Miłomłyn: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(Charakterystyka fizjograficzna)
(Nie pokazano 41 wersji utworzonych przez 6 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
 
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
  |nazwa                = Pole-obowiązkowe 
+
  |nazwa                = Miłomłyn
  |herb wsi              =
+
  |herb wsi              = Herb gminy Miłomłyn.png
 
  |flaga wsi            =
 
  |flaga wsi            =
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
  |dopełniacz wsi        = Pole-obowiązkowe 
+
  |dopełniacz wsi        = Miłomłyna
  |zdjęcie              = Pole-obowiązkowe 
+
  |zdjęcie              = milomlyn.jpg
  |opis zdjęcia          = Pole-obowiązkowe   
+
  |opis zdjęcia          = Kościół w Miłomłynie.<br>Źródło: [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Mi%C5%82om%C5%82yn.JPG Wikimedia Commons] 
 
  |rodzaj miejscowości  = miasto
 
  |rodzaj miejscowości  = miasto
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
Linia 16: Linia 14:
 
  |sołectwo              =
 
  |sołectwo              =
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
  |liczba ludności      = 2431
+
  |liczba ludności      = 2 431
 
  |rok                  = 2012
 
  |rok                  = 2012
 
  |strefa numeracyjna    =(+48) 89
 
  |strefa numeracyjna    =(+48) 89
Linia 30: Linia 28:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>''' Miłomłyn''' (niem. Liebemühl, prus. Līwasmalūns) miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Miłomłyn.  
+
[[File:milomlyn2.jpg|thumb|right|290px|Kamienice przy dawnej ulicy Schulstrasse. Lata 1901-1915. <br>Źródło: Ze zbiorów dawnego Urzędu Prowincjonalnego Konserwatora Zabytków Prus Wschodnich w Królewcu. Kolekcja IS PAN]]
 +
[[File: milomlyn3.jpg|thumb|right|290px|Dwór nad brzegiem śluzy w Miłomłynie. Lata 1901-1915. <br>Źródło: Ze zbiorów dawnego Urzędu Prowincjonalnego Konserwatora Zabytków Prus Wschodnich w Królewcu. Kolekcja IS PAN]]
 +
[[image:miłom.jpg|thumb|right|290px|Źródło: Archiwum [[lkwim:Andrzej Cieślak|Andrzeja Cieślaka]]]]
  
W latach 1945-1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.
+
''' Miłomłyn''' (niem. ''Liebemühl'', prus. ''Liwasmaluns'') – miasto położone w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko—mazurskim]], w [[Powiat ostródzki|powiecie ostródzkim]].
 +
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Siedziba [[Miłomłyn (gmina miejsko-wiejska) |gminy miejsko—wiejskiej Miłomłyn]].
 +
W 2010 roku miejscowość liczyła 2 431 mieszkańców. Obecnie funkcję burmistrza sprawuje [[Stanisław Siwkowski|Stanisław Henryk Siwkowski]]<ref>[http://www.bip.milomlyn.pl/index.php?strona=dokument&podstrona=22&bip_sid=vjnWU0LfPWg93xWbXWZHudLMEX9H3h/ Strona Urzędu Gminy Miłomłyn] [10.09.2013]</ref>.
 +
<br/><br/>
 +
 
 +
== Położenie ==
 +
Miejscowość położona jest na [[Mazury Zachodnie|Mazurach Zachodnich]], we wschodniej części [[Pojezierze Iławskie|Pojezierza Iławskiego]], nad [[Kanał Elbląski|Kanałem Elbląskim]]. Miasto jest oddalone o 14 km na północny zachód od [[Ostróda|Ostródy]].  
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
== Dzieje miejscowości ==
Miejscowość położona na Mazurach Zachodnich, we wschodniej części Pojezierza Iławskiego, nad Kanałem Elbląskim. Miasto jest oddalone o 14 km na północny zachód od Ostródy.  
+
Na przestrzeni stuleci pojawiały się liczne wersje nazwy miejscowości mającej staropruskie korzenie: ''Lybenmühle'', ''Liebemühle'', ''Liebemohle, Liwemühle''. Nazwa w dosłownym tłumaczeniu oznaczała ''Młyn nad Liwą''. Ostatecznie przyjęła się przekształcona wersja ''Liebemühle'', którą Polacy przetłumaczyli jako Miłomłyn. Nazwa miejscowości spotykana jest już w źródłach z XV wieku. Pierwsze wzmianki dotyczące Miłomłyna pochodzą z 1315 roku. Na przełomie XIII i XIV wieku obok [[Liwa |Liwy]] – osady [[Prusowie |pruskiej]] – wzniesiono warownię [[Zakon Krzyżacki |krzyżacką]], strzegącą przejścia między jeziorami. Na początku XIV wieku Zakon Krzyżacki zbudował zamek i młyn. Wokół zamku rozwijało się osiedle targowe – ''Liwmühle''. Po 1310 roku zaczęto osiedlać kolonistów niemieckich, sprowadzanych głównie z Turyngii i Saksonii. W 1335 roku komtur dzierzgoński [[Hartung von Sonnenborn]] nadał Miłomłynowi herb i przywilej lokacyjny na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. W czasach krzyżackich miejscowość należała do [[Komturstwo dzierzgońskie|komturstwa dzierzgońskiego]]. Od połowy XIV wieku Miłomłyn posiadał władze miejskie i sąd miejski. Zamek pełnił funkcję siedziby pokuratora podległej komturstwu w Dzierzgoniu. W latach 1466–1525 miasto pozostawało w rękach Zakonu Krzyżackiego. Od 1525 do 1657 roku Miłomłyn należał do [[Prusy Książęce|Prus Książęcych]]. W 1552 roku starostwo w Miłomłynie trafiło  w ręce [[Albrecht von Finckenstein|Albrechta Finck von Finckensteina]], który otrzymał je w zastaw w zamian za udzieloną pruskiemu księciu pożyczkę. Do przełomu XVI i XVII wieku Miłomłyn był miastem niemieckim. W drugiej połowie XIX wieku do miejscowości przybyła nieliczna grupa kupców żydowskich. Od czasów reformacji do połowy XIX stulecia Miłomłyn był miastem protestanckim. W 1628 roku miasto zniszczyli Szwedzi, a w 1710 roku kolejne spustoszenia poczyniła epidemia dżumy szalejąca w Prusach w latach 1709-1711. Miasto na przestrzeni stuleci padało kilkakrotnie ofiarą pożarów: 1414, 1591, 1633, 1700 . Kolejny pożar strawił miasto na początku XIX wieku. W 1808 zabudowano obszar nowego rynku, a w 1824 postawiono ratusz. W 1801 miasto liczyło 141 domów, a 1856 liczba ta wzrosła do 175. W 1807 i 1813 roku Miłomłyn zajmowały kolejno wojska francuskie, a następnie pruskie i rosyjskie.
<br/>
+
Prawdopodobnie już w XVI wieku w mieście działała szkoła. W ciągu kolejnych stuleci miała charakter świecko-kościelny ze względu na fakt, iż była podlegała kontroli miejscowego pastora. Pod koniec XIX wieku została przekształcona w szkołę powszechną.
 +
 
 +
Za sprawą  otwarcia [[Kanał Ostródzko-Elbląski|Kanału Ostródzko—Elbląskiego]] (1860) oraz zbudowania linii kolejowej łączącej miasto z Elblągiem i Ostródą (1893) Miłomłyn stał się ważnym ośrodkiem handlu drewnem oraz węzłem dróg wodnych.
 +
Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] Miłomłyn był zniszczony w 90%. Liczba ludności z 2 434 osób w 1939 roku zmalała do 430 osób w roku 1946 .
 +
 
 +
 
 +
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:
 +
 
 +
*1740 r. – 583
 +
 
 +
*1782 r. – 1100
 +
 
 +
*1816 r. – 1200
 +
 
 +
*1852 r. – 1777
  
=== Dzieje miejscowości ===
+
*1890 r. – 2150
Zamek pełnił funkcję  siedziby prokuratora podległej komturstwu w Dzierzgoniu. Do czasów obecnych nie zachował się po nim żaden ślad .
 
Pierwsze wzmianki dotyczące Miłomłyna pochodzą z 1315 roku . Na przełomie XIII i XIV wieku obok Liwy, osady pruskiej wzniesiono warownię krzyżacką, strzegącą przejścia między jeziorami. Na początku XIV wieku Zakon zbudował zamek i młyn. Wokół zamku rozwijało się osiedle targowe - Liwmühle . Po 1310 roku zaczęto osiedlać kolonistów niemieckich (przede wszystkim z Turyngii i Saksonii)  między innymi w okolicach Iławy, Zalewa i Miłomłyna. W 1335 roku  komtur dzierzgoński Hartung von Sonnenborn nadał Miłomłynowi herb i przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim.
 
Geneza nazwy
 
Pojawiały się wersje Lybenmühle, Liebemühle, Liebemohle, Liwemühle (Młyn nad Liwą) przekształcone na Liebemühle, Polacy przetłumaczyli jako Miłomłyn . Nazwa Miłomłyn (w XV wieku Milimlin) spotykana jest już w źródłach z XV wieku. Nazwa rzeki Liwy jak też wsi o tej samej nazwie ma pochodzenie staropruskie. Występowała w odmianach Lywa, Lyue i wreszcie Liebe.
 
W czasach krzyżackich miejscowość  należała do komturstwa dzierzgońskiego. Od połowy XIV wieku Miłomłyn posiadał władze miejskie i sąd miejski .
 
Miasto na przestrzeni stuleci padało kilkakrotnie ofiarą pożarów: 1414, 1591, 1633, 1700 . Kolejny pożar strawił miasto na początku XIX wieku. W 1808 zabudowano obszar nowego rynku, a w 1824 postawiono ratusz. W 1801 miasto liczyło 141 domów, a 1856 liczba ta wzrosła do 175.
 
W latach 1466-1525 miasto pozostawało w rękach Zakonu . Od 1525 do 1657 roku miasto należało do Prus Książęcych. W 1552 roku starostwo w Miłomłynie trafiło  w ręce Albrechta von Finckensteina, który otrzymał je w zastaw w zamian za udzieloną pruskiemu księciu pożyczkę . W 1628 roku miasto zniszczyli Szwedzi, a w 1710 roku kolejne spustoszenia poczyniła epidemia dżumy.
 
W 1807 i 1813 Miłomłyn zajmowały kolejno wojska francuskie, a następnie pruskie i rosyjskie  .
 
Prawdopodobnie już w XVI wieku w mieście działała szkoła. W ciągu kolejnych stuleci miała charakter świecko-kościelny, ze względu na fakt, iż była podlegała  kontroli miejscowego pastora . Pod koniec XIX wieku została przekształcona w szkołę powszechną.
 
Za sprawą  otwarcia Kanału Ostródzko-Elbląskiego (1860) oraz zbudowania linii kolejowej łączącej miasto z Elblągiem i Ostródą (1893), Miłomłyn stał się ważnym ośrodkiem handlu drewnem oraz węzłem dróg wodnych .
 
Po II wojnie światowej miasto było zniszczone w 90%. Liczba ludności z 2434 w 1939 roku zmalała do 430 osób w roku 1946 .
 
Do przełomu XVI i XVII wieku Miłomłyn  był miastem niemieckim. Oprócz Polaków, w drugiej połowie XIX wieku do miejscowości przybyła nieliczna grupa kupców żydowskich. Od czasów reformacji do połowy  XIX stulecia Miłomłyn był miastem protestanckim .
 
Liczba mieszkańców:
 
1740 – 583
 
1782 – 1100
 
1801 – 1014
 
1816 – 1200
 
1820 – 1107
 
1843 – 1289
 
1852 – 1777
 
1867 – 2089
 
1890 – 2150
 
1900 – 2398
 
1910 – 2374
 
1925 – 2159
 
1937 – 2444
 
1939 - 2443
 
  
Pierwsi polscy osadnicy zaczęli przybywać w okolice po zakończeniu wojny trzynastoletniej w roku 1466. omawianym obszarze dotknęły skutki epidemii dżumy, pustoszącej Prusy w latach 1709-1711W mieście funkcjonuje klub sportowy LKS Tęcza Miłomłyn.
+
*1900 r. – 2398
<br/>
 
  
=== Zabytki: ===
+
*1925 r. – 2159
*W okolicach miejscowości grodzisko
 
[[File:Obrazek-nazwa.jpg|thumb|Miejscowość-Opis-Ryzunku]]
 
*• Pozostałości murów miejskich z XVI w.
 
• Neogotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Bartłomieja , z XIX/XX w., wzniesiony w latach 1898-1901. Ołtarz główny barokowy, z rzeźbami Ostatnia Wieczerza, Zmartwychwstanie, Złożenie do Grobu. Ambona z roku 1715. Przy kościele dzwonnica z XIV w., pozostałość po poprzednim, gotyckim kościele (rozebrany w połowie XIX w.)., który został konsekrowany w 1341 roku również pod wezwaniem św. Bartłomieja
 
• Kaplica ewangelicka (przy ul Twardej) z XIX w.
 
• Neogotycka kaplica cmentarna z początku XX w.
 
• Domy z XVIII i XIX w. – zabudowa małomiasteczkowa (ul. Kościelna, Rynkowa, Twarda).
 
• Dawny folwark Przejazd, dwór z XIX w. (przy śluzie Miłomłyn).
 
  
 +
==Gospodarka==
 +
W mieście funkcjonuje [[Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Miłomłynie|Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska]]. Miejscowość jest siedzibą [[Nadleśnictwo Miłomłyn|Nadleśnictwa Miłomłyn]]. Na terenie miasta działają przedsiębiorstwa: [[INVESTPLAN Sp. z o. o. w Miłomłynie]], [[firma Bianco w Miłomłynie|Bianco]] oraz [[firma "Termo" Sp z o. o. w Miłomłynie|firma "Termo" Sp z o. o.]], kilka gospodarstw [[Agroturystyka |agroturystycznych]] oraz [[Hotel Miłomłyn Zdrój Medical Spa & Vitalit]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Bibliografia: ===
+
==Przyroda==
#Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2011.
+
W pobliżu miasta znajduje się [[Rezerwat Jezioro Iłgi]]. Na terenie nadleśnictwa znajdują się pomniki przyrody: - [[Głaz narzutowy nad jeziorem Gil Wielki|głaz narzutowy nad jeziorem Gil Wielki]] i [[Głaz narzutowy w leśnictwie Śródjezierze |głaz narzutowy w leśnictwie Śródjezierze]].
#Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław,  ''Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach'', Olsztyn 2006.
+
<br/>
#Gąsiorowski Andrzej, ''Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939'', Olsztyn 2005.
 
#Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
 
#''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r.'', Warszawa 2012: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13647_PLK_HTML.htm [data dostępu: 29.08.2013]
 
#''Ostróda. Z dziejów miasta i okolic'',  red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.
 
#Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
 
#Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.
 
#''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
 
#Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/osterode.html [data dostępu: 29.08.2013]
 
{{Przypisy}}
 
 
 
  
 +
==Kultura==
 +
W miejscowości działa [[Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Miłomłynie|Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury]]<ref>[http://www.mgok.cba.pl/news.php/ Strona MGOK w Miłomłynie] [10.09.2013]</ref> i [[Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Miłomłynie|Miejsko—Gminna Biblioteka Publiczna]].
 +
Organizowane są tu różne imprezy i wydarzenia kulturalne, m.in.:
 +
*[[lkwim:Festiwal Młodych Talentów w Miłomłynie 2010 |Festiwal Młodych Talentów]]
 +
*[[lkwim:Festiwal Muzyki Folkowej FOLKOWO |Festiwal Muzyki Folkowej FOLKOWO]]
 +
*[[lkwim: Wystawa Fotografii PANGEA w Miłomłynie |Wystawa Fotografii PANGEA]]
 +
Działa tu zespół [[Life Pain |„Life Pain”]], w latach 80. działał tu amatorski zespół śpiewaczy [[lkwim:Ale Babki|Ale Babki]].
 +
==Ludzie związani z miejscowością==
 +
*[[Jan Henneberger]] (również Hans Henneberger) (1563—1601) – urodzony w Miłomłynie niemiecki artysta malarz
 +
*[[Danuta Siedzikówna]] (1928—1946) — pseud. ''Inka'', sanitariuszka 4. szwadronu 5. Wileńskiej Brygady AK, w 1946 w 1. szwadronie Brygady działającym na Pomorzu; na przełomie 1945/1946 pod nazwiskiem Danuty Obuchowicz podjęła pracę w nadleśnictwie Miłomłyn; aresztowana 20 lipca 1946 roku przez UB; skazana na śmierć i rozstrzelana 28 sierpnia 1946 roku
 +
*[[Wojciech Zbanyszek]] (1909—1990) — podoficer Wojska Polskiego II RP, Kawaler Orderu Virtuti Militari, działacz sportowy, członek Polskiego Związku Jeździeckiego
 +
*[[lkwim:Elżbieta Pawluć|Elżbieta Pawluć]] (ur. 1975) — malarka amator
 +
*[[Stanisław Andrzej Gorczyca]]  (ur. 1958) — samorządowiec, wójt gminy Miłomłyn, burmistrz miasta i gminy Miłomłyn, wykładowca akademicki, polityk, poseł na Sejm IV i V kadencji, senator VII i VIII kadencji
 +
==Sport==
 +
W mieście działa klub piłkarski [[LKS Tęcza Miłomłyn]].
 +
<br/>
 +
==Edukacja==
 +
W mieście działa [[Publiczna Szkoła Podstawowa w Miłomłynie|szkoła podstawowa]]<ref>[http://www.spmilomlyn.edupage.org/ Strona Szkoły Podstawowej w Miłomłynie] [10.09.2013]</ref> oraz  [[Publiczne Gimnazjum im. Ziemi Mazurskiej w Miłomłynie| gimnazjum]].
 
<br/>
 
<br/>
 +
== Zabytki ==
 +
*pozostałości murów miejskich wzniesionych XVI wieku
 +
*neogotycki [[lkwim:Kościół pw. św. Bartłomieja w Miłomłynie|kościół parafialny]] wzniesiony w latach 1898-1901
 +
*[[Kaplica ewangelicka w Miłomłynie|kaplica ewangelicka]] z XIX wieku, zlokalizowana przy ul. Twardej
 +
*neogotycka kaplica cmentarna z początku XX wieku
 +
*domy z XVIII i XIX wieku  przy ul. Kościelnej, Rynkowej i Twardej
 +
*dawny [[Folwark Przejazd w Miłomłynie |folwark ''Przejazd'']]: [[Dwów w Miłomłynie |dwór]] wybudowany w XIX wieku, położony przy śluzie Miłomłyn
 +
*dawny [[Cmentarz ewangelicki w Miłomłynie|cmentarz ewangelicki]], wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków
 +
== Turystyka ==
 +
*niebieski szlak rowerowy o zasięgu regionalnym - przebieg trasy: [[Zalewo]] – [[Rąbity]] – [[Międzychód]] – [[Śliwa]] – [[Boreczno]] – [[Duba]] – [[Mózgowo]] – [[Karnity]] – [[Dębinka]] – Miłomłyn – [[Lubień]] – Liwa – Zalewo – [[Gil Mały]] – [[Gil Wielki]] – [[Wiewiórka]] – [[Frednowy]] – [[Tynwałd]] – [[Jezierzyce]] – [[Jażdżówki]] – [[Kwiry]] – [[Szałkowo]] – [[Iława]]
  
== Zobacz też ==
+
==Bibliografia==
 +
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I–II, Olsztyn 2011.
 +
Jackiewicz–Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław,  ''Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach'', Olsztyn 2006.
 +
Gąsiorowski Andrzej, ''Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466–1939'', Olsztyn 2005.
 +
Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
 +
''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r.'', Warszawa 2012.
 +
''Ostróda. Z dziejów miasta i okolic'',  red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.
 +
Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
 +
Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.
 +
''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
 +
[http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13647_PLK_HTML.htm/ Bank Danych Lokalnych GUS] [29.08.2013]
 +
[http://www.verwaltungsgeschichte.de/osterode.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [29.08.2013]
 +
[http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [29.08.2013]
 +
[http://www.milomlyn.pl/ Strona Gminy Miłomłyn] [29.08.2013]
  
 +
{{Przypisy}}
 +
<references/>
 +
<br/>
  
[[Kategoria: Miejscowość]]
+
[[Kategoria: Powiat ostródzki]]
[[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 01:45, 28 wrz 2013 (CEST)
+
[[Kategoria: Miłomłyn (gmina miejsko-wiejska)]]  
 +
[[Kategoria: Miasta]]  
 +
[[Kategoria: 1301-1400]]

Wersja z 08:14, 21 sty 2019

Miłomłyn

Herb
Herb Miłomłyna
Kościół w Miłomłynie.Źródło: Wikimedia Commons
Kościół w Miłomłynie.
Źródło: Wikimedia Commons
Rodzaj miejscowości miasto
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat ostródzki
Gmina Miłomłyn
Liczba ludności (2012) 2 431
Strefa numeracyjna (+48) 89
Kod pocztowy 14-140
Tablice rejestracyjne NOS
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Miłomłyn
Miłomłyn
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Miłomłyn
Miłomłyn
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Kamienice przy dawnej ulicy Schulstrasse. Lata 1901-1915.
Źródło: Ze zbiorów dawnego Urzędu Prowincjonalnego Konserwatora Zabytków Prus Wschodnich w Królewcu. Kolekcja IS PAN
Dwór nad brzegiem śluzy w Miłomłynie. Lata 1901-1915.
Źródło: Ze zbiorów dawnego Urzędu Prowincjonalnego Konserwatora Zabytków Prus Wschodnich w Królewcu. Kolekcja IS PAN
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Miłomłyn (niem. Liebemühl, prus. Liwasmaluns) – miasto położone w województwie warmińsko—mazurskim, w powiecie ostródzkim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Siedziba gminy miejsko—wiejskiej Miłomłyn. W 2010 roku miejscowość liczyła 2 431 mieszkańców. Obecnie funkcję burmistrza sprawuje Stanisław Henryk Siwkowski[1].

Położenie

Miejscowość położona jest na Mazurach Zachodnich, we wschodniej części Pojezierza Iławskiego, nad Kanałem Elbląskim. Miasto jest oddalone o 14 km na północny zachód od Ostródy.

Dzieje miejscowości

Na przestrzeni stuleci pojawiały się liczne wersje nazwy miejscowości mającej staropruskie korzenie: Lybenmühle, Liebemühle, Liebemohle, Liwemühle. Nazwa w dosłownym tłumaczeniu oznaczała Młyn nad Liwą. Ostatecznie przyjęła się przekształcona wersja Liebemühle, którą Polacy przetłumaczyli jako Miłomłyn. Nazwa miejscowości spotykana jest już w źródłach z XV wieku. Pierwsze wzmianki dotyczące Miłomłyna pochodzą z 1315 roku. Na przełomie XIII i XIV wieku obok Liwy – osady pruskiej – wzniesiono warownię krzyżacką, strzegącą przejścia między jeziorami. Na początku XIV wieku Zakon Krzyżacki zbudował zamek i młyn. Wokół zamku rozwijało się osiedle targowe – Liwmühle. Po 1310 roku zaczęto osiedlać kolonistów niemieckich, sprowadzanych głównie z Turyngii i Saksonii. W 1335 roku komtur dzierzgoński Hartung von Sonnenborn nadał Miłomłynowi herb i przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. W czasach krzyżackich miejscowość należała do komturstwa dzierzgońskiego. Od połowy XIV wieku Miłomłyn posiadał władze miejskie i sąd miejski. Zamek pełnił funkcję siedziby pokuratora podległej komturstwu w Dzierzgoniu. W latach 1466–1525 miasto pozostawało w rękach Zakonu Krzyżackiego. Od 1525 do 1657 roku Miłomłyn należał do Prus Książęcych. W 1552 roku starostwo w Miłomłynie trafiło w ręce Albrechta Finck von Finckensteina, który otrzymał je w zastaw w zamian za udzieloną pruskiemu księciu pożyczkę. Do przełomu XVI i XVII wieku Miłomłyn był miastem niemieckim. W drugiej połowie XIX wieku do miejscowości przybyła nieliczna grupa kupców żydowskich. Od czasów reformacji do połowy XIX stulecia Miłomłyn był miastem protestanckim. W 1628 roku miasto zniszczyli Szwedzi, a w 1710 roku kolejne spustoszenia poczyniła epidemia dżumy szalejąca w Prusach w latach 1709-1711. Miasto na przestrzeni stuleci padało kilkakrotnie ofiarą pożarów: 1414, 1591, 1633, 1700 . Kolejny pożar strawił miasto na początku XIX wieku. W 1808 zabudowano obszar nowego rynku, a w 1824 postawiono ratusz. W 1801 miasto liczyło 141 domów, a 1856 liczba ta wzrosła do 175. W 1807 i 1813 roku Miłomłyn zajmowały kolejno wojska francuskie, a następnie pruskie i rosyjskie. Prawdopodobnie już w XVI wieku w mieście działała szkoła. W ciągu kolejnych stuleci miała charakter świecko-kościelny ze względu na fakt, iż była podlegała kontroli miejscowego pastora. Pod koniec XIX wieku została przekształcona w szkołę powszechną.

Za sprawą otwarcia Kanału Ostródzko—Elbląskiego (1860) oraz zbudowania linii kolejowej łączącej miasto z Elblągiem i Ostródą (1893) Miłomłyn stał się ważnym ośrodkiem handlu drewnem oraz węzłem dróg wodnych. Po II wojnie światowej Miłomłyn był zniszczony w 90%. Liczba ludności z 2 434 osób w 1939 roku zmalała do 430 osób w roku 1946 .


Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:

  • 1740 r. – 583
  • 1782 r. – 1100
  • 1816 r. – 1200
  • 1852 r. – 1777
  • 1890 r. – 2150
  • 1900 r. – 2398
  • 1925 r. – 2159

Gospodarka

W mieście funkcjonuje Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska. Miejscowość jest siedzibą Nadleśnictwa Miłomłyn. Na terenie miasta działają przedsiębiorstwa: INVESTPLAN Sp. z o. o. w Miłomłynie, Bianco oraz firma "Termo" Sp z o. o., kilka gospodarstw agroturystycznych oraz Hotel Miłomłyn Zdrój Medical Spa & Vitalit.

Przyroda

W pobliżu miasta znajduje się Rezerwat Jezioro Iłgi. Na terenie nadleśnictwa znajdują się pomniki przyrody: - głaz narzutowy nad jeziorem Gil Wielki i głaz narzutowy w leśnictwie Śródjezierze.

Kultura

W miejscowości działa Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury[2] i Miejsko—Gminna Biblioteka Publiczna. Organizowane są tu różne imprezy i wydarzenia kulturalne, m.in.:

Działa tu zespół „Life Pain”, w latach 80. działał tu amatorski zespół śpiewaczy Ale Babki.

Ludzie związani z miejscowością

  • Jan Henneberger (również Hans Henneberger) (1563—1601) – urodzony w Miłomłynie niemiecki artysta malarz
  • Danuta Siedzikówna (1928—1946) — pseud. Inka, sanitariuszka 4. szwadronu 5. Wileńskiej Brygady AK, w 1946 w 1. szwadronie Brygady działającym na Pomorzu; na przełomie 1945/1946 pod nazwiskiem Danuty Obuchowicz podjęła pracę w nadleśnictwie Miłomłyn; aresztowana 20 lipca 1946 roku przez UB; skazana na śmierć i rozstrzelana 28 sierpnia 1946 roku
  • Wojciech Zbanyszek (1909—1990) — podoficer Wojska Polskiego II RP, Kawaler Orderu Virtuti Militari, działacz sportowy, członek Polskiego Związku Jeździeckiego
  • Elżbieta Pawluć (ur. 1975) — malarka amator
  • Stanisław Andrzej Gorczyca (ur. 1958) — samorządowiec, wójt gminy Miłomłyn, burmistrz miasta i gminy Miłomłyn, wykładowca akademicki, polityk, poseł na Sejm IV i V kadencji, senator VII i VIII kadencji

Sport

W mieście działa klub piłkarski LKS Tęcza Miłomłyn.

Edukacja

W mieście działa szkoła podstawowa[3] oraz gimnazjum.

Zabytki

  • pozostałości murów miejskich wzniesionych XVI wieku
  • neogotycki kościół parafialny wzniesiony w latach 1898-1901
  • kaplica ewangelicka z XIX wieku, zlokalizowana przy ul. Twardej
  • neogotycka kaplica cmentarna z początku XX wieku
  • domy z XVIII i XIX wieku przy ul. Kościelnej, Rynkowej i Twardej
  • dawny folwark Przejazd: dwór wybudowany w XIX wieku, położony przy śluzie Miłomłyn
  • dawny cmentarz ewangelicki, wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków

Turystyka

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I–II, Olsztyn 2011. Jackiewicz–Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006. Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466–1939, Olsztyn 2005. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r., Warszawa 2012. Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. Bank Danych Lokalnych GUS [29.08.2013] Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.08.2013] Wojewódzka Ewidencja Zabytków [29.08.2013] Strona Gminy Miłomłyn [29.08.2013]

Przypisy