Klewki: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(Dzieje miejscowości)
 
(Nie pokazano 20 wersji utworzonych przez 7 użytkowników)
Linia 5: Linia 5:
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
 
  |dopełniacz wsi        =     
 
  |dopełniacz wsi        =     
  |zdjęcie              = Klewki. Kościół.jpg   
+
  |zdjęcie              = klewki.jpg   
  |opis zdjęcia          = Klewki. Kościół 
+
  |opis zdjęcia          = Kamień ku czci poległych niemieckich żołnierzy w I wojnie światowej.<br>Fot. Mieczysław Kalski
 
  |rodzaj miejscowości  =
 
  |rodzaj miejscowości  =
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
Linia 14: Linia 14:
 
  |sołectwo              =
 
  |sołectwo              =
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
  |liczba ludności      = 1047 (łącznie Klewki i Biedówko)
+
  |liczba ludności      = 1047 (łącznie: Klewki i Biedówko)
 
  |rok                  = 2010  
 
  |rok                  = 2010  
 
  |strefa numeracyjna    =
 
  |strefa numeracyjna    =
Linia 28: Linia 28:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}<br/>
+
}}
''' Klewki ''' (niem. ''Klaukendorf '') – [[wieś sołecka]] położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[gmina Purda|gminie Purda]]. W latach 1975-1998 miejscowość należała [[podział administracyjny|administracyjnie]] do [[województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]].
+
''' Klewki ''' (niem. ''Klaukendorf'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[Purda (gmina wiejska)|gminie Purda]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.
 +
Miejscowość w 2010 roku liczyła 1047 mieszkańców (łącznie Klewki i Biedówko). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Jarzy Pykało]]<ref>[http://www.purda.pl/ogoszenia/192-wyniki-wyborow-sotysow-i-rad-soeckich.html purda.pl] [06.04.2014]</ref>.
 +
<br/><br/>
 +
[[Plik:parafiaaklewki1.jpg|right|thumb|288px|Kościół w Klewkach, fot. Mieczysław Kalski]]<br/>
 +
== Położenie ==
 +
Wieś położona jest na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]], 10 km na południowy wschód od [[Olsztyn|Olsztyna]], w pobliżu [[Jezioro Linowskie|Jeziora Linowskiego]] i [[Jezioro Klebarskie|Jeziora Klebarskiego]].  
 +
<br/>
  
Miejscowość w 2010 roku liczyła 1 047 mieszkańców (łącznie Klewki i Biedówko). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Jarzy Pykało]]<ref>http://www.purda.pl/ogoszenia/192-wyniki-wyborow-sotysow-i-rad-soeckich.html</ref>.
+
== Dzieje miejscowości ==
 +
Klewki to jedna z najstarszych wsi w gminie. Przywilej lokacyjny dla miejscowości został wystawiony przez [[Kapituła warmińska|kapitułę warmińską]] 13 kwietnia 1352 roku. Nadanie ziemskie na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] obejmujące 40 łanów otrzymał [[Prusowie|Prus]] Klauko Hohenberg. W dokumencie ponad 5 łanów przeznaczano na uposażenie kościoła parafialnego.  
  
<br/>
+
Wieś założono na przesmyku pomiędzy  jeziorami Klebarskim i Linowskim, w miejscu, gdzie przesmyk ów przecina strumień łączący oba jeziora zwany [[Linowska Struga| Linowską Strugą]]. Nad strumieniem zbudowano młyn. Wieś od imienia zasadźcy została nazwana ''Klaukendorf'', co w tłumaczeniu oznacza "wieś Klauka".
 +
 
 +
Pierwszy drewniany kościół w XVI wieku zastąpiono murowaną budowlą konsekrowaną w 1581 roku przez biskupa [[lkwim:Marcin Kromer|Marcina Kromera]]. W 1563 roku proboszczem został Marcin Kokoszka z diecezji płockiej; w 1577 roku jego miejsce zajął Sebastian Rembowski z Janowca. Pod koniec XVII stulecia świątynia częściowo spłonęła. Po odbudowie w 1718 roku ponownie strawił ją pożar, ale już w dwa lata później, w 1720 roku, doszło do odbudowy kościoła. W 1829 roku kościół został częściowo przebudowany. Od założenia w XIV wieku aż do 1945 roku znajdował się pod patronatem właścicieli miejscowego majątku.
  
== Położenie ==
+
Wieś uległa zniszczeniu podczas wojny trzynastoletniej.  
Wieś położona jest na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]], 10 km na południowy wschód od [[Olsztyn|Olsztyna]].
 
<br/>
 
  
== Dzieje miejscowości ==
+
Na przestrzeni stuleci Klewki kilkakrotnie zmieniały właścicieli. W 1513 roku majątek należał do burgrabiego zamkowego w [[Olsztyn|Olsztynie]], Mateusza von Klaukendorfa. Burgrabia był prawdopodobnie potomkiem założyciela wsi. W połowie XVI wieku Klewki były własnością rodziny Rabe. Hans Rabe po przejściu na luteranizm został zmuszony do opuszczenia [[Warmia|Warmii]].
Klewki to jedna z najstarszych wsi w gminie. Przywilej lokacyjny dla miejscowości został wystawiony przez kapitułę warmińską 13 kwietnia 1352 roku. Nadanie ziemskie na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] obejmujące 40 łanów otrzymał Prus Klauko Hohenberg. W dokumencie ponad 5 łanów przeznaczano na uposażenie kościoła parafialnego. Wieś została założona na przesmyku pomiędzy  jeziorami [[Jezioro Klebarskie|Klebarskim]] i [[Jezioro Linowskie|Linowskim]], w miejscu gdzie przesmyk ów przecina strumień łączący oba jeziora, zwany [[Linowska Struga| Linowską Strugą]]. Nad strumieniem zbudowano młyn. Wieś od imienia zasadźcy została nazwana ''Klaukendorf'' (Wieś Klauka).
 
[[File: Pałac w Klewkach.jpg|thumb|300px|left|Pałac w Klewkach]]
 
Pierwszy drewniany kościół został w XVI wieku zastąpiony przez murowaną budowlę,konsekrowaną w 1581 roku przez biskupa [[lkwim:Marcin Kromer|Marcina Kromera]]. Pod koniec XVII stulecia świątynia częściowo spłonęła. Po odbudowie w 1718 roku ponownie strawił ją pożar. W 1720 roku doszło do odbudowy kościoła. W 1829 roku został częściowo przebudowany. Od założenia w XIV wieku aż do 1945 roku znajdował się pod patronatem właścicieli miejscowego majątku.
 
  
Wieś uległa zniszczeniu podczas [[wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]]. Na przestrzeni stuleci Klewki kilkakrotnie zmieniały właścicieli. W 1513 roku majątek należał do burgrabiego zamkowego w Olsztynie - Mateusza von Klaukendorfa. Burgrabia był prawdopodobnie potomkiem założyciela wsi. W połowie XVI wieku Klewki były własnością rodziny Rabe. W 1563 roku proboszczem został Marcin Kokoszka z diecezji płockiej; w 1577 roku jego miejsce zajął Sebastian Rembowski z Janowca. Hans Rabe po przejściu na luteranizm został zmuszony do opuszczenia Warmii.
+
W 1578 roku kolejnym właścicielem Klewek był szlachcic Krzysztof Woreński. W 1582 roku na 20 łanach założony został folwark. W latach 1638–1641 wieś była własnością szlachcica ze Śląska o nazwisku Pakusz, od którego w 1641 roku nabył Klewki szlachcic polski Eustachy Nencher. Po nim w majątku osiadł także jego brat Jakub. Jakub Nencher jakiś czas później został zatrzymany wraz z synem Karolem za pewne wykroczenie na zamku w Olsztynie (w tej sprawie składał nawet skargę do króla). Dobra odziedziczył jego syn Jan Kazimierz, który zmarł w 1713 roku. Następnie majątek trafił w ręce jego córki Anny Marianny, która wniosła Klewki jako wiano do małżeństwa z Zygmuntem Albertem von Hatten (Hattyńskim), właścicielem majątku w [[Ełdyty|Ełdytach]], [[Świękity|Świękitach]], [[Pęglity|Pęglitach]] i [[Zielonka|Zielonce]]. Po jego śmierci w 1735 roku majątkiem zarządzała wdowa. Annę Mariannę von Hatten pochowano w miejscowym kościele. Jej nagrobek zachował się do czasów współczesnych. Z rodu von Hatten wywodził się biskup warmiński w latach 1837–1841 – [[Andrzej Stanisław Hatten-Hattyński]].
  
W 1578 roku kolejnym właścicielem Klewek był szlachcic Krzysztof Woreński. W 1582 roku na 20 łanach założony został folwark. W latach 1638-1641 wieś była własnością szlachcica ze Śląska o nazwisku Pakusz, od którego w 1641 roku nabył Klewki szlachcic polski Eustachy Nencher. Po nim w majątku osiadł także jego brat Jakub. Jakub Nencher jakiś czas później został zatrzymany wraz z synem Karolem za jakieś wykroczenie na zamku w Olsztynie; złożył nawet skargę do króla. Dobra odziedziczył jego syn - Jan Kazimierz, który zmarł w 1713 roku. Majątek trafił w ręce jego córki Anny Marianny, która wniosła Klewki jako wiano do małżeństwa z Zygmuntem Albertem von Hatten (Hattyńskim) - właścicielem majątku w [[Ełdyty|Ełdytach]], [[Świękity|Świękitach]], [[Pęglity|Pęglitach]] i [[Zielonka|Zielonce]]. Po jego śmierci w 1735 roku majątkiem zarządzała wdowa. Annę Mariannę von Hatten pochowano w miejscowym kościele - jej nagrobek zachował się do czasów współczesnych. Z rodu von Hatten wywodził się biskup warmiński w latach 1837-1841 - [[Andrzej Stanisław Hatten-Hattyński]].
+
Klewki i [[Trękus]] zostały sprzedane przez Teodora Hattyńskiego Janowi Jerzemu Weissowi, burgrabiemu na zamku kapituły warmińskiej w Olsztynie. Drugi z jego synów, Paweł, urodził się w Klewkach. Po śmierci ojca majątek trafił w ręce jego brata Karola, kapitana w wojsku polskim. Karol ożenił się ze Symforozą z Grzymałów, szlachcianką z Tracka. W Klewkach przebywał krótko. Po przeniesieniu do Warszawy sprzedał dobra szlachcicowi z Pomorza Johannesowi von Brederlow, pradziadkowi feldmarszałka [[Paul von Hinderburg|Paula von Hinderburga]]. Nabywca był luteraninem, co wkrótce doprowadziło do konfliktu z miejscowym proboszczem walczącym o egzekwowanie od Brederlowa powinności patronackich. W czasie [[Epidemia dżumy 1709-1711|epidemii dżumy]] zmarli praktycznie wszyscy mieszkańcy wsi.  
  
[[File: Zabytkowa kapliczka warmińska zlokalizowana przy kościele w Klewkach.jpg|thumb|300px|left| Zabytkowa kapliczka warmińska zlokalizowana przy kościele w Klewkach]]
+
W 1799 roku nowym właścicielem Klewek był pochodzący z Bawarii baron Reischach von Reichenstein, który wybudował w 1801 roku na terenie majątku nową rezydencję dworską. 24 lata później dobra należały już do Stanisława Carnevalli, kapitana wojska polskiego.  
Klewki i [[Trękus]] zostały sprzedane przez Teodora Hattyńskiego Janowi Jerzemu Weissowi, burgrabiemu na zamku kapituły warmińskiej w Olsztynie. Drugi z jego synów - Paweł urodził się w Klewkach. Po śmierci ojca majątek trafił w ręce jego brata - Karola, kapitana w wojsku polskim. Karol ożenił się ze Symforozą z Grzymałów, szlachcianką z Tracka. W Klewkach przebywał krótko. Po przeniesieniu do Warszawy sprzedał dobra szlachcicowi z Pomorza Johannesowi von Brederlow - pradziadkowi feldmarszałka [[Paul von Hinderburg|Paula von Hinderburga]]. Nabywca był luteraninem co wkrótce doprowadziło do konfliktu z miejscowym proboszczem, walczącym o egzekwowanie od Brederlowa powinności patronackich. W czasie [[epidemia dżumy| epidemii dżumy]] zmarli praktycznie wszyscy mieszkańcy wsi.  
 
  
W 1799 roku nowym właścicielem Klewek był pochodzący z Bawarii baron Reischach von Reichenstein. Wybudował w 1801 roku na terenie majątku nową rezydencję dworską.24 lata później dobra należały już do Stanisława Carnevalli - kapitana wojska polskiego. W 1818 roku wieś liczyła 143 mieszkańców.W 1834 roku pojawia się postać niejakiego Ohlenschlägera. W latach 1842-1848 Klewki stanowiły własność Norwega Petera Thorwalda Lousa. W 1848 roku pozostawił sobie Trękus, a Klewki przekazał bratu Karolowi. Karol w 1852 roku założył folwark ''Karlberg'' (Wojtkowizna) i ''Ernestinenhohe'' (Wzgórze Ernestyny, obecne [[Biedówko]]). W 1867 majątek objął jego syn Carl, który zbudował nowy pałac, a przy nim założył park z cmentarzem rodowym.
+
W 1818 roku wieś liczyła 143 mieszkańców. W 1834 roku pojawia się postać niejakiego Ohlenschlägera. W latach 1842–1848 Klewki stanowiły własność Norwega Petera Thorwalda Lousa. W 1848 roku pozostawił sobie Trękus, a Klewki przekazał bratu Karolowi. Karol w 1852 roku założył folwark ''Karlberg'' (Wojtkowizna) i ''Ernestinenhoehe'' (Wzgórze Ernestyny, obecne [[Biedówko]]). W 1867 majątek objął jego syn Carl, który zbudował nowy pałac, a przy nim założył park z cmentarzem rodowym.
  
W 1883 roku uruchomiono linię kolejową Olsztyn - [[Szczytno]], która odcięła południową część parku od reszty założenia. Po śmierci Lousa w 1902 roku, majątkiem zarządzała Erna Lous z domu Seitz. W tym czasie dobra obejmowały obszar 840 ha. W 1913 roku Klewki nabył Franz Otto. Po jego śmierci wdowa poślubiła gospodarza Fritza Klemma. W 1931 roku zadłużone Klewki zostały zlicytowane. Nowym właścicielem został gospodarz z [[Płoskinia|Płoskini]] Johannes Hopfner. W tym czasie majątek obejmował obszar 487 ha. W latach 1919-1931 Klewki były własnością rodziny Klemm.
+
W 1883 roku uruchomiono linię kolejową Olsztyn [[Szczytno]], która odcięła południową część parku od reszty założenia. Po śmierci Lousa w 1902 roku majątkiem zarządzała Erna Lous z domu Seitz. W tym czasie dobra obejmowały obszar 840 ha. W 1913 roku Klewki nabył Franz Otto. Po jego śmierci wdowa poślubiła gospodarza Fritza Klemma. W 1931 roku zadłużone Klewki zostały zlicytowane. Nowym właścicielem został gospodarz z [[Płoskinia|Płoskini]] Johannes Hopfner. W tym czasie majątek obejmował obszar 487 ha.  
  
Teren parafii w zamieszkiwała przede wszystkim polska ludność. W 1861 roku we wsi mieszkało 200 katolików i 42 ewangelików; 176 osób posługiwało się językiem polskim. Proboszcz Franciszek Woelki (1839) oraz jego następca Franciszek Gahbler (1854) odmawiali wygłaszania kazań po niemiecku. W 1911 roku proboszcz Hieronim Poetsch udostępnił swoją stodołę na wiec polski organizowany przez [[Władysław Pieniężny| Władysława Pieniężnego]], co naraziło Poetscha na szykany ze strony niemieckich władz.
+
Teren parafii zamieszkiwała przede wszystkim polska ludność. W 1861 roku we wsi mieszkało 200 katolików i 42 ewangelików; 176 osób posługiwało się językiem polskim. Proboszcz Franciszek Woelki (1839) oraz jego następca Franciszek Gahbler (1854) odmawiali wygłaszania kazań po niemiecku. W 1911 roku proboszcz Hieronim Poetsch udostępnił swoją stodołę na wiec polski organizowany przez [[Władysław Pieniężny| Władysława Pieniężnego]], co naraziło Poetscha na szykany ze strony niemieckich władz.
  
W czasie [[plebiscyt 1920| plebiscytu w 1920 roku]] za Polską oddano zaledwie 8 głosów. W 1935 roku wieś była zamieszkana przez 211 katolików. Ostatnim właścicielem majątku był Johannes Hӧpfner. Po zakończeniu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] na terenie dawnego majątku założono [[Państwowe Gospodarstwo Rolne w Klewkach|PGR]], który zamknięto w 1992 roku. Po 1945 roku w Klewkach uruchomiono szkołę, przedszkole; działał sklep. Przez krótki czas nowi mieszkańcy nazywali wieś Radiowem. W 1998 roku Klewki były zamieszkane przez 1074 osoby.
+
W czasie [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach| plebiscytu w 1920 roku]] za Polską oddano zaledwie 8 głosów. W 1935 roku wieś była zamieszkana przez 211 katolików. Ostatnim właścicielem majątku był Johannes Hӧpfner. Po zakończeniu II wojny światowej na terenie dawnego majątku założono PGR, który zamknięto w 1992 roku. Po 1945 roku w Klewkach uruchomiono szkołę i przedszkole, działał także sklep. Przez krótki czas nowi mieszkańcy nazywali wieś Radiowem. W 1998 roku Klewki były zamieszkane przez 1074 osoby.
  
 
W 2001 roku miejscowość stała się sławna w Polsce za sprawą Bogdana Gasińskiego, zootechnika, który porzucił gospodarstwo w Klewkach po tajemniczym pomorze bydła. Pomór miał pojawić się na skutek działania śmiercionośnego wąglika, który rzekomo hodowali w Klewkach afgańscy talibowie. Inspektorzy ochrony środowiska nie potwierdzili teorii Gasińskiego.
 
W 2001 roku miejscowość stała się sławna w Polsce za sprawą Bogdana Gasińskiego, zootechnika, który porzucił gospodarstwo w Klewkach po tajemniczym pomorze bydła. Pomór miał pojawić się na skutek działania śmiercionośnego wąglika, który rzekomo hodowali w Klewkach afgańscy talibowie. Inspektorzy ochrony środowiska nie potwierdzili teorii Gasińskiego.
 
 
<br/>
 
<br/>
  
 
==Edukacja==
 
==Edukacja==
W Klewkach funkcjonuje [[przedszkole w Klewkach|placówka przedszkolna]] oraz punkt biblioteczny.
+
W Klewkach funkcjonuje [[Przedszkole w Klewkach|placówka przedszkolna]] oraz punkt biblioteczny.
 
<br/>
 
<br/>
 
 
==Sport==
 
==Sport==
 
W miejscowości działa piłkarski klub sportowy [[LKS Korona Klewki]].
 
W miejscowości działa piłkarski klub sportowy [[LKS Korona Klewki]].
 +
<br/>
 +
==Kultura==
 +
W Klewkach działa Chór Parafialny im. Elżbiety Gołębiowskiej, wieloletniej organistki w miejscowym kościele. 23 listopada 2014 roku chór obchodził 25-lecie swojej działalności.
 
<br/>
 
<br/>
  
 
==Turystyka==
 
==Turystyka==
*Czerwony szlak rowerowy o długości 25,5 km - przebieg trasy: Olsztyn-[[Szczęsne]]-Klewki-[[Kaborno]]-[[Nowa Wieś]]-[[Kopanki]]-[[Łajs]]-[[Małszewo]]
+
*czerwony szlak rowerowy o długości 25,5 km
*W miejscowości działa gospodarstwo agroturystyczne ''Wiktor'', pole kempingowe ''Malinowe Wzgórze''
+
Przebieg trasy: Olsztyn [[Szczęsne]] Klewki [[Kaborno]] [[Nowa Wieś (gmina Purda)]] [[Kopanki]] [[Łajs]] [[Małszewo]]
<br/>
+
* gospodarstwo agroturystyczne "Wiktor"
 
+
* pole kempingowe "Malinowe Wzgórze"
 
== Zabytki ==
 
== Zabytki ==
*[[lkwim:Kościół pw. św. Walentego i św. Rocha w Klewkach|Kościół pw. św. Walentego i św. Rocha]] został konsekrowany w 1720 roku. W XIX wieku dobudowano drewnianą wieżę. We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz główny z końca XVIII wieku; późnogotyckim krucyfiks z XVI wieku; ludowa pieta z XVI stulecia; barokowa ambona
+
*[[lkwim:Kościół pw. św. Walentego i św. Rocha w Klewkach|kościół pw. św. Walentego i św. Rocha]] konsekrowany w 1720 roku.
*Budynek plebanii
+
W XIX wieku dobudowano drewnianą wieżę. We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz główny z końca XVIII wieku, późnogotyckim krucyfiks z XVI wieku, ludowa pieta z XVI stulecia, barokowa ambona
 +
*budynek plebanii
 
*cmentarz parafialny
 
*cmentarz parafialny
*Kapliczka przydrożna
+
*[[Kapliczki w Klewkach|kapliczki przydrożne]] z XIX wieku
*Dawny pałac i pozostałości folwarku
+
*dawny pałac i pozostałości folwarku
*Fragmenty parku podworskiego
+
*fragmenty parku podworskiego
<br/>
 
  
== Bibliografia ==
+
==Ciekawostki==
#Chłosta Jan, ''Słownik Warmii'', Olsztyn 2002.
+
*W Klewkach na tzw. "Malinowym Wzgórzu" latem 2009 roku ekipa filmowców kręciła wybrane sceny do filmu "Kołysanka" (2010) Juliusza Machulskiego.  
#''Przewodnik turystyczny po gminie Purda'', Purda 2013.
 
#''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857.
 
#''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
 
#[http://www.purda.pl/soectwa/klewki.html| Historia wsi na stronie gminy Purda] [data dostępu: 12.11.2013]
 
#[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [data dostępu: 12.11.2013]
 
#[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [data dostępu: 12.11.2013]
 
#[http://www.verwaltungsgeschichte.de/allenstein.html| Verwaltungsgeschichte] [data dostępu: 12.11.2013]
 
<br/>
 
  
 +
*Z wsią związana jest ''Legenda o złotym koniu w Klewkach'' zawarta w zbiorze bajek i legend [[lkwim: Maria Zientara-Malewska|Marii Zientary Malewskiej]]  pt. ''O różnych kłobukach, skarbach i zaklętych zamkach''. Opowieść ta bazuje na prastarym ludowym motywie skarbów zakopanych w ziemi, a ukazujących się dobrym ludziom w nagrodę za zacne uczynki.
 +
==Zobacz też==
 +
*[[Dzień św. Walentego]]
 +
W 1765 roku w Klewkach ksiądz Mateusz Ksawery Orłowski powołał jedyne na Warmii bractwo św. Walentego. Bractwo istniało do 1816 roku.
 
{{Przypisy}}
 
{{Przypisy}}
 
<references/>
 
<references/>
 +
== Bibliografia ==
 +
Chłosta Jan, ''Słownik Warmii'', Olsztyn 2002.<br/>
 +
''Przewodnik turystyczny po gminie Purda'', Purda 2013.<br/>
 +
''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857.<br/>
 +
''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/>
 +
[http://www.purda.pl/soectwa/klewki.html| purda.pl] [12.11.2013]<br/>
 +
[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, wojewódzka ewidencja zabytków] [12.11.2013]<br/>
 +
[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013]<br/>
 +
[http://www.verwaltungsgeschichte.de/allenstein.html| verwaltungsgeschichte.de] [12.11.2013]<br/>
 
<br/>
 
<br/>
  
 
+
[[Kategoria: Miejscowość]]  [[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: Purda (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]]
[[Kategoria: Miejscowość]]  [[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: Gmina Purda]] [[Kategoria: Wieś sołecka]]
 

Aktualna wersja na dzień 11:02, 21 kwi 2015

Klewki

Kamień ku czci poległych niemieckich żołnierzy w I wojnie światowej.Fot. Mieczysław Kalski
Kamień ku czci poległych niemieckich żołnierzy w I wojnie światowej.
Fot. Mieczysław Kalski
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Gmina Purda
Liczba ludności (2010) 1047 (łącznie: Klewki i Biedówko)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Klewki
Klewki
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Klewki
Klewki
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Klewki (niem. Klaukendorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 1047 mieszkańców (łącznie Klewki i Biedówko). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Jarzy Pykało[1].

Kościół w Klewkach, fot. Mieczysław Kalski

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 10 km na południowy wschód od Olsztyna, w pobliżu Jeziora Linowskiego i Jeziora Klebarskiego.

Dzieje miejscowości

Klewki to jedna z najstarszych wsi w gminie. Przywilej lokacyjny dla miejscowości został wystawiony przez kapitułę warmińską 13 kwietnia 1352 roku. Nadanie ziemskie na prawie chełmińskim obejmujące 40 łanów otrzymał Prus Klauko Hohenberg. W dokumencie ponad 5 łanów przeznaczano na uposażenie kościoła parafialnego.

Wieś założono na przesmyku pomiędzy jeziorami Klebarskim i Linowskim, w miejscu, gdzie przesmyk ów przecina strumień łączący oba jeziora zwany Linowską Strugą. Nad strumieniem zbudowano młyn. Wieś od imienia zasadźcy została nazwana Klaukendorf, co w tłumaczeniu oznacza "wieś Klauka".

Pierwszy drewniany kościół w XVI wieku zastąpiono murowaną budowlą konsekrowaną w 1581 roku przez biskupa Marcina Kromera. W 1563 roku proboszczem został Marcin Kokoszka z diecezji płockiej; w 1577 roku jego miejsce zajął Sebastian Rembowski z Janowca. Pod koniec XVII stulecia świątynia częściowo spłonęła. Po odbudowie w 1718 roku ponownie strawił ją pożar, ale już w dwa lata później, w 1720 roku, doszło do odbudowy kościoła. W 1829 roku kościół został częściowo przebudowany. Od założenia w XIV wieku aż do 1945 roku znajdował się pod patronatem właścicieli miejscowego majątku.

Wieś uległa zniszczeniu podczas wojny trzynastoletniej.

Na przestrzeni stuleci Klewki kilkakrotnie zmieniały właścicieli. W 1513 roku majątek należał do burgrabiego zamkowego w Olsztynie, Mateusza von Klaukendorfa. Burgrabia był prawdopodobnie potomkiem założyciela wsi. W połowie XVI wieku Klewki były własnością rodziny Rabe. Hans Rabe po przejściu na luteranizm został zmuszony do opuszczenia Warmii.

W 1578 roku kolejnym właścicielem Klewek był szlachcic Krzysztof Woreński. W 1582 roku na 20 łanach założony został folwark. W latach 1638–1641 wieś była własnością szlachcica ze Śląska o nazwisku Pakusz, od którego w 1641 roku nabył Klewki szlachcic polski Eustachy Nencher. Po nim w majątku osiadł także jego brat Jakub. Jakub Nencher jakiś czas później został zatrzymany wraz z synem Karolem za pewne wykroczenie na zamku w Olsztynie (w tej sprawie składał nawet skargę do króla). Dobra odziedziczył jego syn Jan Kazimierz, który zmarł w 1713 roku. Następnie majątek trafił w ręce jego córki Anny Marianny, która wniosła Klewki jako wiano do małżeństwa z Zygmuntem Albertem von Hatten (Hattyńskim), właścicielem majątku w Ełdytach, Świękitach, Pęglitach i Zielonce. Po jego śmierci w 1735 roku majątkiem zarządzała wdowa. Annę Mariannę von Hatten pochowano w miejscowym kościele. Jej nagrobek zachował się do czasów współczesnych. Z rodu von Hatten wywodził się biskup warmiński w latach 1837–1841 – Andrzej Stanisław Hatten-Hattyński.

Klewki i Trękus zostały sprzedane przez Teodora Hattyńskiego Janowi Jerzemu Weissowi, burgrabiemu na zamku kapituły warmińskiej w Olsztynie. Drugi z jego synów, Paweł, urodził się w Klewkach. Po śmierci ojca majątek trafił w ręce jego brata Karola, kapitana w wojsku polskim. Karol ożenił się ze Symforozą z Grzymałów, szlachcianką z Tracka. W Klewkach przebywał krótko. Po przeniesieniu do Warszawy sprzedał dobra szlachcicowi z Pomorza Johannesowi von Brederlow, pradziadkowi feldmarszałka Paula von Hinderburga. Nabywca był luteraninem, co wkrótce doprowadziło do konfliktu z miejscowym proboszczem walczącym o egzekwowanie od Brederlowa powinności patronackich. W czasie epidemii dżumy zmarli praktycznie wszyscy mieszkańcy wsi.

W 1799 roku nowym właścicielem Klewek był pochodzący z Bawarii baron Reischach von Reichenstein, który wybudował w 1801 roku na terenie majątku nową rezydencję dworską. 24 lata później dobra należały już do Stanisława Carnevalli, kapitana wojska polskiego.

W 1818 roku wieś liczyła 143 mieszkańców. W 1834 roku pojawia się postać niejakiego Ohlenschlägera. W latach 1842–1848 Klewki stanowiły własność Norwega Petera Thorwalda Lousa. W 1848 roku pozostawił sobie Trękus, a Klewki przekazał bratu Karolowi. Karol w 1852 roku założył folwark Karlberg (Wojtkowizna) i Ernestinenhoehe (Wzgórze Ernestyny, obecne Biedówko). W 1867 majątek objął jego syn Carl, który zbudował nowy pałac, a przy nim założył park z cmentarzem rodowym.

W 1883 roku uruchomiono linię kolejową Olsztyn – Szczytno, która odcięła południową część parku od reszty założenia. Po śmierci Lousa w 1902 roku majątkiem zarządzała Erna Lous z domu Seitz. W tym czasie dobra obejmowały obszar 840 ha. W 1913 roku Klewki nabył Franz Otto. Po jego śmierci wdowa poślubiła gospodarza Fritza Klemma. W 1931 roku zadłużone Klewki zostały zlicytowane. Nowym właścicielem został gospodarz z Płoskini Johannes Hopfner. W tym czasie majątek obejmował obszar 487 ha.

Teren parafii zamieszkiwała przede wszystkim polska ludność. W 1861 roku we wsi mieszkało 200 katolików i 42 ewangelików; 176 osób posługiwało się językiem polskim. Proboszcz Franciszek Woelki (1839) oraz jego następca Franciszek Gahbler (1854) odmawiali wygłaszania kazań po niemiecku. W 1911 roku proboszcz Hieronim Poetsch udostępnił swoją stodołę na wiec polski organizowany przez Władysława Pieniężnego, co naraziło Poetscha na szykany ze strony niemieckich władz.

W czasie plebiscytu w 1920 roku za Polską oddano zaledwie 8 głosów. W 1935 roku wieś była zamieszkana przez 211 katolików. Ostatnim właścicielem majątku był Johannes Hӧpfner. Po zakończeniu II wojny światowej na terenie dawnego majątku założono PGR, który zamknięto w 1992 roku. Po 1945 roku w Klewkach uruchomiono szkołę i przedszkole, działał także sklep. Przez krótki czas nowi mieszkańcy nazywali wieś Radiowem. W 1998 roku Klewki były zamieszkane przez 1074 osoby.

W 2001 roku miejscowość stała się sławna w Polsce za sprawą Bogdana Gasińskiego, zootechnika, który porzucił gospodarstwo w Klewkach po tajemniczym pomorze bydła. Pomór miał pojawić się na skutek działania śmiercionośnego wąglika, który rzekomo hodowali w Klewkach afgańscy talibowie. Inspektorzy ochrony środowiska nie potwierdzili teorii Gasińskiego.

Edukacja

W Klewkach funkcjonuje placówka przedszkolna oraz punkt biblioteczny.

Sport

W miejscowości działa piłkarski klub sportowy LKS Korona Klewki.

Kultura

W Klewkach działa Chór Parafialny im. Elżbiety Gołębiowskiej, wieloletniej organistki w miejscowym kościele. 23 listopada 2014 roku chór obchodził 25-lecie swojej działalności.

Turystyka

  • czerwony szlak rowerowy o długości 25,5 km

Przebieg trasy: Olsztyn – Szczęsne – Klewki – KabornoNowa Wieś (gmina Purda)KopankiŁajsMałszewo

  • gospodarstwo agroturystyczne "Wiktor"
  • pole kempingowe "Malinowe Wzgórze"

Zabytki

W XIX wieku dobudowano drewnianą wieżę. We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz główny z końca XVIII wieku, późnogotyckim krucyfiks z XVI wieku, ludowa pieta z XVI stulecia, barokowa ambona

  • budynek plebanii
  • cmentarz parafialny
  • kapliczki przydrożne z XIX wieku
  • dawny pałac i pozostałości folwarku
  • fragmenty parku podworskiego

Ciekawostki

  • W Klewkach na tzw. "Malinowym Wzgórzu" latem 2009 roku ekipa filmowców kręciła wybrane sceny do filmu "Kołysanka" (2010) Juliusza Machulskiego.
  • Z wsią związana jest Legenda o złotym koniu w Klewkach zawarta w zbiorze bajek i legend Marii Zientary Malewskiej pt. O różnych kłobukach, skarbach i zaklętych zamkach. Opowieść ta bazuje na prastarym ludowym motywie skarbów zakopanych w ziemi, a ukazujących się dobrym ludziom w nagrodę za zacne uczynki.

Zobacz też

W 1765 roku w Klewkach ksiądz Mateusz Ksawery Orłowski powołał jedyne na Warmii bractwo św. Walentego. Bractwo istniało do 1816 roku.

Przypisy

  1. purda.pl [06.04.2014]

Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
purda.pl [12.11.2013]
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, wojewódzka ewidencja zabytków [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
verwaltungsgeschichte.de [12.11.2013]