Lubawa: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
 
(Nie pokazano 35 wersji utworzonych przez 7 użytkowników)
Linia 6: Linia 6:
 
  |dopełniacz wsi        = Lubawy   
 
  |dopełniacz wsi        = Lubawy   
 
  |zdjęcie              = Lubawa. Centrum miasta.jpg
 
  |zdjęcie              = Lubawa. Centrum miasta.jpg
  |opis zdjęcia          = Lubawa. Centrum miasta [http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Lubawa#mediaviewer/File:POL_Lubawa_Main_square.JPG] [dostęp: 10.12.2014]   
+
  |opis zdjęcia          = Lubawa. Centrum miasta.<br>Fot. Hiuppo. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:POL_Lubawa_Main_square.JPG Commons Wikimedia] [10.12.2014]   
 
  |rodzaj miejscowości  =
 
  |rodzaj miejscowości  =
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
Linia 17: Linia 17:
 
  |rok                  = 2012  
 
  |rok                  = 2012  
 
  |strefa numeracyjna    =
 
  |strefa numeracyjna    =
  |kod pocztowy          =
+
  |kod pocztowy          = 14 - 260
  |tablice rejestracyjne =
+
  |tablice rejestracyjne = NIL
 
  |SIMC                  =
 
  |SIMC                  =
 
  |mapa wsi              =
 
  |mapa wsi              =
 
  |kod mapy              = PL-WN
 
  |kod mapy              = PL-WN
  |stopniN = 53 |minutN = 42 |sekundN = 56
+
  |stopniN = 53 |minutN = 30 |sekundN = 18
  |stopniE = 21 |minutE = 19 |sekundE = 02
+
  |stopniE = 19 |minutE = 45 |sekundE = 06
 
  |commons              =
 
  |commons              =
 
  |wikipodróże          =
 
  |wikipodróże          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}<br/>
+
}}
''' Lubawa ''' (niem.'' Löbau in Westpreußen'') – miasto położone w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat iławski|powiecie iławskim]], w [[Gmina Lubawa|gminie Lubawa]]. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do [[województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. Miasto jest siedzibą gminy. Miejscowość w 2012 roku liczyła 10 633 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje [[Edmund Standara]] <ref>http://www.lubawa.bil-wm.pl/index.php?inf=2&idsl=3&idu=2 [dostęp: 6.12.2104].</ref>.<br/><br/>
+
''' Lubawa ''' (niem. ''Löbau in Westpreußen'') – miasto położone w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat iławski|powiecie iławskim]], w gminie Lubawa. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Miasto jest siedzibą gminy.  
 
+
Miejscowość w 2012 roku liczyła 10 633 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje [[Maciej Radtke]] <ref>[http://wybory2014.pkw.gov.pl/pl/wyniki/gminy/view/280702] [06.12.2104].</ref>.
 +
<br/><br/>
 +
[[File:Zabytkowy dom na ul. Krupnera w Lubawie.jpg|thumb|290 px|right|Zabytkowy dom na ul. Krupnera w Lubawie. Fot. Piotr Marynowski. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lubawa_-_dom_na_ul._Kupnera_17.jpg Commons Wikimedia] [10.12.2014] ]]
 +
[[File: Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie.jpg|thumb|290 px|right|Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie. Fot. Rimantas Lazdynas. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lubawa,_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_p.w._%C5%9B%C5%9B._Jana_Chrzciciela_i_Micha%C5%82a.jpg Commons Wikimedia] [10.12.2014] ]]
 +
[[File:Kościół pw. św. Anny w Lubawie.jpg|thumb|290 px|right|Kościół pw. św. Anny w Lubawie. Fot. Marcin N. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lubawa,_Fara.jpg Commons Wikimedia] [dostęp: 10.12.2014] ]]
 
== Położenie ==
 
== Położenie ==
Miasto jest położone na wschodnich krańcach [[Ziemia chełmińska|ziemi chełmińskiej]], w odległości 18 km od [[Iława|Iławy]] nad rzeką [[Rzeka Sandela|Sandelą]].Lubawa leży w obrębie [[Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich|Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich]].
+
Miasto jest położone na wschodnich krańcach [[Ziemia chełmińska|Ziemi Chełmińskiej]], w odległości 18 km od [[Iława|Iławy]], nad rzeką [[Rzeka Sandela|Sandelą]]. Lubawa leży w obrębie [[Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich|Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich]].
<br/>
 
  
 
== Dzieje miejscowości ==
 
== Dzieje miejscowości ==
W latach 1977-1989 w mieście działał [[Komitet Miejsko-Gminny PZPR w Lubawie|Komitet Miejsko-Gminny PZPR]]
+
Nazwa miasta wywodzi się najprawdopodobniej od imienia jednego z [[Prusowie|pruskich]] władców grodu; być może nawiązuje do imienia Lubwe.
[[File:Obrazek-nazwa.jpg|thumb|242 px|Miejscowość-Opis-Rysunku]]
+
 
W Lubawie działa Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Pomocy Społecznej, 4 apteki, gabinety dentystyczne, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, prywatne gabinety specjalistyczne, gabinety weterynaryjne, Miejski Ośrodek Zdrowia. Gmina Lubawa należy do [[Ekologiczny Związek Gmin "Działdowszczyzna"| Ekologicznego Związku Gmin "Działdowszczyzna"]], [[Związek Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"|Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"]], zrzeszenia [[LGD „Ziemia Lubawska”]]
+
Lubawa została założona na obszarze osadnictwa [[Prusowie|pruskiego]] (plemię [[Sasinowie|Sasinów]]), przez który przebiegały dwa szlaki handlowe: jeden prowadzący nad Bałtyk, a drugi przez Wołyń nad Morze Czarne. Pierwsza zachowana wzmianka o istniejącym na tym terenie grodzie pruskim pochodzi z 1216 roku. Obszary te określone zostały w bulli papieża Innocentego III mianem Ziemi Lubawskiej. Granice tego terenu powiększały się wraz z postępującym rozwojem akcji chrystianizacyjnej.
 +
 
 +
Lubawa zaczęła pełnić funkcję siedziby biskupiej, co bezpośrednio wpłynęło na rozwój osady oraz jej rozbudowę. Uzyskała wówczas status osady miejskiej. Jednak w latach 20. XIII wieku doszło do zajęcia miasta przez Prusów. Działania odwetowe, zarówno ze strony biskupa, jak i Prusów ciągnęły się przez kolejne lata, powstrzymując rozwój Lubawy. W 1239 roku Lubawa została objęta opieką administracyjną [[Zakon krzyżacki|zakonu krzyżackiego]]. Jednak od 1257 roku ponownie podlegała kolejnym biskupom. Nowa fala konfliktów z Prusami doprowadziła do spustoszenia Lubawy i okolic. W związku z tym w roku 1269 roku biskupstwo podjęło decyzję o ponownym wystawieniu lokacji dla ośrodka.
 +
 
 +
W XIV stuleciu Lubawa stała się siedzibą i centrum administracyjnym klucza biskupich dóbr lubawskich. Obszar dóbr zasiedlali polscy osadnicy przybywający z ziemi chełmińskiej. W tym samym okresie doszło do przeobrażeń w lubawskich organach samorządowych. Miejsce dotychczasowego sołtysa zajął burmistrz i wspierający go radni miejscy. W 1260 roku w Lubawie istniał już zamek, a w XIV wieku wzniesiono ceglano-granitowe mury otaczające miasto. Do Lubawy prowadziły trzy miejskie bramy: Bratiańska, Polska oraz Iławska. Od 1301 przez kolejne sto lat trwała budowa murowanego zamku, siedziby biskupów w Lubawie. Za sprawą roli jaką odgrywała, Lubawa stała się centrum lokalnego życia gospodarczego, administracyjnego, handlowego i kulturalnego. Miasto stało się konkurencją dla krzyżackich ośrodków. Zaniepokojony Zakon podjął kroki zmierzające do ograniczenia monopolu Lubawy. Efektem tych działań stało się założenie [[Nowe Miasto Lubawskie|Nowego Miasta Lubawskiego]] (1325).
 +
 
 +
Lubawa w 1440 roku przystąpiła do [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]]. Wzięła udział w wojnie trzynastoletniej z Zakonem. Od 1466 do 1772 roku znajdowała się w granicach państwa polskiego. [[Epidemia dżumy 1709-1711|Epidemia dżumy]], która nawiedziła Lubawę na początku XVIII wieku, oraz przerwanie kontaktów handlowych z Polską po rozbiorach doprowadziło do zapaści gospodarczej i spadku znaczenia miasta. W Lubawie ulokowany został pruski garnizon, a do dawnego klucza dóbr lubawskich zaczęli napływać niemieccy osadnicy. Regres gospodarczy miasta pogłębiło stacjonowanie w 1807 wojsk francuskich - 40-tysięcznego korpusu. Pobyt wojska, nakładane kontrybucje i samowola francuskich żołnierzy wyniszczyły Lubawę.
 +
 
 +
W 1818 roku miasto stało się siedzibą władz powiatowych, co sprawiło, że Lubawa zaczęła powoli odzyskiwać pozycję lokalnego centrum rzemieślniczo-handlowego. W roku 1844 uruchomiona została polska drukarnia, a cztery lata później ukazał się pierwszy numer gazety ''Lokalblatt''. W 1865 roku powstało miejscowe Towarzystwo Rolnicze, a pięć lat później Spółka Pożyczkowa - Bank Ludowy. W 1887 roku rozpoczęło działalność polskie towarzystwo społeczno-kulturalne "Wiara". W 1892 roku powstał  Związek Kupców. W 1896 roku w Lubawie założono gniazdo [[Towarzystwo Sportowe "Sokół"| "Sokoła"]].
 +
 
 +
W 1911 roku księgarz Bolesław Szczuka założył pierwszą polską księgarnię w mieście. Ogromną rolę w życiu społecznym i narodowym odegrało powołane do życia w 1874 roku seminarium nauczycielskie, którego absolwentami byli liczni działacze polscy.
 +
 
 +
W drugiej połowie XVIII wieku w mieście wybudowano synagogę, która uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. W tym samym stuleciu otwarto kirkut (stary cmentarz) na Wzgórzu Fijewskim. Nekropolia została zdewastowana w latach 1939-1945. Do czasów obecnych zachowało się osiem nagrobków. Nowy cmentarz, po którym nie pozostał już żaden ślad, otwarto w roku 1860 przy drodze prowadzącej do wsi [[Dąbrówko]]. Ostatni pochówek miał miejsce w 1939 roku. W czasie wojny wszystkie nagrobki zostały zniszczone, a teren kirkutu zaorano.
 +
 
 +
Zakończenie I wojny światowej doprowadziło do ogromnych zmian; na mocy postanowień traktatu wersalskiego Lubawa wraz z powiatem została przyłączona do Polski. W okresie [[Plebiscyt 1920|przedplebiscytowym]] z inicjatywy polskich działaczy powołany został [[Obywatelski Komitet Plebiscytowy w Lubawie|Obywatelski Komitet Plebiscytowy]]. Na czele akcji polskiej w Lubawie stali dr Teofil Rzepnikowski i Stanisław Wolski. Organem prasowym polskiego ruchu był "Głos Lubawski". Miejscowi działacze wszystkim możliwymi środkami starali się wspierać agitację na rzecz wygranej Polski w głosowaniu.
 +
 
 +
W 1920 roku Lubawę odwiedził gen. Józef Haller. W 1921 roku do miasta przybył sam marszałek Józef Piłsudski. W latach 30. pojawiła się również kolejna ważna postać polskiego życia politycznego w okresie międzywojennym, inspektor Edward Rydz-Śmigły. Okres II wojny światowej był czasem eksterminacji ludności polskiej i żydowskiej, zacierania wszelkich śladów wielowiekowej kulturalnej i społecznej spuścizny. 21 stycznia 1945 roku do Lubawy wkroczyły wojska II Frontu Białoruskiego, które doprowadziły do katastrofalnych zniszczeń. Miasto utraciło niemalże 80% wszystkich budynków mieszkalnych.
 +
 
 +
W latach 1977-1989 w mieście działał [[Komitet Miejsko-Gminny PZPR w Lubawie|Komitet Miejsko-Gminny PZPR]].
 +
 
 +
W Lubawie działa obecnie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Pomocy Społecznej, 4 apteki, gabinety dentystyczne, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, prywatne gabinety specjalistyczne, gabinety weterynaryjne, Miejski Ośrodek Zdrowia. Gmina Lubawa należy do [[Ekologiczny Związek Gmin "Działdowszczyzna"| Ekologicznego Związku Gmin "Działdowszczyzna"]], [[Związek Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"|Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"]], zrzeszenia [[LGD "Ziemia Lubawska"]].
 
<br/>
 
<br/>
  
 
==Gospodarka==
 
==Gospodarka==
W mieście działają lokale gastronimiczne, sklepy spożywcze, przemysłowe, odzieżowe i wielobranżowe, hurtownie, serwisy komputerowe, auto-serwisy, zakłady cukierniczo-piekarnicze, biura księgowości, firmy meblowe, budowlane, ferma drobiu, bank, Cech Rzemiosł Różnych, Lubawska Spółdzielnia Usług Rolniczych, przedsiębiorstwa wielobranżowe, przedsiębiortswo [[Szynaka Meble sp. z o.o.]].
+
W mieście działają lokale gastronomiczne, sklepy spożywcze, przemysłowe, odzieżowe i wielobranżowe, hurtownie, serwisy komputerowe, auto-serwisy, zakłady cukierniczo-piekarnicze, biura księgowości, firmy meblowe, budowlane, ferma drobiu, bank, Cech Rzemiosł Różnych, Lubawska Spółdzielnia Usług Rolniczych, przedsiębiorstwa wielobranżowe, przedsiębiorstwo [[Szynaka Meble sp. z o.o.]].
 
<br/>
 
<br/>
 
==Kultura==
 
==Kultura==
Linia 55: Linia 78:
 
*[[lkwim:Festiwal Piosenki Innej w Lubawie - 2009|Festiwal Piosenki Innej w Lubawie - 2009]]
 
*[[lkwim:Festiwal Piosenki Innej w Lubawie - 2009|Festiwal Piosenki Innej w Lubawie - 2009]]
 
*Amatorski chór mieszany [[lkwim:Appasjonata|"Appasjonata"]], założony w 2000 roku
 
*Amatorski chór mieszany [[lkwim:Appasjonata|"Appasjonata"]], założony w 2000 roku
 
<br/>
 
 
 
==Organizacje i stowarzyszenia==
 
==Organizacje i stowarzyszenia==
 
*[[Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych w Lubawie|Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych]]
 
*[[Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych w Lubawie|Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych]]
 
*[[Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu]]
 
*[[Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu]]
 
*[[Świetlica Środowiskowa Caritas w Lubawie|Świetlica Środowiskowa Caritas]]
 
*[[Świetlica Środowiskowa Caritas w Lubawie|Świetlica Środowiskowa Caritas]]
<br/>
 
 
==Religia==
 
==Religia==
 
*[[Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia w Lubawie|Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia]]
 
*[[Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia w Lubawie|Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia]]
 
*[[Parafia pw. św. Jana Chrzciciela i Michała Archanioła w Lubawie|Parafia Rzymsko-Katolicka św. Jana i Michała Archanioła]]
 
*[[Parafia pw. św. Jana Chrzciciela i Michała Archanioła w Lubawie|Parafia Rzymsko-Katolicka św. Jana i Michała Archanioła]]
 
*[[Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny w Lubawie|Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny]]  
 
*[[Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny w Lubawie|Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny]]  
<br/>
 
 
 
== Ludzie związani z miejscowością ==
 
== Ludzie związani z miejscowością ==
*[[Brunon Bem]] (1898-1956) - polski działacz plebiscytowy, nauczyciel, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
+
*[[Tiedemann Giese]] (1480-1550) – biskup warmiński, wybitny uczony; rezydował w Lubawie, gdzie zasłynął jako mecenas sztuki; Gise przyjaźnił się z [[lkwim: Mikołaj Kopernik|Mikołajem Kopernikem]], który odwiedził go w Lubawie w latach 1533, 1538, 1539
*[[Alfons Barczewski]] (1910-1971) - działacz kulturalno-oświatowy, adwokat, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
+
*[[Brunon Bem]] (1898-1956) polski działacz plebiscytowy, nauczyciel, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
*[[Jacek Fafiński]] (ur. 1970) - urodzony w Lubawie zapaśnik stylu klasycznego, zdobywca srebrnego medalu olimpijskiego
+
*[[Alfons Barczewski]] (1910-1971) działacz kulturalno-oświatowy, adwokat, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
 +
*[[Jacek Fafiński]] (ur. 1970) urodzony w Lubawie zapaśnik stylu klasycznego, zdobywca srebrnego medalu olimpijskiego
 +
*[[Marian Truszczyński]] (ur. 1929) – urodzony w Lubawie lekarz weterynarii, członek Prezydium Polskiej Akademii Nauk
 +
*[[lkwim:Teofil Ruczyński|Teofil Ruczyński]] (1896-1979) – działacz polonijny, poeta, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
 +
*[[Grzegorz Gwiazdowski]](ur.1974) – urodzony w Lubawie kolarz szosowy, reprezentant Polski
 +
*[[lkwim:Janusz Stanisław Pasierb|Janusz Pasierb]] (1929-1993) – urodzony w Lubawie duchowny katolicki, poeta, historyk i historyk sztuki
 +
*[[Walenty Żebrowski]] (zm. 1765) – urodzony w Lubawie malarza, polichromista, bernardyn
  
<br/>
 
 
==Sport==
 
==Sport==
 
*[[Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu]]
 
*[[Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu]]
*[[MLKS „Motor”]]
+
*MLKS "Motor"
 
*[[Ośrodek Sportu i Rekreacji w Lubawie|Ośrodek Sportu i Rekreacji]]
 
*[[Ośrodek Sportu i Rekreacji w Lubawie|Ośrodek Sportu i Rekreacji]]
<br/>
+
*[[LUKS Copernicus Lubawa]]
 
==Edukacja==
 
==Edukacja==
 
*[[Gimnazjum im. Biskupów Chełmińskich w Lubawie |Gimnazjum]]
 
*[[Gimnazjum im. Biskupów Chełmińskich w Lubawie |Gimnazjum]]
Linia 85: Linia 107:
 
*[[Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Lubawie|Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika]]
 
*[[Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Lubawie|Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika]]
 
*[[Zespół Szkół w Lubawie|Zespół Szkół]]
 
*[[Zespół Szkół w Lubawie|Zespół Szkół]]
*[[Zespół Szkół-Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Broniewskiego w Lubawie|Zespół Szkół - Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Broniewskiego]]  
+
*[[Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Broniewskiego w Lubawie|Zespół Szkół - Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Broniewskiego]]  
<br/>
 
 
==Turystyka==
 
==Turystyka==
 
*[[Rezerwat Jezioro Francuskie|Rezerwat przyrody Jezioro Francuskie]], położony w odległości 23 km na północny wschód od Lubawy
 
*[[Rezerwat Jezioro Francuskie|Rezerwat przyrody Jezioro Francuskie]], położony w odległości 23 km na północny wschód od Lubawy
 
*trasa rowerowa o długości 37 km – przebieg trasy: Lubawa – [[Lipy]] – [[Napromek]] – [[Wygoda]] – [[Klonowo]] – [[Wygoda]] – [[Napromek]] – Lipy – Lubawa  
 
*trasa rowerowa o długości 37 km – przebieg trasy: Lubawa – [[Lipy]] – [[Napromek]] – [[Wygoda]] – [[Klonowo]] – [[Wygoda]] – [[Napromek]] – Lipy – Lubawa  
<br/>
 
 
 
== Zabytki ==
 
== Zabytki ==
*[[lkwim:Kościół pw. św. Anny w Lubawie|Kościół pw. św. Anny]] wzniesiony w 1. połowie XIV wieku
+
*[[lkwim:Kościół pw. św. Anny w Lubawie|Kościół pw. św. Anny]] wzniesiony w pierwwszej połowie XIV wieku
 
*[[lkwim:Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie|Kościół pw. św. Jana Chrzciciela]] wybudowany na początku XVII wieku
 
*[[lkwim:Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie|Kościół pw. św. Jana Chrzciciela]] wybudowany na początku XVII wieku
 
*Pozostałości murów obronnych z XIV-XVI wieku
 
*Pozostałości murów obronnych z XIV-XVI wieku
Linia 100: Linia 119:
 
*Zespół klasztorny bernardynów z XIV wieku, rozbudowanego w XVII-XVIII stuleciu
 
*Zespół klasztorny bernardynów z XIV wieku, rozbudowanego w XVII-XVIII stuleciu
 
*Zespół szpitala miejskiego (szpital, kaplica, klasztor) pw. św. Jerzego z 2. połowy XIX wieku
 
*Zespół szpitala miejskiego (szpital, kaplica, klasztor) pw. św. Jerzego z 2. połowy XIX wieku
[[File:Obrazek-nazwa.jpg|thumb|242 px|Miejscowość-Opis-Rysunku]]
+
*Zabudowania mieszkalne z XIX oraz z przełomu XIX i XX wieku
<br/>
+
*Stary cmentarz żydowski założony w XVIII wieku; do czasów współczesnych zachowało się relikty ośmiu kamiennych nagrobków
 
 
== Bibliografia ==
 
#Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
 
#Hoffmann Mieczysław, Sikorski Jerzy, ''Iława i okolice'', Poznań 1971.
 
#Niesiobędzki Wiesław, ''Powiat iławski: dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku'', Iława 2006.
 
#Niesiobędzki Wiesław, ''Powiat iławski: dzieje, zabytki, pejzaż i kultura'', Iława 2008.
 
#Niesiobędzki Wiesław, ''Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego: przewodnik historyczno-krajoznawczy'', Iława 2003.
 
#''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
 
#[http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf| Ludność. Stan i struktura] [dostęp: 24.11.2014].
 
#[http://lubawa.pl|Oficjalna strona miasta] [dostęp: 24.11.2014].
 
#[http://www.moklubawa.pl/|Miejski Ośrodek Kultury w Lubawie] [dostęp: 24.11.2014].
 
#[http://www.lubawa.bil-wm.pl| Baza Informacji Lokalnej] [dostęp: 24.11.2014].
 
<br/>
 
  
 +
==Multimedia==
 +
{{#ev:youtube|X1HeRelptEQ|500|left|Film udostępniony w ramach projektu [http://rkf.warmia.mazury.pl/ Regionalna Kronika Filmowa]}}
  
 
{{Przypisy}}
 
{{Przypisy}}
<references>
+
<references/>
 +
== Bibliografia ==
 +
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2010-2011.<br/>
 +
Hoffmann Mieczysław, Sikorski Jerzy, ''Iława i okolice'', Poznań 1971.<br/>
 +
Knercer Wiktor, ''Cmentarze żydowskie na terenie województwa olsztyńskiego. Historia, stan obecny'', [w:] ''Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce'', red. Jan Andrzej Choroszy i in., t. II, Wrocław 1995.<br/>
 +
Niesiobędzki Wiesław, ''Powiat iławski: dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku'', Iława 2006.
 +
Niesiobędzki Wiesław, ''Powiat iławski: dzieje, zabytki, pejzaż i kultura'', Iława 2008.<br/>
 +
Niesiobędzki Wiesław, ''Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego: przewodnik historyczno-krajoznawczy'', Iława 2003.
 +
''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. <br/>
 +
[http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf| Ludność. Stan i struktura] [24.11.2014]<br/>
 +
[http://lubawa.pl lubawa.pl] [24.11.2014]<br/>
 +
[http://www.moklubawa.pl/ Miejski Ośrodek Kultury w Lubawie] [24.11.2014]<br/>
 +
[http://www.lubawa.bil-wm.pl  Baza Informacji Lokalnej] [24.11.2014]<br/>
 
<br/>
 
<br/>
  
== Zobacz też ==
+
[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria:Miasta]] [[Kategoria: Powiat iławski]] [[Kategoria: Lubawa]] [[Kategoria: 1201-1300]]
 
 
<br/>
 
[[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat iławski]] [[Kategoria: Gmina Lubawa (miejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: Kultura]] [[Kategoria: Zabytki]]
 

Aktualna wersja na dzień 11:01, 29 lut 2016

Lubawa

Herb Flaga
Herb Lubawy Flaga Lubawy
Lubawa. Centrum miasta.Fot. Hiuppo. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Lubawa. Centrum miasta.
Fot. Hiuppo. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat iławski
Gmina Lubawa
Liczba ludności (2012) 10 633
Kod pocztowy 14 - 260
Tablice rejestracyjne NIL
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Lubawa
Lubawa
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Lubawa
Lubawa
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Lubawa (niem. Löbau in Westpreußen) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Lubawa. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Miasto jest siedzibą gminy. Miejscowość w 2012 roku liczyła 10 633 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje Maciej Radtke [1].

Zabytkowy dom na ul. Krupnera w Lubawie. Fot. Piotr Marynowski. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie. Fot. Rimantas Lazdynas. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Kościół pw. św. Anny w Lubawie. Fot. Marcin N. Źródło: Commons Wikimedia [dostęp: 10.12.2014]

Położenie

Miasto jest położone na wschodnich krańcach Ziemi Chełmińskiej, w odległości 18 km od Iławy, nad rzeką Sandelą. Lubawa leży w obrębie Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich.

Dzieje miejscowości

Nazwa miasta wywodzi się najprawdopodobniej od imienia jednego z pruskich władców grodu; być może nawiązuje do imienia Lubwe.

Lubawa została założona na obszarze osadnictwa pruskiego (plemię Sasinów), przez który przebiegały dwa szlaki handlowe: jeden prowadzący nad Bałtyk, a drugi przez Wołyń nad Morze Czarne. Pierwsza zachowana wzmianka o istniejącym na tym terenie grodzie pruskim pochodzi z 1216 roku. Obszary te określone zostały w bulli papieża Innocentego III mianem Ziemi Lubawskiej. Granice tego terenu powiększały się wraz z postępującym rozwojem akcji chrystianizacyjnej.

Lubawa zaczęła pełnić funkcję siedziby biskupiej, co bezpośrednio wpłynęło na rozwój osady oraz jej rozbudowę. Uzyskała wówczas status osady miejskiej. Jednak w latach 20. XIII wieku doszło do zajęcia miasta przez Prusów. Działania odwetowe, zarówno ze strony biskupa, jak i Prusów ciągnęły się przez kolejne lata, powstrzymując rozwój Lubawy. W 1239 roku Lubawa została objęta opieką administracyjną zakonu krzyżackiego. Jednak od 1257 roku ponownie podlegała kolejnym biskupom. Nowa fala konfliktów z Prusami doprowadziła do spustoszenia Lubawy i okolic. W związku z tym w roku 1269 roku biskupstwo podjęło decyzję o ponownym wystawieniu lokacji dla ośrodka.

W XIV stuleciu Lubawa stała się siedzibą i centrum administracyjnym klucza biskupich dóbr lubawskich. Obszar dóbr zasiedlali polscy osadnicy przybywający z ziemi chełmińskiej. W tym samym okresie doszło do przeobrażeń w lubawskich organach samorządowych. Miejsce dotychczasowego sołtysa zajął burmistrz i wspierający go radni miejscy. W 1260 roku w Lubawie istniał już zamek, a w XIV wieku wzniesiono ceglano-granitowe mury otaczające miasto. Do Lubawy prowadziły trzy miejskie bramy: Bratiańska, Polska oraz Iławska. Od 1301 przez kolejne sto lat trwała budowa murowanego zamku, siedziby biskupów w Lubawie. Za sprawą roli jaką odgrywała, Lubawa stała się centrum lokalnego życia gospodarczego, administracyjnego, handlowego i kulturalnego. Miasto stało się konkurencją dla krzyżackich ośrodków. Zaniepokojony Zakon podjął kroki zmierzające do ograniczenia monopolu Lubawy. Efektem tych działań stało się założenie Nowego Miasta Lubawskiego (1325).

Lubawa w 1440 roku przystąpiła do Związku Pruskiego. Wzięła udział w wojnie trzynastoletniej z Zakonem. Od 1466 do 1772 roku znajdowała się w granicach państwa polskiego. Epidemia dżumy, która nawiedziła Lubawę na początku XVIII wieku, oraz przerwanie kontaktów handlowych z Polską po rozbiorach doprowadziło do zapaści gospodarczej i spadku znaczenia miasta. W Lubawie ulokowany został pruski garnizon, a do dawnego klucza dóbr lubawskich zaczęli napływać niemieccy osadnicy. Regres gospodarczy miasta pogłębiło stacjonowanie w 1807 wojsk francuskich - 40-tysięcznego korpusu. Pobyt wojska, nakładane kontrybucje i samowola francuskich żołnierzy wyniszczyły Lubawę.

W 1818 roku miasto stało się siedzibą władz powiatowych, co sprawiło, że Lubawa zaczęła powoli odzyskiwać pozycję lokalnego centrum rzemieślniczo-handlowego. W roku 1844 uruchomiona została polska drukarnia, a cztery lata później ukazał się pierwszy numer gazety Lokalblatt. W 1865 roku powstało miejscowe Towarzystwo Rolnicze, a pięć lat później Spółka Pożyczkowa - Bank Ludowy. W 1887 roku rozpoczęło działalność polskie towarzystwo społeczno-kulturalne "Wiara". W 1892 roku powstał Związek Kupców. W 1896 roku w Lubawie założono gniazdo "Sokoła".

W 1911 roku księgarz Bolesław Szczuka założył pierwszą polską księgarnię w mieście. Ogromną rolę w życiu społecznym i narodowym odegrało powołane do życia w 1874 roku seminarium nauczycielskie, którego absolwentami byli liczni działacze polscy.

W drugiej połowie XVIII wieku w mieście wybudowano synagogę, która uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. W tym samym stuleciu otwarto kirkut (stary cmentarz) na Wzgórzu Fijewskim. Nekropolia została zdewastowana w latach 1939-1945. Do czasów obecnych zachowało się osiem nagrobków. Nowy cmentarz, po którym nie pozostał już żaden ślad, otwarto w roku 1860 przy drodze prowadzącej do wsi Dąbrówko. Ostatni pochówek miał miejsce w 1939 roku. W czasie wojny wszystkie nagrobki zostały zniszczone, a teren kirkutu zaorano.

Zakończenie I wojny światowej doprowadziło do ogromnych zmian; na mocy postanowień traktatu wersalskiego Lubawa wraz z powiatem została przyłączona do Polski. W okresie przedplebiscytowym z inicjatywy polskich działaczy powołany został Obywatelski Komitet Plebiscytowy. Na czele akcji polskiej w Lubawie stali dr Teofil Rzepnikowski i Stanisław Wolski. Organem prasowym polskiego ruchu był "Głos Lubawski". Miejscowi działacze wszystkim możliwymi środkami starali się wspierać agitację na rzecz wygranej Polski w głosowaniu.

W 1920 roku Lubawę odwiedził gen. Józef Haller. W 1921 roku do miasta przybył sam marszałek Józef Piłsudski. W latach 30. pojawiła się również kolejna ważna postać polskiego życia politycznego w okresie międzywojennym, inspektor Edward Rydz-Śmigły. Okres II wojny światowej był czasem eksterminacji ludności polskiej i żydowskiej, zacierania wszelkich śladów wielowiekowej kulturalnej i społecznej spuścizny. 21 stycznia 1945 roku do Lubawy wkroczyły wojska II Frontu Białoruskiego, które doprowadziły do katastrofalnych zniszczeń. Miasto utraciło niemalże 80% wszystkich budynków mieszkalnych.

W latach 1977-1989 w mieście działał Komitet Miejsko-Gminny PZPR.

W Lubawie działa obecnie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Pomocy Społecznej, 4 apteki, gabinety dentystyczne, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, prywatne gabinety specjalistyczne, gabinety weterynaryjne, Miejski Ośrodek Zdrowia. Gmina Lubawa należy do Ekologicznego Związku Gmin "Działdowszczyzna", Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko", zrzeszenia LGD "Ziemia Lubawska".

Gospodarka

W mieście działają lokale gastronomiczne, sklepy spożywcze, przemysłowe, odzieżowe i wielobranżowe, hurtownie, serwisy komputerowe, auto-serwisy, zakłady cukierniczo-piekarnicze, biura księgowości, firmy meblowe, budowlane, ferma drobiu, bank, Cech Rzemiosł Różnych, Lubawska Spółdzielnia Usług Rolniczych, przedsiębiorstwa wielobranżowe, przedsiębiorstwo Szynaka Meble sp. z o.o..

Kultura

Organizacje i stowarzyszenia

Religia

Ludzie związani z miejscowością

  • Tiedemann Giese (1480-1550) – biskup warmiński, wybitny uczony; rezydował w Lubawie, gdzie zasłynął jako mecenas sztuki; Gise przyjaźnił się z Mikołajem Kopernikem, który odwiedził go w Lubawie w latach 1533, 1538, 1539
  • Brunon Bem (1898-1956) – polski działacz plebiscytowy, nauczyciel, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
  • Alfons Barczewski (1910-1971) – działacz kulturalno-oświatowy, adwokat, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
  • Jacek Fafiński (ur. 1970) – urodzony w Lubawie zapaśnik stylu klasycznego, zdobywca srebrnego medalu olimpijskiego
  • Marian Truszczyński (ur. 1929) – urodzony w Lubawie lekarz weterynarii, członek Prezydium Polskiej Akademii Nauk
  • Teofil Ruczyński (1896-1979) – działacz polonijny, poeta, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
  • Grzegorz Gwiazdowski(ur.1974) – urodzony w Lubawie kolarz szosowy, reprezentant Polski
  • Janusz Pasierb (1929-1993) – urodzony w Lubawie duchowny katolicki, poeta, historyk i historyk sztuki
  • Walenty Żebrowski (zm. 1765) – urodzony w Lubawie malarza, polichromista, bernardyn

Sport

Edukacja

Turystyka

Zabytki

  • Kościół pw. św. Anny wzniesiony w pierwwszej połowie XIV wieku
  • Kościół pw. św. Jana Chrzciciela wybudowany na początku XVII wieku
  • Pozostałości murów obronnych z XIV-XVI wieku
  • Ruiny zamku wzniesionego w wieku XIV
  • Układ przestrzenny starego miasta z XIII wieku
  • Zespół klasztorny bernardynów z XIV wieku, rozbudowanego w XVII-XVIII stuleciu
  • Zespół szpitala miejskiego (szpital, kaplica, klasztor) pw. św. Jerzego z 2. połowy XIX wieku
  • Zabudowania mieszkalne z XIX oraz z przełomu XIX i XX wieku
  • Stary cmentarz żydowski założony w XVIII wieku; do czasów współczesnych zachowało się relikty ośmiu kamiennych nagrobków

Multimedia

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa

Przypisy

  1. [1] [06.12.2104].

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
Hoffmann Mieczysław, Sikorski Jerzy, Iława i okolice, Poznań 1971.
Knercer Wiktor, Cmentarze żydowskie na terenie województwa olsztyńskiego. Historia, stan obecny, [w:] Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce, red. Jan Andrzej Choroszy i in., t. II, Wrocław 1995.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku, Iława 2006. Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje, zabytki, pejzaż i kultura, Iława 2008.
Niesiobędzki Wiesław, Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego: przewodnik historyczno-krajoznawczy, Iława 2003. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Ludność. Stan i struktura [24.11.2014]
lubawa.pl [24.11.2014]
Miejski Ośrodek Kultury w Lubawie [24.11.2014]
Baza Informacji Lokalnej [24.11.2014]