Krutyń: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
 
(Nie pokazano 33 wersji utworzonych przez 8 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
 
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
 
  |nazwa                = Krutyń  
 
  |nazwa                = Krutyń  
Linia 7: Linia 5:
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
 
  |dopełniacz wsi        = Krutyni   
 
  |dopełniacz wsi        = Krutyni   
  |zdjęcie              = Krutyń.jpg  
+
  |zdjęcie              = Krutyn.jpg  
  |opis zdjęcia          = Panorama wsi źródło: [http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm OSP Krutyń],12.09.2013.       
+
  |opis zdjęcia          = Fot. Mieczysław Kalski        
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
Linia 16: Linia 14:
 
  |sołectwo              = Krutyń
 
  |sołectwo              = Krutyń
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
  |liczba ludności      = Pole-obowiązkowe
+
  |liczba ludności      = 270
  |rok                  = Pole-obowiązkowe
+
  |rok                  = 2010
 
  |strefa numeracyjna    = (+48) 89
 
  |strefa numeracyjna    = (+48) 89
 
  |kod pocztowy          =
 
  |kod pocztowy          =
Linia 30: Linia 28:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>'''Krutyń'''</big> (niem. Krutinnen) – [[wieś sołecka]] w Polsce w [[województwo warmińsko - mazurskie |województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[gmina Piecki |gminie Piecki]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do [[województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]]. W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest [[Leszek Krysiak]].
+
'''Krutyń''' (niem. ''Krutinnen'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie |województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[Piecki (gmina wiejska)|gminie Piecki]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 270 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni [[Leszek Krysiak]]<ref>[http://www.wrota.warmia.mazury.pl/piecki.../Plan%20Odnowy%20Głogno.doc/ Wrota Warmii i Mazur] [10.09.2014]</ref>.
 
+
<br/><br/>
<br/>
 
 
 
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
 
Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla [[powiat mrągowski| powiatu mrągowskiego]], który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii [[Lipowo]] - [[Kosewo]] - [[Baranowo]] - [[Cudnochy]] to obszar wyniesień [[Pojezierze Mrągowskie |Pojezierza Mrągowskiego]]; część wschodnia to [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich]], stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Miejscowość położona jest na terenie [[gmina Piecki| gminy Piecki]], której obszar leży w zasięgu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej na [[wyniesienie mazursko - suwalskie |wyniesieniu mazursko–suwalskim]]. W podłożu ukształtowały się skały osadowe w dwóch erach geologicznych: mezozoicznej i kenozoicznej.  
 
 
 
<br/>
 
 
 
=== Dzieje miejscowości ===
 
Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych [[Prusowie| Prusów]]. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą.  
 
 
 
<br/>
 
 
 
Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w [[Prusy Wschodnie |Prusach Wschodnich]] dżumy. Mimo, iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie [[Prusy |Prus]] autorstwa [[Hannenberg |Hennenbergera]] (1576 r.), to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski - Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie [[starostwo sześcieńskie |starostwa sześcieńskiego]]. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych.
 
 
 
<br/>
 
 
 
W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do [[parafia w Nawiadach |parafii w Nawiadach]], a od 1846 do [[Ukta |Ukty]].
 
 
 
Liczba ludności i [[dym |dymów]] w kolejnych latach:
 
 
 
 
 
1785 r. - 16 [[dym |dymów]]
 
 
 
1815 r. – 27 [[dym |dymów]], 151 mieszkańców
 
 
 
1838 r. – 50 [[dym |dymów]], 319 mieszkańców
 
 
 
1939 r. – 436 mieszkańców
 
  
 +
== Położenie ==
 +
Miejscowość położona jest w centrum [[Mazurski Park Krajobrazowy| Mazurskiego Parku Krajobrazowego]] nad rzeką [[Rzeka Krutynia |Krutynią]], w odległości ok. 9 km od [[Ruciane-Nida |Rucianego-Nidy]].
 
<br/>
 
<br/>
  
===Gospodarka===
+
== Dzieje miejscowości ==
 +
Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych [[Prusowie| Prusów]]. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą.
 +
Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę [[Albrecht Hohenzollern |Albrecht]] w czasie panującej w [[Prusy Wschodnie |Prusach Wschodnich]] dżumy. Mimo iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie [[Prusy Książęce |Prus]] z 1576 r., to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski – Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie [[Starostwo sześcieńskie |starostwa sześcieńskiego]]. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych.
  
W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz [[stanica wodna PTTK w Krutyni]]. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno – wypoczynkowych . Wówczas były tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość [[turystyka| turystyczną]].
+
W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do [[Parafia w Nawiadach |parafii w Nawiadach]], a od 1846 do [[Ukta |Ukty]].  
  
<br/>
 
  
===Kultura===
+
Liczba ludności i [[Dym |dymów]] w poszczególnych latach:
  
Lokalną atrakcją jest [[Muzeum Ziemi Warmińskiej w Krutyni|Muzeum Ziemi Warmińskiej]], które mieści się w starej XIX w. stodole. 
+
*1785 r. – 16 dymów
  
<br/>
+
*1815 r. – 27 dymów, 151 mieszkańców
  
 +
*1838 r. – 50 dymów, 319 mieszkańców
  
===Edukacja===
+
*1939 r. – 436 mieszkańców
 
 
Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała to trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z [[Krutyński Piecek |Krutyńskiego Piecka]] i [[Zielony Lasek| Zielonego Lasku]].
 
  
 +
==Kultura==
 +
Od 1990 r. w Krutyni organizowane są [[lkwim:Rozmowy Mazurskie|Rozmowy Mazurskie]] – seminaria poświęcone historii, kulturze i literaturze regionu. Lokalną atrakcją jest [[Muzeum Ziemi Warmińskiej w Krutyni|Muzeum Ziemi Warmińskiej]], które mieści się w XIX-wiecznej stodole. 
 +
== Religia ==
 +
We wsi znajduje się stacja kaznodziejska [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Mrągowie |parafii ewangelicko–augsburskiej w Mrągowie]].
 
<br/>
 
<br/>
 
+
==Szkolnictwo==
===Turystyka===
+
Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała tu trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z [[Krutyński Piecek |Krutyńskiego Piecka]] i [[Zielony Lasek| Zielonego Lasku]].
 
+
Obecnie w dalszym ciągu znajduje się tu [[Szkoła podstawowa w Krutyni |szkoła podstawowa]], która może pochwalić się m.in. teatrem lalkowo-żywoplanowym [[lkwim:Cudaczek-Krutyniaczek |Cudaczek-Krutyniaczek]].
Do atrakcji turystycznych należą dwa rezerwaty przyrody: [["Zakręt"]] i [["Rezerwat rzeki Krutyni"]].
+
==Turystyka==
 
+
W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz [[Stanica wodna PTTK w Krutyni |stanica wodna]]. Krutyń już przed [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach |II wojną światową]] należała do miejscowości turystyczno–wypoczynkowych. Wówczas znajdowały się tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną, leży na [[Szlak wodny Krutyni| szlaku wodnym Krutyni]], który zalicza się do klasy CL, czyli jest dostępny dla wszystkich. Na szlaku wodnym Krutyni organizuje się spływy kajakowe, biegnące przez Mazurski Park Krajobrazowy, w tym 11 rezerwatów przyrody. Do najbliżej położonych rezerwatów zaliczyć można: [[Rezerwat Zakręt|"Zakręt"]] i [[Rezerwat Krutynia |Rezerwat rzeki Krutyni]].
 
<br/>
 
<br/>
 +
== Ludzie związani z miejscowością==
 +
*[[lkwim:Karol Małłek |Karol Małłek]] (1898–1969) – nauczyciel, działacz społeczny, pisarz i folklorysta
 +
*[[lkwim:Tadeusz Willan |Tadeusz Willan]] (ur. 1932) – dziennikarz, prozaik i tłumacz, redaktor naczelny biuletyny [[lkwim:Masurische Storchenpost |"Masurische Storchenpost"]], prezes [[Stowarzyszenie Mazurskie |Stowarzyszenia Mazurskiego]]
 +
*w 1963 r. wakacje w Krutyni spędził noblista [[John Steinbeck]]
 +
*w 1934 r. wieś odwiedził Melchior Wańkowicz – wspominał później o wakacjach na Mazurach w książce "Na tropach Smętka"
  
=== Ludzie związani z miejscowością===
+
== Zabytki==
 +
*drewniana zabudowa wiejska z XIX w. i XX w
 +
*w pobliżu miejscowości znajdują się pomniki przyrody [[Pomnik przyrody "Zakochana Para" |para drzew "Zakochana Para"]] i [[Pomnik przyrody "Mazurski Dąb Bartny" |"Mazurski Dąb Bartny"]]
  
Z Krutynią związany jest działacz mazurski, pisarz i folklorysta, [[Karol Małek |Karola Małka]], który w latach 1951–1957 mieszkał tutaj. Ponadto w 1963 r. wakacje w Krutyni spędziła noblista [[John Steinbeck]].
+
==Galeria zdjęć==
<br/>
+
<gallery mode=packed widths=200px heights=200px class="left">
 +
File:krutyn2.jpg|<center>Muzeum Przyrodnicze.<br>Fot. Mieczysław Kalski
 +
File:Krutyń2.jpg|<center>Spływ kajakowy rzeką Krutynią.<br>Źródło: [https://www.krutynia.com.pl/ www.krutynia.com.pl] [14.11.2013]
 +
File:Krutyń1.jpg|<center>Krutyń na starych pocztówkach.<br>Źródło: [http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm/ www.ospkrutyn.pl] [12.09.2013]
 +
</gallery>
  
 +
==Multimedia==
 +
{{#ev:youtube|J-aaRD8vPWs|500|left|}}
 +
Film udostępniony w ramach projektu [http://rkf.warmia.mazury.pl/ Regionalna Kronika Filmowa]
  
=== Zabytki===
 
  
We wsi zachowała się drewniana zabudowa wiejska z XIX w. i XX w.
+
== Bibliografia==
 +
Kujawski Wojciech,''Krutynia. Szlak wodny'', Olsztyn 2006.<br/>
 +
''Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic'', pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975.<br/>
 +
''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883. <br/>
 +
[http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm/ Strona OSP Krutyń] [12.09.2013] <br/>
 +
[http://www.krutyn.com.pl/ Strona Krutyni] [14.11.2013]<br/>
 +
[http://www.mojemazury/ Moje Mazury] [14.11.2013]<br/>
 +
[http://www.wrota.warmia.mazury.pl/ Wrota Warmii i Mazur] [10.09.2014]<br/>
 +
[http://www.stat.gov.pl/ Bank Danych Lokalnych GUS] [10.09.2014]
  
[[File:Krutyń1.jpg|300 px |thumb|Krutyń na starych pocztówkach, źródło: [http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm OSP Krutyń], 12.09.2013.]]
+
{{Przypisy}}
 +
<references/>
  
<br/>
 
 
=== Bibliografia===
 
 
Kujawski Wojciech,''Krutynia. Szlak wodny'', Olsztyn 2006, 448 ss.
 
 
''Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic'', pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, 487 ss.
 
 
''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883, 960 ss.
 
 
 
<br/>
 
 
== Zobacz też ==
 
http://www.piecki.wm.pl
 
 
http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm
 
<br/>
 
  
[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria:Powiat Mrągowski]][[Kategoria: Gmina Piecki]][[Kategoria:Wieś sołecka]]
+
[[Kategoria: Powiat mrągowski]]
[[Użytkownik:Kinlis|Kinlis]] ([[Dyskusja użytkownika:Kinlis|dyskusja]]) 10:43, 20 wrz 2013 (CEST)
+
[[Kategoria: Piecki (gmina wiejska)]]
 +
[[Kategoria: Wsie sołeckie]]
 +
[[Kategoria: 1401-1500]]

Aktualna wersja na dzień 09:37, 24 lut 2016

Krutyń

Fot. Mieczysław Kalski
Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat mrągowski
Gmina Piecki
Sołectwo Krutyń
Liczba ludności (2010) 270
Strefa numeracyjna (+48) 89
Tablice rejestracyjne NMR
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Krutyń
Krutyń
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Krutyń
Krutyń
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Krutyń (niem. Krutinnen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 270 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Leszek Krysiak[1].

Położenie

Miejscowość położona jest w centrum Mazurskiego Parku Krajobrazowego nad rzeką Krutynią, w odległości ok. 9 km od Rucianego-Nidy.

Dzieje miejscowości

Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych Prusów. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą. Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w Prusach Wschodnich dżumy. Mimo iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie Prus z 1576 r., to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski – Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie starostwa sześcieńskiego. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych.

W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do parafii w Nawiadach, a od 1846 do Ukty.


Liczba ludności i dymów w poszczególnych latach:

  • 1785 r. – 16 dymów
  • 1815 r. – 27 dymów, 151 mieszkańców
  • 1838 r. – 50 dymów, 319 mieszkańców
  • 1939 r. – 436 mieszkańców

Kultura

Od 1990 r. w Krutyni organizowane są Rozmowy Mazurskie – seminaria poświęcone historii, kulturze i literaturze regionu. Lokalną atrakcją jest Muzeum Ziemi Warmińskiej, które mieści się w XIX-wiecznej stodole.

Religia

We wsi znajduje się stacja kaznodziejska parafii ewangelicko–augsburskiej w Mrągowie.

Szkolnictwo

Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała tu trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z Krutyńskiego Piecka i Zielonego Lasku. Obecnie w dalszym ciągu znajduje się tu szkoła podstawowa, która może pochwalić się m.in. teatrem lalkowo-żywoplanowym Cudaczek-Krutyniaczek.

Turystyka

W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz stanica wodna. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno–wypoczynkowych. Wówczas znajdowały się tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną, leży na szlaku wodnym Krutyni, który zalicza się do klasy CL, czyli jest dostępny dla wszystkich. Na szlaku wodnym Krutyni organizuje się spływy kajakowe, biegnące przez Mazurski Park Krajobrazowy, w tym 11 rezerwatów przyrody. Do najbliżej położonych rezerwatów zaliczyć można: "Zakręt" i Rezerwat rzeki Krutyni.

Ludzie związani z miejscowością

Zabytki

Galeria zdjęć

Multimedia

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa


Bibliografia

Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006.
Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883.
Strona OSP Krutyń [12.09.2013]
Strona Krutyni [14.11.2013]
Moje Mazury [14.11.2013]
Wrota Warmii i Mazur [10.09.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [10.09.2014]

Przypisy

  1. Wrota Warmii i Mazur [10.09.2014]