Orzyny: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja zweryfikowana][wersja zweryfikowana]
 
(Nie pokazano 11 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
 
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
 
  |nazwa                = Orzyny   
 
  |nazwa                = Orzyny   
Linia 7: Linia 5:
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
 
  |dopełniacz wsi        = Orzyn   
 
  |dopełniacz wsi        = Orzyn   
  |zdjęcie              = Pole-obowiązkowe 
+
  |zdjęcie              = orzyny.jpg 
  |opis zdjęcia          = Pole-obowiązkowe   
+
  |opis zdjęcia          = Źródło: [http://archipelag.ceik.eu archipelag.ceik.eu]   
 
  |rodzaj miejscowości  =wieś sołecka
 
  |rodzaj miejscowości  =wieś sołecka
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
Linia 16: Linia 14:
 
  |sołectwo              =
 
  |sołectwo              =
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
  |liczba ludności      = 328 (łącznie Orzyny i Kulka)
+
  |liczba ludności      = 328  
 
  |rok                  = 2010
 
  |rok                  = 2010
 
  |strefa numeracyjna    =(+48) 89
 
  |strefa numeracyjna    =(+48) 89
Linia 30: Linia 28:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>''' Orzyny''' (Orżyny, dawniej ''Arwiny'', niem. ''Erben'') – [[wieś sołecka]] w Polsce, położona w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat szczycieński | powiecie szczycieńskim]], w [[gmina Dźwierzuty |gminie Dźwierzuty]]. W latach 1975-1998 miejscowość [[administracja|administracyjnie]] należała do [[województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]].
+
[[image:orzyny2.jpg|thumb|right|290px|Jezioro Arwiny.<br>Źródło: [http://archipelag.ceik.eu archipelag.ceik.eu]]]
 +
''' Orzyny''' (''Orżyny'', dawniej ''Arwiny'', niem. ''Erben'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat szczycieński | powiecie szczycieńskim]], w [[Dźwierzuty (gmina wiejska)|gminie Dźwierzuty]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 328 mieszkańców<ref>łącznie Orzyny i [[Kulka]]</ref>. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Wiesław Domalewski]]<ref>[http://bip.gminadzwierzuty.pl/?c=mdTresc-cmPokaz-145/ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty] [10.09.2013]</ref>.
 +
<br/><br/>
 +
 
 +
== Położenie==
 +
Wieś położona jest na [[Pojezierze Mazurskie|Pojezierzu Mazurskim]], w  południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, w północnej części powiatu szczycieńskiego. Miejscowość leży w odległości 15 km na północ od [[Szczytno|Szczytna]], na północnym krańcu jeziora [[Jezioro Łęsk|Łęsk]], wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 600 w kierunku [[Mrągowo|Mrągowa]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
== Dzieje miejscowości ==
Wieś położona jest na [[Pojezierze Mazurskie|Pojezierzu Mazurskim]], w południowo-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w północnej części powiatu szczycieńskiego. Miejscowość leży w odległości 15 km na północ od [[Szczytno|Szczytna]], na północnym krańcu [[Jezioro Łęsk|Jeziora Łęsk]], wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 600 w kierunku [[Mrągowo|Mrągowa]].
+
Choć oficjalnie wieś nosi nazwę Orzyny, mieszkańcy nazywają ją Orżynami. Ta ostatnia nazwa widnieje również na drogowskazach przy wsi oraz w dowodach osobistych mieszkańców i innych dokumentach urzędowych (akty urodzenia, zgonu itp.).
 +
Miejscowość istniała już przed 1414 rokiem jako część dóbr [[Rańsk|rańskich]]. W 1468 roku należała do braci Küchmeister. Dzięki urodzajnej glebie wieś szybko się rozwijała – już w 1539 roku obejmowała 60 łanów; istniała tam również karczma. Na początku XVIII wieku powstał tu samodzielny majątek – w XIX wieku powiększony o trzy folwarki (m.in. Annowo, od 1949 r. [[Zagórzany]]). Na przełomie XIX i XX wieku należał on do hrabiny von Mirbach z [[Sorkwity|Sorkwit]]; obejmował wówczas ok. 1000 ha i należał do największych na terenie powiatu szczycieńskiego. W 1912 roku nabył go Fritz Wilke ze Słupska. W tym okresie powstał tu [[Pałac w Orzynach|pałacyk]] z parkiem. W 1930 roku majątek [[Arwiny]] został rozparcelowany. Przed [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojną światową]] działały we wsi: gorzelnia i młyn wodny.  
  
<br/>
+
Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.
  
=== Dzieje miejscowości ===
 
Choć oficjalnie wieś nosi nazwę Orzyny, mieszkańcy nazywają ją Orżynami. Ta ostatnia nazwa widnieje również na drogowskazach przy wsi oraz w dowodach osobistych mieszkańców i innych dokumentach urzędowych (akty urodzenia, zgonu itp.).
 
We wsi odnaleziono groby pochodzące z okresu [[kultura amfor kulistych|kultury amfor kulistych]].
 
Wieś istniała już przed 1414 rokiem jako część dóbr [[Rańsk|rańskich]]. W 1468 roku należała do braci Küchmeister. Dzięki urodzajnej glebie wieś szybko się rozwijała – już w 1539 roku obejmowała 60 łanów; istniała tam również karczma. Na początku XVIII wieku powstał tu samodzielny majątek – w XIX wieku powiększony o trzy folwarki (m.in. Annowo, od 1949 r. Zagórzany). Na przełomie XIX i XX wieku należał on do hrabiny von Mirbach z [[Sorkwity|Sorkwit]]; obejmował wówczas ok. 1000 ha i należał do największych na terenie powiatu szczycieńskiego. W 1912 roku nabył go Fritz Wilke ze Słupska. W tym okresie powstał tu [[pałac w Orzynach|pałacyk]] z parkiem. W 1930 roku majątek [[Arwiny]] został rozparcelowany . Przed [[I wojna światowa|I wojną światową]] działały we wsi gorzelnia i młyn wodny.Wieś jest siedzibą [[sołectwo|sołectwa]]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Dariusz Lepczak]]<ref> http://bip.gminadzwierzuty.pl/?c=mdTresc-cmPokaz-145 [data dostępu: 10.09.2013]</ref>.
 
  
 
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:
 
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:
  
1539 – 43 gospodarstwa
+
*1539 r. – 43 gospodarstwa
 +
 
 +
*1782 r. – 29 gospodarstw
  
1782 29 gospodarstw
+
*1818 r. 218 osób, 26 gospodarstw
  
1818 218 osób, 26 gospodarstw
+
*1939 r. 604 osoby
  
1939 – 604 osoby
+
==Szkolnictwo==
 +
W miejscowości funkcjonuje [[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Orzynach|Zespół Szkolno–Przedszkolny]].
 
<br/>
 
<br/>
===Szkolnictwo===
+
 
W miejscowości funkcjonuje [[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Orzynach|Zespół Szkolno-Przedszkolny]].
+
== Zabytki==
 +
*pałacyk z początków XX wieku, dwukondygnacyjny, z tarasem, zdobiona elewacja; pozostałości parku z widokiem na wyspę na jeziorze; obecnie własność gminy Dźwierzuty
 +
*czworak z dawnych zabudowań folwarcznych, murowany z kamienia
 +
*dom nr 69, murowany, z czerwonej cegły, z drewnianym gankiem, zdobienia w otynkowaniu
 +
*dwa połączone ze sobą budynki szkoły: jeden z końca XIX wieku, drugi z okresu międzywojennego; oba z czerwonej cegły
 +
*dawny [[Cmentarz ewangelicki w Orzynach|cmentarz ewangelicki]] z XIX wieku
 +
 
 +
==Turystyka==
 +
*miejscowość znajduje się na szlaku pałacowo-dworskim: [[Małszewko]] – [[Budy]] – [[Grądy]] – [[Grodziska]] – [[Zalesie (gmina Dźwierzuty) |Zalesie]] – [[Rogale (gmina Dźwierzuty)|Rogale]] – [[Przytuły (gmina Dźwierzuty) |Przytuły]] – [[Targowska Wola]] – [[Popowa Wola]] – Orzyny – [[Targowo]] – [[Jabłonka (gmina Dźwierzuty)|Jabłonka]]
 +
 
 +
== Przyroda ==
 +
W pobliżu miejscowości znajduje się [[Rezerwat Kulka |Rezerwat Przyrody "Kulka"]], a także pomnik przyrody – [[Głaz narzutowy w Leśnictwie Kulka |głaz narzutowy]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Zabytki: ===
+
==Ciekawostki==
*Pałacyk z początków XX wieku, dwukondygnacyjny, z tarasem, zdobiona elewacja; pozostałości parku z widokiem na wyspę na jeziorze; obecnie własność gminy Dźwierzuty
+
*We wsi realizowany jest projekt [[lkwim:Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie|Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie]] pod nazwą [http://archipelag.ceik.eu/ "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur"].
*Czworak z dawnych zabudowań folwarcznych, murowany z kamienia
 
*Dom nr 69, murowany, z czerwonej cegły, z drewnianym gankiem, zdobienia w otynkowaniu
 
*Dwa połączone ze sobą budynki szkoły: jeden z końca XIX wieku, drugi z okresu międzywojennego; oba z czerwonej cegły
 
*Dawny [[cmentarz ewangelicki w Orzynach|cmentarz ewangelicki]] z XIX wieku
 
  
<br/>
+
== Bibliografia==
 +
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I, Olsztyn 2011.<br/>
 +
Grabowski Sławomir, ''Z dziejów gminy Dźwierzuty'', Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3–6.<br/>
 +
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'',  Olsztyn 2001.<br/>
 +
Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, ''Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej'', Olsztyn 1998.<br/>
 +
Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/>
 +
''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.<br/>
 +
[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [29.09.2013]<br/>
 +
[http://www.verwaltungsgeschichte.de/ortelsburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [29.09.2013]<br/>
 +
[http://bip.gminadzwierzuty.pl/?c=mdTresc-cmPokaz-145/ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty] [10.09.2013]
  
=== Bibliografia: ===
 
#Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I, Olsztyn 2011.
 
#Grabowski Sławomir, ''Z dziejów gminy Dźwierzuty'', Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, s. 3-6.
 
#Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'',  Olsztyn 2001.
 
#Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, ''Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej'', Olsztyn 1998.
 
#Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
 
#''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
 
#Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 29.09.2013]
 
#Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/ortelsburg.html [data dostępu: 29.09.2013]
 
 
{{Przypisy}}  
 
{{Przypisy}}  
 
 
<references/>
 
<references/>
 
<br/>
 
<br/>
  
== Zobacz też ==
+
[[Kategoria: Powiat szczycieński]]   
[[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 00:29, 28 paź 2013 (CET)
+
[[Kategoria: Dźwierzuty (gmina wiejska)]]  
[[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 15:37, 22 wrz 2013 (CEST)
+
[[Kategoria: Wsie sołeckie]]  
[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: wieś sołecka]] [[Kategoria: powiat szczycieński]]  [[Kategoria: gmina Dźwierzuty]]  
+
[[Kategoria: 1401-1500]]
[[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 15:37, 22 wrz 2013 (CEST)
 

Aktualna wersja na dzień 12:02, 28 sie 2015

Orzyny

Źródło: archipelag.ceik.eu
Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat szczycieński
Gmina Dźwierzuty
Liczba ludności (2010) 328
Strefa numeracyjna (+48) 89
Kod pocztowy 12-120
Tablice rejestracyjne NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Orzyny
Orzyny
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Orzyny
Orzyny
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Jezioro Arwiny.
Źródło: archipelag.ceik.eu

Orzyny (Orżyny, dawniej Arwiny, niem. Erben) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Dźwierzuty. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 328 mieszkańców[1]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wiesław Domalewski[2].

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Mazurskim, w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, w północnej części powiatu szczycieńskiego. Miejscowość leży w odległości 15 km na północ od Szczytna, na północnym krańcu jeziora Łęsk, wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 600 w kierunku Mrągowa.

Dzieje miejscowości

Choć oficjalnie wieś nosi nazwę Orzyny, mieszkańcy nazywają ją Orżynami. Ta ostatnia nazwa widnieje również na drogowskazach przy wsi oraz w dowodach osobistych mieszkańców i innych dokumentach urzędowych (akty urodzenia, zgonu itp.). Miejscowość istniała już przed 1414 rokiem jako część dóbr rańskich. W 1468 roku należała do braci Küchmeister. Dzięki urodzajnej glebie wieś szybko się rozwijała – już w 1539 roku obejmowała 60 łanów; istniała tam również karczma. Na początku XVIII wieku powstał tu samodzielny majątek – w XIX wieku powiększony o trzy folwarki (m.in. Annowo, od 1949 r. Zagórzany). Na przełomie XIX i XX wieku należał on do hrabiny von Mirbach z Sorkwit; obejmował wówczas ok. 1000 ha i należał do największych na terenie powiatu szczycieńskiego. W 1912 roku nabył go Fritz Wilke ze Słupska. W tym okresie powstał tu pałacyk z parkiem. W 1930 roku majątek Arwiny został rozparcelowany. Przed I wojną światową działały we wsi: gorzelnia i młyn wodny.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.


Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:

  • 1539 r. – 43 gospodarstwa
  • 1782 r. – 29 gospodarstw
  • 1818 r. – 218 osób, 26 gospodarstw
  • 1939 r. – 604 osoby

Szkolnictwo

W miejscowości funkcjonuje Zespół Szkolno–Przedszkolny.

Zabytki

  • pałacyk z początków XX wieku, dwukondygnacyjny, z tarasem, zdobiona elewacja; pozostałości parku z widokiem na wyspę na jeziorze; obecnie własność gminy Dźwierzuty
  • czworak z dawnych zabudowań folwarcznych, murowany z kamienia
  • dom nr 69, murowany, z czerwonej cegły, z drewnianym gankiem, zdobienia w otynkowaniu
  • dwa połączone ze sobą budynki szkoły: jeden z końca XIX wieku, drugi z okresu międzywojennego; oba z czerwonej cegły
  • dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku

Turystyka

Przyroda

W pobliżu miejscowości znajduje się Rezerwat Przyrody "Kulka", a także pomnik przyrody – głaz narzutowy.

Ciekawostki

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Dźwierzuty, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3–6.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
Bank Danych Lokalnych GUS [29.09.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.09.2013]
Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty [10.09.2013]

Przypisy

  1. łącznie Orzyny i Kulka
  2. Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty [10.09.2013]