Mortęgi

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj


Mortęgi

XIX-wieczny pałac w MortęgachŹródło: http://www.mortegi.pl/-page_id=142.htm, dostęp 26 września 2013
XIX-wieczny pałac w Mortęgach
Źródło: http://www.mortegi.pl/-page_id=142.htm, dostęp 26 września 2013
Państwo  Polska
Województwo Warmińsko-Mazurskie
Powiat Iławski
Gmina Lubawa
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Współrzędne spoza mapy: Mortęgi : 0/0
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Współrzędne spoza mapy: Mortęgi : 0/0
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Mortęgi (niem. Mortung) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Lubawa. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.


Charakterystyka fizjograficzna:

Miejscowość położona jest 4,5 km na południowy zachód od Lubawy. Podstawowym materiałem, składającym się na powstanie gleb, są utwory polodowcowe: gliny, piaski wodno – lądowe i zwałowe. Do bogactw naturalnych najobficiej występujących na tym obszarze można wymienić torf. Sieć hydrograficzna miejscowości powstała w momencie ustąpienia lodowca. Roślinność synantropijna przybiera postać zbiorowisk segetalnych, które towarzyszą roślinom uprawnym albo zbiorowisk ruderalnych, które towarzyszą osiedlom ludzkim oraz liniom komunikacyjnym i zakładom przemysłowym. W parku w Mortęgach występują drzewa ozdobne. Należą do nich choina kanadyjska, cis pospolity, cypryśnik, czeremcha.



Dzieje miejscowości:

Była wsią szlachecką na prawie polskim już w okresie przed krzyżackim. W okresie krzyżackim wieś administracyjnie należała do wójtostwa bratiańskiego. W 1326 roku przeszła w posiadanie rycerza Ludwika z Mortęg. W roku 1338 wielki mistrz Dytrych von Altenburg nadał ją łowczemu Ludwikowi z Krzykos na prawie chełmińskim. Mortęgi liczyły 65 łanów oraz 1 łan łąki przy drodze prowadzącej w kierunku Drwęcy. Danina wynosiła po jednej mierze żyta i pszenicy od pługa, natomiast od radła 1 miarę pszenicy. W 1390 roku jej właścicielem został rycerz Ludwig z Mortęg. Biskup Chełmińska Jan potwierdził w 1402 roku Ludwikowi przywilej nadania dóbr. Od Ludwika z Mortęg wywodził się słynny ród Mortęskich, piastujących wysokie godności i urzędy. Imię Ludwik było dla tego rodu charakterystyczne, gdyż było nadawane z ojca na syna. Dwóch Ludwików z rodu Mortęskich pełniło funkcję wojewodów chełmińskich. Pierwszy z nich odegrał istotną rolę na tym obszarze w okresie wojny trzynastoletniej (1454-1466). Na drugim Ludwiku, pochowanym w 1615 roku w kościele farnym w Lubawie, zakończył się ród Mortęskich. Na jego grobowcu został wyryty napis w języku polskim. Dobra rodu Mortęskich przeszły na córkę, Zofię. W 1667 roku miejscowość należała do Stanisława Narzymskiego. Oprócz wsi był tutaj folwark, który liczył w 1789 roku dwanaście zagród. W 1885 roku we wsi i folwarku Mortęgi mieszkało 338 osób. Szkołę w Mortęgach zbudowano przed rokiem 1885. W 1928 roku miejscowość liczyła 336 ludzi. W wieku XIX znajdowała się w Mortęgach karczma i gorzelnia.



Ludzie związani z miejscowością:

Magdalena Mortęska - starościanka pokrzywińska oraz podkomorzanka malborska. Od 1597 roku pełniła funkcję ksieni benedyktynek w Chełmie.



Zabytki:

We wsi Mortęgi znajduje się dziewiętnastowieczny pałac – siedziba zarządu RSP.

Kaplica grobowa rodu Mortęskich. W XVII wieku odprawiano tam msze święte za zgodą biskupa Zadzika. Właścicielem miejscowości był starosta tolkmicki, Stanisław Działyński.



Gospodarka:

W sierpniu 1945 roku dokonano zmian w strukturze własności ziemskiej. Lasy upaństwowiono w majątkach między innymi Mortęgi – 103 ha. Przekazano je pod zarząd państwowy. U schyłku lat czterdziestych pierwsze efekty gospodarcze pojawiły się na skutek przeprowadzonej reformy rolnej. Po drugiej wojnie światowej we wsi powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. W latach siedemdziesiątych słynęła z dużych osiągnięć gospodarczych. W roku 1978 gospodarowała na powierzchni 651 ha. Użytki rolne stanowiły tu 636 ha. Specjalizowała się w produkcji zwierzęcej, mając własne pasze. W latach 1976 – 1978 liczba bydła na 100 ha użytków rolnych przekroczyła w RSP 100 sztuk, a trzody chlewnej – 400 sztuk. Sprzedaż żywca w tym okresie wynosiła około 1000 kg z 1 ha użytków rolnych.


Kultura:



Bibliografia:

Mortęgi, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6, red. F. Sulimierski, Warszawa 1885.
Nowe Miasto. Z dziejów miasta i powiatu, red. Z. Witkowski, Olsztyn 1953.
Fankidejski Jakub, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych,Gdynia 2011.
Śliwiński Józef, Lubawa, z dziejów miasta i okolic, Józef Śliwiński, Olsztyn 1982.
Panfil Jan, Pojezierze Mazurskie, Warszawa 1968.
Michniewska-Szczepkowska Barbara, Szczepkowski Bohdan, Województwo olsztyńskie, środowisko geograficzne tekst i mapy krajoznawcze, Olsztyn 1969.


Zobacz też

Boss (dyskusja) 12:36, 19 wrz 2013 (CEST)