Krelikiejmy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
m (Emzet przeniósł stronę Jonkowo do Krelikiejmy)
 
(Nie pokazano 18 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
  |nazwa                = Pole-obowiązkowe 
+
  |nazwa                = Krelikiejmy
  |herb wsi              = Pole-obowiązkowe 
+
  |herb wsi              =  
  |flaga wsi            = Pole-obowiązkowe 
+
  |flaga wsi            =  
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
  |dopełniacz wsi        = Pole-obowiązkowe      
+
  |dopełniacz wsi        = Krelikiejm      
  |zdjęcie              = Pole-obowiązkowe 
+
  |zdjęcie              = Tradycyjna zabudowa gospodarcza we wsi Krelikiejmy.jpg
  |opis zdjęcia          = Pole-obowiązkowe 
+
  |opis zdjęcia          = Tradycyjna zabudowa gospodarcza we wsi Krelikiejmy.<br>Fot. Ralf Lotys. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:2009-07_Krelikiejmy_2.jpg Commons Wikimedia] 
 
  |rodzaj miejscowości  =
 
  |rodzaj miejscowości  =
  |województwo          = Pole-obowiązkowe
+
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
  |powiat                = Pole-obowiązkowe
+
  |powiat                = kętrzyński
  |gmina                = Pole-obowiązkowe
+
  |gmina                = Barciany
 
  |miejscowość podstawowa =
 
  |miejscowość podstawowa =
 
  |sołectwo              =
 
  |sołectwo              =
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
  |liczba ludności      = Pole-obowiązkowe
+
  |liczba ludności      = 118
  |rok                  = Pole-obowiązkowe
+
  |rok                  = 2010
 
  |strefa numeracyjna    =
 
  |strefa numeracyjna    =
 
  |kod pocztowy          =
 
  |kod pocztowy          =
Linia 22: Linia 22:
 
  |mapa wsi              =
 
  |mapa wsi              =
 
  |kod mapy              = PL-WN
 
  |kod mapy              = PL-WN
  |stopniN = 53 |minutN = 42 |sekundN = 56
+
  |stopniN = 54 |minutN = 15 |sekundN = 15 
  |stopniE = 21 |minutE = 19 |sekundE = 02
+
  |stopniE = 21 |minutE = 11 |sekundE = 17
 
  |commons              =
 
  |commons              =
 
  |wikipodróże          =
 
  |wikipodróże          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}<br/>
+
}}
''' Jonkowo (dawniej niem. Jonkendorf[1]) – wieś gminna w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo na trasie linii kolejowej Olsztyn-Morąg-Elbląg. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego<br/><br/>
+
''' Krelikiejmy''' (niem. ''Krӧligkeim'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat kętrzyński|powiecie kętrzyńskim]], w [[Barciany (gmina wiejska)|gminie Barciany]]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
  
== Charakterystyka fizjograficzna ==
+
Miejscowość w 2010 roku liczyła 118 mieszkańców. Funkcję sołtysa obecnie sprawuje [[Danuta Ceglarska]]<ref>[http://bip.warmia.mazury.pl/barciany_gmina_wiejska/101/Jednostki_pomocnicze/ bip.warmia.mazury.pl] [05.03.2014]</ref>.
Miejscowość położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim.
+
<br/><br/>
 +
== Położenie ==
 +
Miejscowość jest położona nad rzeką [[Rzeka Liwa|Liwą]], w odległości 18 km od [[Barciany|Barcian]].
 
<br/>
 
<br/>
 
 
== Dzieje miejscowości ==
 
== Dzieje miejscowości ==
Wieś lokowana była w 1345 r. przez biskupa warmińskiego Hermana z Pragi, na 60 włókach) na prawie chełmińskim, pod pierwotną nazwą Hogenbuche (oznaczające w języku niemieckim Wysokie Buki, ale proponowana nazwa nie przyjęła się). Jonkowo zostało założone na pruskim polu osadniczym zwanym Gudikus przy bagnisku Mosenbruch, na granicy z Gritegrucz. Nazwa wsi przyjęła się od nazwiska pierwszego sołtysa Prusa o imieniu Jonekony (Joneko) ze wsi Bartołty (obecnie Bartołty Wielkie). W akcie lokacyjnym wsi dla sołtysa przeznaczono 6 włók (włóki sołtysa, wolne od podatku) oraz kolejnych 6 włók za służbę konną (w razie wojny). Sołtys otrzymał dodatkowo zezwolenie na prowadzenie karczmy z wyszynkiem piwa oraz prawo połowu ryb w jeziorze zwanym Rauthschoys i polowania w okolicznych lasach (na własne potrzeby). Pięć 5 włók przeznaczono na uposażenie parafii. Pierwszy kościól powstał w latach 1350-1375 i był drewniany. W 1356 r. biskup warmiński Jan Stryprock zapisał Jonkowo kapitule kolegiackiej w Dobrym Mieście. W czasie wojny polsko-krzyzackiej w 1414 r. Jonkowo zosłało spalone i splądrowane. Kolejny akt lokacyjny dla powtórnego zasiedlenia Jonkowa wydał biskup warmiński Jan Abezier w 1421 roku. Przywilej lokacyjny wystawiony został dla Jacoba Knofla i Bartuscha Pruse.
+
Niemiecka nazwa wsi ma [[Prusowie|pruskie]] korzenie. Pierwotnie osada była zwana ''Krelekaimis''. Miejscowość została założona w roku 1374 jako [[wieś czynszowa]] na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Obszar wsi obejmował 54 łany. Osadnicy zostali zwolnieni z obowiązku płacenia czynszu na okres 11 lat. W 1422 roku obszar wsi nadal obejmował 54 łany, w tym sześć z nich należało do sołtysa zwolnionego z powinności czynszowych. Piętnaście lat później w miejscowości działały dwie karczmy. Na początku XVIII stulecia do Krelikiejm dotarła [[epidemia dżumy 1709-1711|epidemia dżumy]]. W 1710 roku zaraza zabiła trzech mieszkańców wsi.  
Kolejny raz Jonkowo zostało spalone podczas wojny wojny trzynastoletniej (1454-1466), tym razem przez wojska krzyżackie. Opuszczone włóki w Jonkowie zasiedlał nowymi osadnikami jeszcze w latach 1516, 1518 i 1521 Mikołaj Kopernik jako administrator dóbr kapituły warmińskiej. W Jonkowie Kopernik był dwa razy[2].
 
Parafia w Jonkowie pojawiła się w wykazie parafii warmińskich pod koniec XV w., a na początku XVI w. została zapisana do archiprezbiteriatu dobromiejskiego.
 
18 września 1580 r., kościół wybudowany pod koniec XIV wieku, konsekrował biskup Marcin Kromer, ku czci św. Jana Chrzciciela.
 
W 1656 r. w Jonkowie było dwóch sołtysów, dwóch wolnych gospodarzy,14 chłopów (włościan) i jedna karczma.
 
Po wkroczeniu armii szwedzkiej na Warmię w 1703 r. Jonkowo (tak jak i inne okoliczne miejscowości) zostały obłożone wysoką kontrybucją, która doprowadziło je do ruiny. W czasie epidemii dżumy w roku 1710 w Jonkowie zmarło 124 mieszkańców. Po wygaśnięciu epidemii na Warami, kiedy rozwinął się kult św. Rocha, patrona przeciw zarazie, Jonkowo odwiedzały liczne pielgrzymki warmińskie. W tym czasie sołtysami w Jonkowie byli Marcin Barczewski i Jan Lewandowski. W 1714 r. kościół został rozbudowany od strony północnej i południowej. 14 czerwca 1715 r. kościół był ponownie konsekrowany przez sufragana warmińskiego Jana Franciszka Kurdwanowskiego, ku czci św. Jana Chrzciciela i św. Rocha. Po kolejnej przebudowie kościół w Jonkowie był ponownie konsekrowany przez biskupa Ignacego Krasickiego 28 października 1789 r. Biskup Krasicki zachęcał miejscową ludność do utrzymywania nowo wybudowanej szkoły, na którą rząd pruski przekazał sumę 100 talarów. W tym czasie nauczycielem w szkole był wówczas Józef Bolewski.
 
14 lutego 1807 r. w Jonkowie przebywał (wraz ze swoimi wojskami) sam cesarz Francuzów Napoleon Bonaparte. Na początku XIX w. we wsi mieszkało około 286 osób. W połowie XIX w. zaczęła się powolna emigracja zarobkowa do Niemiec. W 1914 r. nastąpiła kolejna rozbudowa kościoła.
 
Do 1954 roku w Jonkowie była siedziba gminy Wrzesina.
 
Miejscowość jest siedzibą gminy Jonkowo. Znajduje się tu kościół, cmentarz z zabytkowymi nagrobkami, kilka kapliczek, przystanek autobusowy, mały park przed urzędem gminy, kilka sklepów, straż pożarna, ośrodek zdrowia, apteka, poczta, restauracja, posterunek policji. W pobliżu przystanek kolejowy oraz torfowisko, objęte badaniami naukowymi, prowadzonymi przez Wydział Biologii i Biotechnologii UWM w Olsztynie.
 
 
 
<br/>
 
  
== Ludzie związani z miejscowością ==
+
Po II wojnie światowej miejscowość została zasiedlona głównie przez ludność łemkowską i ukraińską. W 1973 roku wieś uzyskała status sołectwa wchodzącego w skład gminy [[Skandawa]]. W 1970 roku miejscowość była zamieszkana przez 234 osoby.
...
 
[[File:Obrazek-nazwa.jpg|thumb|242 px|Miejscowość-Opis-Rysunku]]
 
<br/>
 
  
== Zabytki ==
+
Obecnie w miejscowości działa świetlica wiejska, sklep spożywczo-przemysłowy i przystanek autobusowy. Większość zabudowań pochodzi z przełomu XIX i XX oraz z połowy XX stulecia. Miejscowość ma typowo rolniczy charakter.  
*[[lkwim:Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Jonkowie|Gotycki kościół]] wybudowano w XIV w. Później był kilkakrotnie przebudowywany. Obecnie jest to budowla z elementami architektonicznymi w stylu renesansowym, barokowym i neogotyckim. Projekt ostatniej fazy rozbudowy sporządził Fritz Heitmann. Wieża pochodzi z końca XVIII w. Drewniane sklepienie z barokowa polichromią, ołtarz główny z XIX w z obrazem św. Rocha i rzeźbami św. Pawła i Piotra
 
*Obok kościoła znajduje się klasycystyczna plebania z XIX w.
 
*We wsi znajdują się cztery zabytkowe kapliczki z końca XIX w.
 
  
 +
Największą atrakcją wsi są duże skupiska bocianów białych.
  
[[File:Obrazek-nazwa.jpg|thumb|242 px|Miejscowość-Opis-Rysunku]]
+
== Ludzie związani z miejscowością ==
<br/>
+
*[[Wilhelm Nieswandt]] (1898–1978) – urodzony w Krelikiejmach burmistrz miasta Essen
 
+
*[[Jan Parwicki]] (1917–1980) – obrońca Westerplatte, jeniec obozu stalag I-A; po zakończeniu wojny osiadł w Krelikiejmach
 +
{{Przypisy}}
 +
<references/>
 
== Bibliografia ==
 
== Bibliografia ==
# Darmochwał T., Rumiński M. J., Warmia Mazury, przewodnik, Białystok, 1996.  
+
''Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic'', przewodniczący komitetu redakcyjnego Andrzej Wakar, Olsztyn 1978. <br/>
#Robert Syrwid, Kościoły parafialne gminy Jonkowo, Olsztyn 2005.  
+
[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS]  [15.03.2014]<br/>
#Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I. Święta Warmia. Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, Olsztyn 1999.  
+
[http://www.jerzysikorski.pl/historia-miejscowo%C5%9Bci-na-obszarze-gminy-barciany|jerzysikorski.pl, historia wsi Krelikiejmy] [15.03.2014]<br/>
# Rober Syrwid, O dawnym Jonkowie, "Z Jonkowa i okolic" 1995, nr 9, s. 9-10.
+
[http://baza.bociany.pl/gniazda/miejscowosc/m/84569| Ogólnopolska Baza Gniazd  Bociana Białego] [15.03.2014]<br/>
 
+
[http://bip.warmia.mazury.pl/barciany_gmina_wiejska/system/pobierz.php/Plan%20odnowy%20Krelikiejmy%20popr.pdf?id=1007|bip.warmia.mazury.pl, Plan odnowy miejscowości Krelikiejmy na lata 2011-2017]  [15.03.2014]
 
<br/>
 
<br/>
  
{{Przypisy}}
 
 
<br/>
 
 
== Zobacz też ==
 
...
 
<br/>
 
  
[[Kategoria: Miejscowość]]
+
[[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat kętrzyński]] [[Kategoria: Barciany (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]]

Aktualna wersja na dzień 12:51, 14 mar 2016

Krelikiejmy

Tradycyjna zabudowa gospodarcza we wsi Krelikiejmy.Fot. Ralf Lotys. Źródło: Commons Wikimedia
Tradycyjna zabudowa gospodarcza we wsi Krelikiejmy.
Fot. Ralf Lotys. Źródło: Commons Wikimedia
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat kętrzyński
Gmina Barciany
Liczba ludności (2010) 118
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Krelikiejmy
Krelikiejmy
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Krelikiejmy
Krelikiejmy
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Krelikiejmy (niem. Krӧligkeim) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, w gminie Barciany. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 118 mieszkańców. Funkcję sołtysa obecnie sprawuje Danuta Ceglarska[1].

Położenie

Miejscowość jest położona nad rzeką Liwą, w odległości 18 km od Barcian.

Dzieje miejscowości

Niemiecka nazwa wsi ma pruskie korzenie. Pierwotnie osada była zwana Krelekaimis. Miejscowość została założona w roku 1374 jako wieś czynszowa na prawie chełmińskim. Obszar wsi obejmował 54 łany. Osadnicy zostali zwolnieni z obowiązku płacenia czynszu na okres 11 lat. W 1422 roku obszar wsi nadal obejmował 54 łany, w tym sześć z nich należało do sołtysa zwolnionego z powinności czynszowych. Piętnaście lat później w miejscowości działały dwie karczmy. Na początku XVIII stulecia do Krelikiejm dotarła epidemia dżumy. W 1710 roku zaraza zabiła trzech mieszkańców wsi.

Po II wojnie światowej miejscowość została zasiedlona głównie przez ludność łemkowską i ukraińską. W 1973 roku wieś uzyskała status sołectwa wchodzącego w skład gminy Skandawa. W 1970 roku miejscowość była zamieszkana przez 234 osoby.

Obecnie w miejscowości działa świetlica wiejska, sklep spożywczo-przemysłowy i przystanek autobusowy. Większość zabudowań pochodzi z przełomu XIX i XX oraz z połowy XX stulecia. Miejscowość ma typowo rolniczy charakter.

Największą atrakcją wsi są duże skupiska bocianów białych.

Ludzie związani z miejscowością

  • Wilhelm Nieswandt (1898–1978) – urodzony w Krelikiejmach burmistrz miasta Essen
  • Jan Parwicki (1917–1980) – obrońca Westerplatte, jeniec obozu stalag I-A; po zakończeniu wojny osiadł w Krelikiejmach

Przypisy

  1. bip.warmia.mazury.pl [05.03.2014]

Bibliografia

Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic, przewodniczący komitetu redakcyjnego Andrzej Wakar, Olsztyn 1978.
Bank Danych Lokalnych GUS [15.03.2014]
historia wsi Krelikiejmy [15.03.2014]
Ogólnopolska Baza Gniazd Bociana Białego [15.03.2014]
Plan odnowy miejscowości Krelikiejmy na lata 2011-2017 [15.03.2014]