Lipowina

Lipowina
Ruiny pałacu w Lipowinie
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	Braniewo
Liczba ludności (2010)	930
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Lipowina
Położenie na mapie Polski Lipowina
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Lipowina (niem. Lindenau) – osada położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, w gminie Braniewo. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 930 mieszkańców (łącznie z Wolą Lipowską i Grodziami). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Magdalena Kazimierczuk.

Położenie

Wieś położona jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Równiny Warmińskiej i Wzniesień Górowskich, 11 km na południowy wschód od Braniewa, przy drodze wojewódzkiej nr 507 i linii kolejowej Braniewo - [Pieniężno]].

Dzieje miejscowości

Lipowina (LIndenau) była początkowo krzyżacką wsią czynszową w komturstwie bałgijskim. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1339 r. Od 1567 r. folwarczna, prywatna, była kolejno własnością: 1567-1704 von Kalnein, do 1739 r. von Bredow, od 1768 r. Albrechta Zygmunta Zeigut-Stanisławskiego, naturalnego syna Augusta II Mocnego, do 1773 r. jego żony Albertyny Holstein-Beck, później jej dalszej rodziny, do 1820 von Wolki, po 1835 r. von Resdorff. Położona na pograniczu Natangii i Warmii. Pozostałością jest pałac, niestety w ruinie, związany z barwną postacią Albrechta Zygmunta von Zeigut-Stanisławskiego (1668-1768, syna Wacława-warmińskiego wójta krajowego. Stanisławski służył w Drexnie na dworze Fryderyka Augusta z dynastii Wettinów (August II Mocny), był tez szambelanem, honorowym ministrem skarbu, nastepnie ministrem tajnego gabinetu. W 1736 r. otrzyamał stanowisko generalnego poczmistrza Prus Królewskich, a także tytuł hrabiego Rzeszy. Rok później ożenil się z najstarszą córką księcia Fryderyka Augusta Holstein-Beck, księżniczką Luiza Albertyną. To dojrzałe, podobno bardzo udane małżeństwo za swa siedzibę wybrało właśnie Lipowinę. Stanisławski kupił dobra w 1739 r. i wkrótce wybudował tu niewielki, wyszukany w formie architektonicznej pałac, wzorowany na budowli Fryderyka Wilhelma I w Królewcu. Założony w rzucie prostokąta, parterowy, przykryty wysokim dachem mansardowym, z dwustronnym, pietrowym ryzalitem na osi - od frontu płytkim , od ogrodu wielobocznym, poprzedzonym rozbudowanym tarasem. Ryzality zwieńczone trójkątnymi naczółkami z herbem i monogramami Stanisławskich w tympanonach. Pięknie rozwiązano wnętrza - na osi reprezentacyjny hol z przejściem umieszczonym w głębokiej półkolistej niszy do salonu i duży owalny salon ogrodowy z bogatą dekoracją sztulatorsko-malarską. Wśród dekoracji malarskich salonu było m. in. osiem tond alegorycznie przedstawiających czystość i siłę dojrzałego uczucia oraz portrety obojga małżonków. Tondo i portret Albrechta Zygmunta Stanisławskiego, z roku 1747, autorstwa Andreasa Knopke z Królewca zachowały sie w zbiorach olsztyńskiego muzeum. Portret Luizy Albertyny zaginął w 1945 r. Pałac został wtulony w rozciągające się głownie od strony południowej okołosześciohektarowe założenie parkowe z bogatym drzewostanem. Park pierwotnie o regularnej kompozycji barokowej, w końcu XVIII wieku przekształcony przez księcia Friedricha Karla von Holstein w zalożenie krajobrazowe, z dwoma duzymi stawami. Na jednym z nich była sztucznie usypana wyspa. Romantycnej kompozycji parku dopelniała architektura ogrodowa: chiński pawilon, ermitaż (pstelnia) i grota. Około 1835 r. dobra w Lipowinie przeszły na własność rodu zu Dohna-Lauck (Ławki). Z tego okresu zachował sie interesujący widok pałacu, autorstwa Augusta Enge, będący tłem dla portretu rodzinnego, przedstawiającego małżonków zu Dohna, Carla Friedricha Aleksandra z żoną Wilchelminą. Po Dohnach Lipowina przeszła na własność rodu von Restorff. Ostatnim właścicielem był Hort von Restorff. Pałac nie ucierpiał podczas działan wojennych. Został jedynie pozbawiony wyposażenia. W 1979 r. ta szczęśliwie zachowana perełka barokowej architektury rezydencjonalnej uległa pożarowi. Od tego czasu pozostaje w stanie ruiny.

Pierwsze wzmianki o Lipowinie pochodzą z poł. XIV w. Po raz pierwszy Lipowina wymieniona jest w 1339 r., jako Lindenau. Miejscowość tę, płożoną na pograniczu Warmii i Natangii, podobnie jak inne wsie regionu założyli Krzyżacy. Leży ona przy głównym szlaku komunikacyjnym, prowadzącym z Olsztyna do Fromborka, 11 km przed Braniewem. Pierwszym notowanym w 1444 r. właścicielem Lipowiny był Jost von Kistendorf, ale w następnym wieku wymienia się Sebastiana von Kalne (1539). Okołoroku 1550 wieś zostaje zasiedlona. W rękach rodziny von Kalnein, pozostaje przez 137 lat. W tym czasie jest dziedziczona przez Kaspra zmarłego w 1638 r., Albrechta zm. W 1683 r., Johana Albrechta i Hansa Albrechta zm. w 1729 r. Hans Albrecht von Kalnein sprzedaje Lipowinę w kwietniu 1704 r. rodzinie von Bredov skoligaconej poprzez małżeństwo syna Joachima Melchiora z jego córką. Własnością rodu von Bredov majątek stał się na około 30 lat. Po Joachimie dziedziczy jego syn Joachim Heinrich, a następnie Johann Heinrich wspólnie z Friddrichem Leopoldem von Gessler, którzy w 1739 roku sprzedają ją hrabiemu Stanisławskiemu. Panem na Lipowinie zostaje Albrecht Zygmunt von Zeiguth Stanisławski.Pałac – czasy świetności Pałac, po śmierci hrabiego Albrechta, do 1773 r. pozostawał w rękach jego żony Albertyny. Po 5 latach od śmierci męża – także zmarła. Pochowano ja w krypcie ewangelickiego kościoła w Lipowinie. Hrabia był katolikiem, jego żona protestantką. Nie wiadomo jednak, czy to było powodem ich oddzielnego spoczynku. Majątek po hrabinie Stanisławskiej odziedziczył jej brat, Książe Karol Ludwik Holstein – Beck – generał – major w służbie polskiej i saskiej. Po jego śmierci – w 1784 r. – na ponad 30 lat majątek obejmuje Fryderyk Holstein – Beck. Pozostał po nim wspaniały, założony w 1790 r. park krajobrazowy (o pow. 6 ha) rozciągający się w szerokiej dolinie, na wschód i północ od pałacu. Wcześniej, za czasów hrabiego Stanisławskiego, był tu ogród francuski. W parku znajdowały się trzy przedzielone groblami stawy oraz liczne budynki ogrodowe: dom ogrodnika, ermitaż, pawilon chiński na sztucznej wyspie, grota oraz kamienny grobowiec poety Henkla von Donnersmark. W latach 1820 – 1836 pałac był własnością rodziny von Wolki. Następnie do roku 1864 pozostawał w rękach Carla Friedricha zu Dohna. Po roku 1864 do końca II wojny światowej budowla należała do rodziny von Resdorff. Ostatnim właścicielem majątku był Horst von Resdorff. Pałac przetrwał wojnę w dość dobrym stanie. Po wojnie umieszczono nim m. in.: w roku szk. 1959/1960 w trzech izbach Szkołę Zbiorczą siedmio klasową (pracowali w niej wówczas: Elżbieta Markowska, Helena Ługowska – Urban, Czesław Urban, Halina Młodowska), punkt felczerski, biura PGR, Stację Hodowli Roślin. Do początku lat 80 zachowało się wiele elementów z dawnego wyposażenia. Ocalało kilka kominków, szczególnie jeden w pomieszczeniu przylegającym do salonu. Miał on bogatą, stiukowa dekorację, przedstawiająca geniuszy dmących w płonący wazon. Pozostały także dawne okna, drzwi, boazerie, parkiety (w salonie układane w gwiazdę), sufity dekorowane stiukami, drewniane schody z balustradą. Jeszcze w latach 60 i 70 widoczny był układ parku, istniały ogrodowe budynki. Pożar na początku lat 80 przyczynił się do agonii pałacu. Dziś możemy oglądać porośniętą krzewami ruinę. Przed pałacem zachował się do dziś podjazd, (w środku, którego znajdował się rozległy trawnik), z zabudowaniami folwarcznymi: XVIII – wiecznym domem oficjalistów dworskich po prawej stronie i trzema budynkami gospodarczymi z XIX w. – po lewej stronie.

Do ruin pałacu prowadzi, odchodząca od głównej szosy pod kątem prostym droga ok. 300 m. Ta długa droga tworzyła podjazd, którego pozostałości można oglądać do dziś. Podobno pałac ma zostać odbudowany...

W miejscowości działa ośrodek zdrowia, piekarnia, sklepy spożywczo-przemysłowe oraz leśniczówka. Osiedle położone na trasie Braniewo - Olsztyn przez Pieniężno w odległości 12 km od Braniewa.

Liczba mieszkańców: 892 ( stan 30.06.2005 roku). Zakłady i instytucje: Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Oddział Terenowy w Olsztynie. Gospodarstwo Rolne Skarbu Państwa w Braniewie, Zarząd Mieszkaniowy w Lipowinie, Stacja Hodowli Roślin, Olsztyńskie Przedsiębiorstwo Hodowli Roślin i Nasiennictwa, Poczta, Szkoła Podstawowa, Gimnazjum, Zakład Piekarniczy.

Na dzień 30.06.2005 r. Lipowinę zamieszkuje 892 osób, ilość domów: 23, ilość mieszkań: 247. W 1990 roku powstała Parafia Rzymskokatolicka pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Polski

Edukacja

• Zespół Szkół w Lipowinie

Gospodarka

• Olsztyńskie Przedsiębiorstwo Hodowli Roślin i Nasiennictwa w Lipowinie
• Stacja Hodowli Roślin w Lipowinie

Kultura

• Filia Biblioteczna w Lipowinie

Ludzie związani z miejscowością

• Andrzej Urbanowicz (ur. 1954) - mieszkający i tworzący w Lipowinie malarz amator i rzeźbiarz

Zabytki

• Ruiny kościoła wzniesiony pod koniec XV wieku; w 1945 roku został częściowo zniszczony; obecnie zachowały się po nim jedynie przyziemne partie murów obwodowych
• Ruiny pałacu, wzniesionego w pierwszej połowie XVIII wieku; obiekt spłonął w 1979 roku. W 2006 roku znalazł się w prywatnych rękach - obecy właściciel zamierza odbudować pałac
• Oficyna pałacowa z XVIII wieku
• Barokowa kaplica grobowa Stanisławskich z XVIII wieku
• Kaplica barokowa rodziny Bredów

Bibliografia

1. Chrzanowski Tadeusz, Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii, Olsztyn 1978.
2. Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
3. Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
4. Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
5. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
6. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Braniewo [data dostępu: 5.06.2014]
7. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 5.06.2014]
8. Baza Informacji Lokalnej] [data dostępu: 5.06.2014]
9. Ciekawe Mazury.pl[data dostępu: 5.06.2014]
10. Szkół w Lipowinie [data dostępu: 5.06.2014]