Krutyń

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Wersja z dnia 16:16, 14 lis 2013 autorstwa Marcin Kapłon (dyskusja | edycje) (Ludzie związani z miejscowością)
Skocz do: nawigacja, szukaj


Krutyń

Panorama wsi źródło: OSP Krutyń,12.09.2013.
Panorama wsi źródło: OSP Krutyń,12.09.2013.
Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat mrągowski
Gmina Piecki
Sołectwo Krutyń
Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) Pole-obowiązkowe
Strefa numeracyjna (+48) 89
Tablice rejestracyjne NMR
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Krutyń
Krutyń
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Krutyń
Krutyń
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Krutyń (niem. Krutinnen) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest Leszek Krysiak.


Charakterystyka fizjograficzna

Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla powiatu mrągowskiego, który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii Lipowo - Kosewo - Baranowo - Cudnochy to obszar wyniesień Pojezierza Mrągowskiego; część wschodnia to Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Miejscowość położona jest na terenie gminy Piecki, której obszar leży w zasięgu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej na wyniesieniu mazursko–suwalskim. W podłożu ukształtowały się skały osadowe w dwóch erach geologicznych: mezozoicznej i kenozoicznej.


Dzieje miejscowości

Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych Prusów. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą.


Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w Prusach Wschodnich dżumy. Mimo, iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie Prus autorstwa Hennenbergera (1576 r.), to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski - Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie starostwa sześcieńskiego. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych.


W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do parafii w Nawiadach, a od 1846 do Ukty.

Liczba ludności i dymów w kolejnych latach:


1785 r. - 16 dymów

1815 r. – 27 dymów, 151 mieszkańców

1838 r. – 50 dymów, 319 mieszkańców

1939 r. – 436 mieszkańców


Gospodarka

W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz stanica wodna PTTK w Krutyni. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno–wypoczynkowych. Wówczas były tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną.


Kultura

Lokalną atrakcją jest Muzeum Ziemi Warmińskiej, które mieści się w starej XIX w. stodole.



Edukacja

Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała to trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z Krutyńskiego Piecka i Zielonego Lasku.


Turystyka

Krutyń położona jest nad rzeką Krutynią i znajduje się na szlaku wodnym Krutyni, który zaliczany jest do klasy CL - dostępny dla wszystkich. Na szlaku wodnym Krutyni organizuje się spływy kajakowe, biegnące przez Mazurski Park Krajobrazowy, w tym 11 rezerwatów przyrody. Do najbliżej położonych rezerwatów zaliczyć można: "Zakręt" i "Rezerwat rzeki Krutyni". Szlak wodny Krutyni liczy ponad 100 km. Rozpoczyna się w Sorkwitach i kończy w Rucianem-Nida. W skład szlaku wchodzi kilkanaście jezior połączonych strugami. Najdłuższy odcinek [szlak wodny Krutyni |szlaku wodnego Krutyni]] stanowi rzeka Krutynia - 26 km. Spływy szlakiem wodnym Krutyni można odbywać następującymi odcinkami: Sorkwity - Bieńki, Cierzpięty - Krutyń, Krutyń - Ukta, Ukta - Iznota, Bieńki - Babięta, Spychowo - Krutyń, Iznota - Ruciane-Nida. Nazwa szlaku przyjęła się od rzeki Krutynia. Wzdłuż szlaku rozmieszczonych jest 10 stanic PTTK. Odległości między nimi pozwalają na swobodne pokonywanie szlaku. Każda ze stanic oferuje usługi gastronomiczno-hotelowe.


Spływ kajakowy rzeką Krutynią, źródło: http://krutyn.com.pl, 14.11.2013.
Drewniana zabudowa w Krutyni, źródło: http://mojemazury, 14.11.2013.


Ludzie związani z miejscowością

Z Krutynią związany jest działacz mazurski, pisarz i folklorysta, Karola Małka, który w latach 1951–1957 mieszkał tutaj. Ponadto w 1963 r. wakacje w Krutyni spędził noblista John Steinbeck. W 1934 r. wieś odwiedził Melchior Wańkowicz. Wańkowicz wspominał później o wakacjach na Mazurach w książce "Na tropach Smętka".


Zabytki

We wsi zachowała się drewniana zabudowa wiejska z XIX w. i XX w.

Krutyń na starych pocztówkach, źródło: OSP Krutyń, 12.09.2013.


Bibliografia

Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006, 448 ss.

Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, 487 ss.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883, 960 ss.



Zobacz też

http://www.piecki.wm.pl

http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm
Kinlis (dyskusja) 10:43, 20 wrz 2013 (CEST)