzysojuszniczej]]. W [[Plebiscyt 1920|plebiscycie 1920 roku]] wieś oddała jednak 120 głosów za Niemcami i zaledwie 20 za Polską. Miejscowa biblioteka polska funkcjonowała po 1920 roku jako oddział [[Centralna Biblioteka Polska w Niemczech|Centralnej Biblioteki Polskiej w Niemczech]]. W 1939 roku liczyła 102 tomy. Między 1922 a 1939 rokiem działało w Kaplitynach Związek Polaków w Niemczech|Koło Związku Polaków w Niemczech]]. Działało także Towarzystwo Młodzieży. Mężem zaufania [[IV Dzielnica Związku Polaków w Niemczech|IV Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech był Jan Brosz]]. W 1939 roku Kaplityny były zamieszkane przez 193 osoby. Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do wsi 24 stycznia 1945 roku. Po roku 1945 Kaplityny uzyskały status wsi sołeckiej. W 2003 roku wieś była zamieszkana przez 206 osób.
  
−
Nazwa wsi pochodzi od nazwiska Prusa Kaipletyn. W dokumentach wymieniano także nazwę wsi – Caipletyn i Caipletein. W 1364 roku podobny przywilej otrzymali na kolejne 4 włóki prusacy Willun i Piotr Quemüsye. 22 maja 1409 roku biskup warmiński Henryk IV Vogelsang odnowił przywilej na 4 włoki Mikołajowi Wissike, a 6 kwietnia 1483 roku biskup warmiński Mikołaj Tungen nadał osadnikom prawo chełmińskie w miejscu dotychczasowego pruskiego. Wówczas było 26 włók. Pierwsze wzmianki o karczmie we wsi pochodzą z roku 1600. W roku 1656 wieś liczyła 28 włók, gospodarzyło w niej 5 gburów, był jeden sołtys i jedna karczma. Roczny czynsz wynosił owsa 28 funtów i 30 kur. Czynsz we florenach wynosił 148. Później 6 włók wolnych otrzymał Landshaupt, montelarz biskupi. W 1702 roku, wymieniano jako wieś osadników. Po rozbiorze Polski (1772 r. ) rząd pruski zabrał wieś i wydał na własność prywatną. W roku 1807 mieszkańcy wsi Kaplityny zmuszeni byli do odpłacenia długów wojskowych. W tym okresie Las Kaplityński w większej części został wycięty i zamieniony na łąki i dano go w zastaw miastu Wartembork. Większość mieszkańców stanowili katolicy i mówiący po polsku.
 
−
 
−
Z dawnych historycznych źródeł wiemy, że począwszy od XV wieku była to wieś typowo polska. Mieszkańcy w większości katolicy, posługiwali się językiem polskim i warmińską gwarą. Na podstawie spisu ludności z 3 grudnia 1861 roku, opracowanego przez Grunnenberga (1864 r. ) we wsi nie było ani jednego Niemca czy mieszkańca mówiącego tym językiem. W 1886 roku w Kaplitynach powstała mała biblioteczka, która podlegała pod Towarzystwo Czytelni Ludowych, a w 1910 roku Towarzystwo Polskie. W roku 1910 wieś liczyła 194 Polaków, którzy czuli się swobodnie.
 
−
 
−
Podczas działań w pierwszej wojnie światowej, pomimo polskiego charakteru, wieś nie ucierpiała, jednak okres międzywojenny nie należał do łatwych. Mieszkańcy nie poddawali się germanizacji. Wszyscy posługiwali się językiem polskim. W tym czasie zrodził się zamiar zorganizowania we wsi polskiej szkoły. 18 marca 1920 roku mieszkańcy podpisali się pod memoriałem skierowanym do Komisji Międzysojuszniczej, w sprawie otwarcia polskich szkół na Warmii, nie wymieniając swojej wsi. Jednak w plebiscycie mieszkańcy Kaplityn oddali 120 głosów za Niemcami, a tylko 20 za Polską. Takiego obrotu sprawy nikt nie przewidział. Po przegranym plebiscycie biblioteka mieszcząca się w domu Sznarbachów ponownie rozpoczęła wypożyczać książki. W jej zasobach było 50 woluminów. Od roku 1920 kierował nią Franciszek Schnarbach, a w latach 1934-1939 Maria Orłowska. Biblioteka funkcjonowała jako oddział Centralnej Biblioteki Polskiej w Niemczech. W 1939 roku liczyła 102 tomy, a liczba czytelników kształtowała się w zależności od presji hitlerowców.
 
−
 
−
Po przegranym plebiscycie, do wybuchu drugiej wojny w Kaplitynach działało Koło Związku Polaków w Niemczech (1922-1939), do którego należało 4 osoby: Paul Anielski, Jan Brosch, Elżbieta Schnarbach i Franciszek Schnarbach. Działało także Towarzystwo Młodzieży. Mężem Zaufania IV Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech był Jan Brosz. Po rozpoczęciu drugiej wojny światowej wszystko się zmieniło. Nastał okres prześladowań i represji ze strony nazistów. Pomimo groźby aresztowania przez gestapo we wsi było wielu, którzy obstawali za Warmią w granicach Rzeczpospolitej. Do najaktywniejszych bojowników o polskość należała rodzina Sznarbachów. W ich mieszkaniu odbywały się zebrania. Z tego powodu Sznarbachowie nękani byli przez niemiecką policję częstymi grzywnami za rzekome naruszanie przepisów porządkowych. W tym czasie zarówno ojciec Franciszek Sznarbach jak i i jego syn, również Franciszek, wracali niejednokrotnie do domu pobici przez bojówkarzy niemieckich.
 
−
1939 -193 mieszkańców.
 
−
W czasie działań wojennych wieś prawie nie ucierpiała. 24 stycznia 1945 roku, do Kaplityn wkroczyły wojska Armii Radzieckiej. Z ich rąk zginęło dwóch mieszkańców. Inaczej wyglądała sytuacja kiedy to pod koniec stycznia 1945 roku pod Krupolinami czerwonoarmiści wymordowali kilkuosobową grupę osób będących w Mokinach na przymusowych robotach, w tym dwóch jeńców wojennych. Wszystkich pogrzebano w pobliskim lesie przy Kaplitynach. 7 lutego 1945 czerwonoarmiści deportowali na wschód jedną osobę pochodzącą z Kaplityn.
 
−
 
−
Po roku 1945, Kaplityny stały się wsią sołecką. Sołectwo obejmowało wieś Kaplityny oraz osadę Sapunki. W 1996 roku w Kaplitynach zamieszkiwało 128, a w 2003 roku 206 mieszkańców.
 
−
 
 
<br/>
 
<br/>
  

Wersja z 02:17, 28 cze 2014


Kaplityny
Kaplityny.Zabytkowa kapliczka przydrożna
Kaplityny.Zabytkowa kapliczka przydrożna
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Gmina Barczewo
Liczba ludności (2010) 206 (łącznie Kaplityny i Sapunki)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Kaplityny
Kaplityny
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Kaplityny
Kaplityny
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kaplityny (niem. Kaplitainen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Barczewo.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

W 2010 roku miejscowość była zamieszkana przez 206 osób (łącznie Kaplityny i Sapunki). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Krystyna Szter[1].

Położenie

Wieś jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, na południowo-zachodnim krańcu gminy, w odległości 5 km od Barczewa.


Dzieje miejscowości

Wieś została lokowana w 1364 roku na obszarze dawnej pruskiej osady. Wystawcą przywileju lokacyjnego na 4 włóki na prawie pruskim był ówczesny biskup warmiński Jan Stryprock. Odbiorcami przywileju byli dwaj Prusowie - bracia Gedete i Erwike. Kaplityny weszły w skład domeny biskupów warmińskich. Nazwa wsi ulegała przekształceniom na przestrzeni stuleci: Caipletyn, Caipletein. Odnowienie przywileju lokacyjnego nastąpiło w 1409 roku, natomiast kolejne ziemskie nadania miały miejsce w 1364 i 1483 roku. Od XV stulecia Kaplityny były wsią o polskim charakterze. Wiadomości o miejscowej karczmie pochodzą z 1600 roku. Po 1772 roku wieś stała się własnością pruskiego skarbu państwa. W 1807 roku większość mieszkańców stanowili katolicy, posługujący się językiem polskim i gwarą warmińską.

W 1861 roku Kaplityny były zamieszkane wyłącznie przez ludność polskojęzyczną. Pięć lat później we wsi została założona biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1910 roku miejscowość liczyła 194 Polaków. W okresie międzywojennym wzrosły antypolskie nastroje. W takiej atmosferze podjęto próbę utworzenia we wsi polskiej szkoły. 18 marca 1920 roku mieszkańcy podpisali petycję w sprawie polskich szkół na Warmii, skierowaną do Komisji Międzysojuszniczej. W plebiscycie 1920 roku wieś oddała jednak 120 głosów za Niemcami i zaledwie 20 za Polską. Miejscowa biblioteka polska funkcjonowała po 1920 roku jako oddział Centralnej Biblioteki Polskiej w Niemczech. W 1939 roku liczyła 102 tomy. Między 1922 a 1939 rokiem działało w Kaplitynach Związek Polaków w Niemczech|Koło Związku Polaków w Niemczech]]. Działało także Towarzystwo Młodzieży. Mężem zaufania IV Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech był Jan Brosz. W 1939 roku Kaplityny były zamieszkane przez 193 osoby. Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do wsi 24 stycznia 1945 roku. Po roku 1945 Kaplityny uzyskały status wsi sołeckiej. W 2003 roku wieś była zamieszkana przez 206 osób.


Ludzie związani z miejscowością

  • Augustyn Nerowski (1911-1942) - działacz plebiscytowy, członek Komitetów na Warmii


Zabytki

  • Kapliczka z dzwonniczką, znajdująca się przy wjeździe do wsi
  • Kapliczka neogotycka, przy dawnym wjeździe do wsi - obecnie zaniedbana
  • Jednokondygnacyjna kapliczka przydomowa, usytuowana przy gospodarstwie rolnym
  • Tradycyjny kapliczka przydomowa, otynkowana


Bibliografia

  1. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo do druku podali Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
  2. Skurzyński Piotr, Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny, Gdynia 2012.
  3. Szlaki rowerowe powiatu olsztyńskiego i miasta Olsztyn, Białystok 2001.
  4. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
  5. Baza Informacji Lokalnej [data dostępu: 20.06.2014]
  6. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 20.06.2014]
  7. Strona Internetowa Sołectwa Kaplityny[data dostępu: 20.06.2014]
  8. Ciekawe Mazury.pl [data dostępu: 20.06.2014]
  9. Dom Warmiński [data dostępu: 20.06.2014]

Przypisy

  1. ↑ http://barczewo.bip.net.pl/?a=972



Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Kaplityny&oldid=50964”