Monety (gmina Kowale Oleckie): Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = Monet |
|zdjęcie = | |zdjęcie = | ||
|opis zdjęcia = | |opis zdjęcia = | ||
| − | |rodzaj miejscowości = | + | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka |
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
|powiat = olecki | |powiat = olecki | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Monety ''' (niem. ''Monethen'', od 1938 r. ''Moneten'') – | + | ''' Monety ''' (niem. ''Monethen'', od 1938 r. ''Moneten'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat olecki|powiecie oleckim]], w [[Kowale Oleckie (gmina wiejska)|gminie Kowale Oleckie]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała [[Podział administracyjny|administracyjnie]] do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W latach 1999–2001 wieś wchodziła w skład [[Powiat olecko-gołdapski|powiatu olecko-gołdapskiego]]. Wieś w 2010 roku liczyła 95 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Cecylia Truchan]]<ref>[http://bip.gmina.kowale.fr.pl/jednostki_pomocnicze/1/solectwa/ Strona Urzędu Gminy Kowale Oleckie] [05.12.2013]</ref>. |
| − | + | <br/><br/> | |
| − | |||
| − | |||
| − | <br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w | + | Wieś położona jest w północno–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego na [[Mazury Garbate|Mazurach Garbatych]] ([[Wzgórza Szeskie]]), we wschodniej części [[Pojezierze Zachodniosuwalskie|Pojezierza Zachodniosuwalskiego]], nad rzeką [[Rzeka Jarka|Jarką]], na wschód od [[Jezioro Czarne (powiat olecki)|Jeziora Czarnego]], 11 km na północ od [[Olecko|Olecka]] i 5 km na południowy wschód od [[Kowale Oleckie|Kowali Oleckich]]; na zachód od wsi przebiega droga krajowa nr 65. |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś powstała w ramach kolonizacji | + | Wieś powstała w ramach kolonizacji północno–wschodnich terenów [[Prusy Książęce|Prus Książęcych]]. Przed rokiem 1564 (trudno ustalić dokładną datę ze względu na brak źródeł) starosta [[Wawrzyniec von Halle]] sprzedał tutejszemu sołtysowi Brożejowi cztery łany sołeckie za 140 grzywien. Ponieważ Brożej nie otrzymał przywileju, wystawił go w 1616 roku książę [[Jan Hohenzollern |Jan Zygmunt Hohenzollern]], potwierdzając zasiedlenie 29 łanów na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Była to wieś czynszowa; należała do [[Parafia ewangelicka w Szarejkach|parafii ewangelickiej w Szarejkach]]. |
Szkołę we wsi założono w pierwszej połowie XVIII wieku (około 1737-1740). W 1935 roku zatrudniony w niej był jeden nauczyciel, a w ośmiu klasach uczęszczało do niej ogółem 68 uczniów. Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] szkołę uruchomiono ponownie we wrześniu 1945 roku jako jedną z pierwszych szkół w powiecie oleckim. | Szkołę we wsi założono w pierwszej połowie XVIII wieku (około 1737-1740). W 1935 roku zatrudniony w niej był jeden nauczyciel, a w ośmiu klasach uczęszczało do niej ogółem 68 uczniów. Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] szkołę uruchomiono ponownie we wrześniu 1945 roku jako jedną z pierwszych szkół w powiecie oleckim. | ||
| Linia 48: | Linia 44: | ||
| − | Liczba mieszkańców | + | Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: |
| − | 1857 | + | *1857 r. – 226 osób |
| − | 1933 | + | *1933 r. – 405 osób |
| − | 1939 | + | *1939 r. – 333 osoby |
| − | 1988 | + | *1988 r. – 106 osób |
| − | |||
== Kultura == | == Kultura == | ||
| − | *[[lkwim: Stowarzyszenie „Monety”| Stowarzyszenie „Monety”]] | + | *[[lkwim: Stowarzyszenie „Monety”| Stowarzyszenie „Monety”]] działające na rzecz wspierania rozwoju kulturalnego i społecznego |
| − | |||
== Przemysł == | == Przemysł == | ||
| − | + | We wsi działa żwirownia. | |
<br/> | <br/> | ||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[Jan Moneta]] ( | + | *[[Jan Moneta]] (1659–1735) – rektor szkoły w Grudziądzu, pastor w Suszu, lektor języka polskiego w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, autor słownika języka polskiego, wielu wierszy i pieśni religijnych ewangelickich; jego rodzina wywodziła się ze wsi Monety |
| − | *[[Ullrich C. Gollub]] ( | + | *[[Ullrich C. Gollub]] (1923–2003) – pisarz niemiecki, który większość życia spędził w Stanach Zjednoczonych; pochodził z Monet; jest m.in. autorem opowiadania ''Taniec bocianów'' o samotnym myśliwym spod [[Szeska Góra|Szeskiej Góry]] |
| − | *[[lkwim:Cecylia Truchan |Cecylia Truchan]] (ur. 1955) | + | *[[lkwim:Cecylia Truchan |Cecylia Truchan]] (ur. 1955) – pisankarka, twórczyni ludowa |
| − | *[[lkwim:Józef Sinderewicz |Józef Sinderewicz]] (ur. 1928) | + | *[[lkwim:Józef Sinderewicz |Józef Sinderewicz]] (ur. 1928) – śpiewak ludowy |
*[[lkwim:Joanna Sinderewicz |Joanna Sinderewicz]] (ur. 1966) – twórca ludowy, malarka, hafciarka i koronkarka | *[[lkwim:Joanna Sinderewicz |Joanna Sinderewicz]] (ur. 1966) – twórca ludowy, malarka, hafciarka i koronkarka | ||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *zespół budynków szkolnych z okresu międzywojennego: szkoła (murowana) i budynek gospodarczy (drewniany) |
| − | * | + | *kilka przykładów budownictwa murowanego z przełomu XIX i XX wieku (domy 7/8, 15, 18) |
| − | * | + | *wapiennik z przełomu XIX i XX wieku, murowany |
| − | * | + | *cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na zachód od wsi |
| − | * | + | *cmentarz ewangelicki z początku XIX wieku, na południowo–wschodnim krańcu wsi |
| − | |||
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| Linia 89: | Linia 80: | ||
#''Olecko. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1974. | #''Olecko. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1974. | ||
#''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857. | #''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857. | ||
| − | # | + | #[http://bip.gmina.kowale.fr.pl/files/sites/3092/wiadomosci/197134/files/06tekst_studium_i2013_pelny_zab.pdf | Strona Urzędu Gminy Kowale Oleckie] [12.11.2013] |
| − | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [ | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013] |
| − | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/treuburg.html| Vervaltugsgeschichte] [ | + | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/treuburg.html| Vervaltugsgeschichte] [12.11.2013] |
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 20:40, 2 paź 2014
| Monety | |
| | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olecki |
| Gmina | Kowale Oleckie |
| Liczba ludności (2010) | 95 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Monety | |
| Położenie na mapie Polski  Monety | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Monety (niem. Monethen, od 1938 r. Moneten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie oleckim, w gminie Kowale Oleckie. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego. W latach 1999–2001 wieś wchodziła w skład powiatu olecko-gołdapskiego. Wieś w 2010 roku liczyła 95 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Cecylia Truchan[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północno–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego na Mazurach Garbatych (Wzgórza Szeskie), we wschodniej części Pojezierza Zachodniosuwalskiego, nad rzeką Jarką, na wschód od Jeziora Czarnego, 11 km na północ od Olecka i 5 km na południowy wschód od Kowali Oleckich; na zachód od wsi przebiega droga krajowa nr 65.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w ramach kolonizacji północno–wschodnich terenów Prus Książęcych. Przed rokiem 1564 (trudno ustalić dokładną datę ze względu na brak źródeł) starosta Wawrzyniec von Halle sprzedał tutejszemu sołtysowi Brożejowi cztery łany sołeckie za 140 grzywien. Ponieważ Brożej nie otrzymał przywileju, wystawił go w 1616 roku książę Jan Zygmunt Hohenzollern, potwierdzając zasiedlenie 29 łanów na prawie chełmińskim. Była to wieś czynszowa; należała do parafii ewangelickiej w Szarejkach.
Szkołę we wsi założono w pierwszej połowie XVIII wieku (około 1737-1740). W 1935 roku zatrudniony w niej był jeden nauczyciel, a w ośmiu klasach uczęszczało do niej ogółem 68 uczniów. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ponownie we wrześniu 1945 roku jako jedną z pierwszych szkół w powiecie oleckim.
Po zakończeniu wojny rozbudowano tutejszą cegielnię.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1857 r. – 226 osób
- 1933 r. – 405 osób
- 1939 r. – 333 osoby
- 1988 r. – 106 osób
Kultura
- Stowarzyszenie „Monety” działające na rzecz wspierania rozwoju kulturalnego i społecznego
Przemysł
We wsi działa żwirownia.
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Moneta (1659–1735) – rektor szkoły w Grudziądzu, pastor w Suszu, lektor języka polskiego w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, autor słownika języka polskiego, wielu wierszy i pieśni religijnych ewangelickich; jego rodzina wywodziła się ze wsi Monety
- Ullrich C. Gollub (1923–2003) – pisarz niemiecki, który większość życia spędził w Stanach Zjednoczonych; pochodził z Monet; jest m.in. autorem opowiadania Taniec bocianów o samotnym myśliwym spod Szeskiej Góry
- Cecylia Truchan (ur. 1955) – pisankarka, twórczyni ludowa
- Józef Sinderewicz (ur. 1928) – śpiewak ludowy
- Joanna Sinderewicz (ur. 1966) – twórca ludowy, malarka, hafciarka i koronkarka
Zabytki
- zespół budynków szkolnych z okresu międzywojennego: szkoła (murowana) i budynek gospodarczy (drewniany)
- kilka przykładów budownictwa murowanego z przełomu XIX i XX wieku (domy 7/8, 15, 18)
- wapiennik z przełomu XIX i XX wieku, murowany
- cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na zachód od wsi
- cmentarz ewangelicki z początku XIX wieku, na południowo–wschodnim krańcu wsi
Bibliografia
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 1, Olsztyn 2011.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Olecko. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1974.
- Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
- | Strona Urzędu Gminy Kowale Oleckie [12.11.2013]
- Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
- Vervaltugsgeschichte [12.11.2013]
Przypisy
- ↑ Strona Urzędu Gminy Kowale Oleckie [05.12.2013]
