Pisz: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(Gospodarka)
(Kultura)
 
(Nie pokazano 21 wersji utworzonych przez 7 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
 
  |nazwa                = Pisz
 
  |nazwa                = Pisz
  |herb wsi              =Herb Pisza.png
+
  |herb wsi              = Herb Pisza.png
 
  |flaga wsi            =
 
  |flaga wsi            =
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
 
  |dopełniacz wsi        = Pisza  
 
  |dopełniacz wsi        = Pisza  
  |zdjęcie              = Kościół św. Jana Chrzciciela w Piszu.jpg  
+
  |zdjęcie              = pisz1.jpg
  |opis zdjęcia          =Kościół św. Jana Chrzciciela w Piszu   
+
  |opis zdjęcia          = Piski Ratusz.<br>Fot. Mieczysław Kalski 
 
  |rodzaj miejscowości  = miasto
 
  |rodzaj miejscowości  = miasto
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
Linia 28: Linia 28:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>''' Pisz'''  (prus. ''Pisis'', dawniej ''Jańsbork'', ''Jońsbork'', ''Jansbork'', niem. ''Johannisburg'') – [[miasto]] w Polsce, położona w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat piski|powiecie piskim]],w [[gmina Pisz|gminie Pisz]].
+
[[image:pisz2.jpg|thumb|right|290px|Fot. Mieczysław Kalski]]
W latach 1975-1998 miasto [[administracja|administracyjnie]] należało do [[województwo suwalskie|województwa suwalskiego]].
+
[[image:pisz3.jpg|thumb|right|290px|Wieża Ciśnień.<br>Fot. Mieczysław Kalski]]
Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pisz.
+
[[image:pisz4.jpg|thumb|right|290px|Park nad rzeką Pisą.<br>Fot. Mieczysław Kalski]]
 +
[[image:pisz5.jpg|thumb|right|290px|Pomnik [[lkwim:Konstanty Ildefons Gałczyński|K.I.Gałczyńskiego]] przy Piskim Domu Kultury<br>Fot. Mieczysław Kalski]]
 +
[[image:pisz kdp.jpg|thumb|right|290px|Pisz i okolice na mapie z XIX w.<br>Źródło: Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich, 1:300000, Paryż 1859 r.]]
  
 +
''' Pisz'''  (prus. ''Pisis'', dawniej ''Jańsbork'', ''Jońsbork'', ''Jansbork'', niem. ''Johannisburg'') – miasto położone w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat piski|powiecie piskim]],w [[Pisz (gmina miejsko-wiejska)|gminie Pisz]]. W latach 1975–1998 miasto [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należało do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]].
 +
Siedziba [[Pisz (gmina miejsko-wiejska) |gminy miejsko–wiejskiej Pisz]]. W 2012 roku miasto liczyło 19 599 mieszkańców. Obecnie funkcję burmistrza sprawuje [[Andrzej Szymborski]]<ref>[http://bip.pisz.hi.pl/index.php?k=1 Strona Urzędu Gminy Pisz]</ref>.
 +
<br/><br/>
 +
 +
== Położenie ==
 +
Miasto jest położone w południowo–wschodniej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], nad jeziorem [[Jezioro Roś|Roś]] i nad wypływającą z niego [[Rzeka Pisa|Pisą]]. Miasto otacza [[Puszcza Piska]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
== Dzieje miejscowości ==
Miasto jest położone w południowo-wschodniej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], nad [[Jezioro Roś|Jeziorem Roś]] i nad wypływającą z niego rzeką [[Pisa|Pisą]]. Miasto otacza [[Puszcza Piska]].
+
Nazwa wywodzi się z języka [[Prusowie |staropruskiego]], w którym wyraz pisa oznaczał bagno. Było to nawiązanie do rzeki Pisy, której brzegi należały do bagnistych i trudno dostępnych.  
<br/>
 
=== Dzieje miejscowości ===
 
Nazwa wywodzi się z języka staropruskiego, w którym wyraz pisa oznaczał bagno. Było to nawiązanie do rzeki Pisy, której brzegi należały do bagnistych i trudno dostępnych.  
 
  
 
W okresie staropruskim obszar zamieszkiwało plemię [[Galindowie|Galindów]].
 
W okresie staropruskim obszar zamieszkiwało plemię [[Galindowie|Galindów]].
Zamek obronny został zbudowany na prawy brzegu Pisy, nieopodal jej ujścia z Jeziora Roś. Prace budowlane rozpoczęto w okolicach 1344 i 1345 roku, a legenda głosi, że jego nazwa stanowi nawiązanie do postaci św. Jana Apostoła . Od 1360 roku zamek był siedzibą prokuratora, podlegając komturowi w Bałdzie. W 1361 i 1366 padł ofiarą oblężenia litewskiego, które w obu przypadkach zakończyło się jego podpaleniem. W 1367 roku Pisz otrzymał lokację . W XVI wieku zamek zaczął odgrywać ważną rolę w handlu, będąc przystankiem dla kupców z [[Ruś|Rusi]] i [[Mazowsze|Mazowsza]] w drodze do [[Gdańsk|Gdańska]] i z powrotem. W 1451 roku wielki mistrz [[Ludwik von Erlichshausen]] nadał osadzie [[prawa miejskie]] . Pisz utracił jednak przywilej miejski, kiedy w okresie [[wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]] doszło do wystąpienia mieszczan piskich przeciw [[Zakon Krzyżacki|Zakonowi]] w 1455 roku. Ponowna lokacja miała miejsce już w 1645 roku . Od 1525 roku Pisz stał się siedzibą książęcego starosty, a w okresie zarazy szalejącej w [[Królewiec|Królewcu]] w 1538 roku, na piskim zamku schroniła się sama rodzina książęca wraz z dworem.
+
Zamek obronny został zbudowany na prawy brzegu Pisy, nieopodal jej ujścia z jeziora Roś. Prace budowlane rozpoczęto w okolicach 1344 lub 1345 roku, a legenda głosi, że nazwa zamku stanowi nawiązanie do postaci św. Jana Apostoła. Od 1360 roku zamek był siedzibą prokuratora, podlegając komturowi w [[Bałd |Bałdzie]]. W 1361 i 1366 padł ofiarą oblężenia litewskiego, które w obu przypadkach zakończyło się jego podpaleniem. W 1367 roku Pisz otrzymał lokację. W XVI wieku zamek zaczął odgrywać ważną rolę w handlu, stanowił przystanek dla kupców z Rusi i Mazowsza w drodze do Gdańska i z powrotem. W 1451 roku wielki mistrz [[Ludwik von Erlichshausen]] nadał osadzie prawa miejskie. Pisz utracił jednak przywilej miejski, kiedy w okresie wojny trzynastoletniej doszło do wystąpienia mieszczan piskich przeciw [[Zakon Krzyżacki|Zakonowi]] w 1455 roku. Ponowna lokacja miała miejsce już w 1645 roku. Od 1525 roku Pisz stał się siedzibą książęcego starosty, a w okresie zarazy szalejącej w Królewcu w 1538 roku na piskim zamku schroniła się sama rodzina książęca wraz z dworem.
W czasie drugiej [[wojny szwedzkie|wojny szwedzkiej]] 1655 roku w Piszu stacjonował szwedzki garnizon, który mieszkańcy zmuszeni byli utrzymywać . Sytuację Pisza pogorszył dodatkowo [[najazd tatarski]] w 1656 i 1657 roku, który oszczędził samo miasto, rujnując jednocześnie  handel. W roku1698 na zamku odbyło się spotkanie króla [[August II|Augusta II]] i elektora brandenburskiego [[Fryderyk III Hohenzollern|Fryderyka III Hohenzollerna]]. Podczas "wielkich łowów" towarzyszących wizycie zabito ostatnie żubry w Puszczy Piskiej .
+
W czasie drugiej wojny szwedzkiej 1655 roku w Piszu stacjonował szwedzki garnizon, który mieszkańcy zmuszeni byli utrzymywać. Sytuację Pisza pogorszył dodatkowo najazd tatarski w 1656 i 1657 roku, który oszczędził samo miasto, rujnując jednak handel. W roku 1698 na zamku odbyło się spotkanie króla Augusta II i elektora brandenburskiego [[Fryderyk III Hohenzollern |Fryderyka III Hohenzollerna]]. Podczas "wielkich łowów" towarzyszących wizycie zabito ostatnie żubry w Puszczy Piskiej.
[[Epidemia dżumy]], która zaatakowała miasto w 1709 roku, pozostawiła przy życiu zaledwie 15 osób . W 1787 roku twierdzę zamkową zlikwidowano, zamek zaś trafił w ręce prywatne. W 1837 roku rozpoczęto jego rozbiórkę .  
+
 
W 1806 roku w Piszu kwaterowały wojska pod dowództwem generała Ostermana-Tołstoja. Po zajęciu miasta przez [[Francuzi|Francuzów]] z Pisza została ściągnięta kontrybucja za pomoc udzieloną Rosjanom. W 1812 roku kwaterowali w mieście [[Bawarczycy]], a następnie ponownie Francuzi. Niedobitki armii cesarza Francuzów, które w grudniu 1812 i styczniu 1813 roku przechodziły przez okolice nie ułatwiały i tak ciężkiej w tym okresie egzystencji. Grabiono i niszczono wszystko co pojawiało się po drodze.  
+
Epidemia dżumy, która zaatakowała miasto w 1709 roku, pozostawiła przy życiu zaledwie 15 osób.  
15 stycznia w Piszu zjawił się car [[Aleksander I]], który spędził w mieście trzy dni .
+
 
[[File: Most na rzece Pisie. Pisz.Lata 1919-1945.jpg|thumb|left|300px|Most na rzece Pisie. Pisz.Lata 1919-1945]]
+
W 1787 roku twierdzę zamkową zlikwidowano, zamek zaś trafił w ręce prywatne. W 1837 roku rozpoczęto jego rozbiórkę.  
W 1885 roku uruchomiono linię kolejową łączącą Pisz z [[Olsztyn|Olsztynem]] i z Ełkiem. W 1905 roku miasto otrzymało połączenie  przez [[Orzysz]] z [[Giżycko|Giżyckiem]], a  w 1908 roku z [[Dłutowo|Dłutowem]]. W 1907 roku uruchomiono w Piszu wodociągi.
+
W 1806 roku w Piszu kwaterowały wojska pod dowództwem generała Ostermana–Tołstoja. Po zajęciu miasta przez Francuzów z Pisza została ściągnięta kontrybucja za pomoc udzieloną Rosjanom. W 1812 roku kwaterowali w mieście Bawarczycy, a następnie ponownie Francuzi. Niedobitki armii cesarza Francuzów, które w grudniu 1812 i styczniu 1813 roku przechodziły przez okolice, nie ułatwiały i tak ciężkiej w tym okresie egzystencji. Grabiono i niszczono wszystko, co pojawiało się na drodze.  
Szkoła w Piszu  powstała prawdopodobnie w wieku XV. Ukończenie szkoły umożliwiało w późniejszych okresach podjęcie studiów uniwersyteckich . W 1731 roku zorganizowano w Piszu [[szkoła żeńska w Piszu|szkołę żeńską]]. W roku 1918 w miejsce dotychczas działającej szkoły dla chłopców utworzono [[progimnazjum realne w Piszu|progimnazjum realne]], natomiast cztery lata wcześniej powołano do życia tzw. wyższą szkołę dla dziewcząt  z programem nauczania szkoły licealnej .
+
15 stycznia w Piszu zjawił się car Aleksander I, który spędził w mieście trzy dni.
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] Pisz był dwukrotnie zajmowany przez Rosjan. Przy dzisiejszej ulicy Dworcowej pochowano na [[cmentarz ewangelicki w Piszu|cmentarzu ewangelickim]] 200 żołnierzy rosyjskich i niemieckich. W roku 1986 cmentarz został wpisany do [[krajowy rejestr zabytków|krajowego rejestru zabytków]].
 
W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] znajdował się [[podobóz jeniecki w Piszu|podobóz jeniecki]], w którym umieszczono Anglików, Francuzów, a później jeszcze Włochów.
 
Aż do roku 1945  były to tereny graniczne między [[Prusy|Prusami]] a Mazowszem. W styczniu 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%. Pod dawnym zamku pozostał obecnie jedynie plac i pozostałości murów fundamentowych .
 
W 1948 roku uruchomiono [[Piskie Zakłady Przemysłu Sklejek]] .  W 1999 roku ponownie powołano do życia [[starostwo powiatowe]]. 4 lipca 2002 roku nad Puszczą Piską przeszedł największy w historii huragan. W samym nadleśnictwie Pisz zniszczeniu bądź uszkodzeniu uległo 12 tys. ha lasów. W 2004 roku w mieście uruchomiono największą w Polsce ekologiczną ciepłownię, wykorzystującą jedynie odnawialne źródła energii.
 
Aktualnie funkcję [[burmistrz Pisza|burmistrza]] sprawuje [[Jan Alicki]]<ref>http://www.bip.pisz.hi.pl/index.php?k=1[data dostępu: 8.09.2013]</ref>.
 
  
 +
W 1885 roku uruchomiono linię kolejową łączącą Pisz z [[Olsztyn|Olsztynem]] i z [[Ełk| Ełkiem]]. W 1905 roku miasto otrzymało połączenie przez [[Orzysz]] z [[Giżycko|Giżyckiem]], a  w 1908 roku z [[Dłutowo |Dłutowem]]. W 1907 roku uruchomiono w Piszu wodociągi.
 +
 +
Szkoła w Piszu powstała prawdopodobnie w wieku XV. Ukończenie szkoły umożliwiało w późniejszych okresach podjęcie studiów uniwersyteckich. W 1731 roku zorganizowano w Piszu [[Szkoła żeńska w Piszu|szkołę żeńską]]. W roku 1918 w miejsce dotychczas działającej szkoły dla chłopców utworzono [[Progimnazjum realne w Piszu|progimnazjum realne]], natomiast cztery lata wcześniej powołano do życia tzw. wyższą szkołę dla dziewcząt z programem nauczania szkoły licealnej .
 +
 +
W czasie [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]] Pisz był dwukrotnie zajmowany przez Rosjan. Przy dzisiejszej ulicy Dworcowej pochowano na [[Cmentarz ewangelicki w Piszu|cmentarzu ewangelickim]] 200 żołnierzy rosyjskich i niemieckich. W roku 1986 cmentarz został wpisany do krajowego rejestru zabytków.
 +
W czasie [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach |II wojny światowej]] znajdował się tu [[Podobóz jeniecki w Piszu|podobóz jeniecki]], w którym umieszczono Anglików, Francuzów, a później jeszcze Włochów.
 +
Aż do roku 1945  były to tereny graniczne między [[Prusy|Prusami]] a Mazowszem. W styczniu 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%. Pod dawnym zamku pozostał obecnie jedynie plac i fragmenty murów fundamentowych.
 +
W 1999 roku ponownie powołano do życia starostwo powiatowe. 4 lipca 2002 roku nad Puszczą Piską przeszedł największy w historii huragan. W samym nadleśnictwie Pisz zniszczeniu bądź uszkodzeniu uległo 12 tys. ha lasów.
 
<br/>
 
<br/>
  
===Gospodarka===
+
==Gospodarka==
W mieście działają firmy budowlane, handlowo-usługowe, sklepy spożywcze i wielobranżowe. Istotną rolę w lokalnej [[gospodarka|gospodarce]] odgrywa gastronomia, transport, usługi związane z branżą turystyczną, przetwórstwem drewna i sprzedażą produktów drewnianych.
+
W 1948 roku uruchomiono [[Piskie Zakłady Przemysłu Sklejek]]. W mieście działają firmy budowlane, handlowo–usługowe, sklepy spożywcze i wielobranżowe. Istotną rolę w lokalnej gospodarce odgrywa gastronomia, transport, usługi związane z branżą turystyczną, przetwórstwem drewna i sprzedażą produktów drewnianych. W mieście działa fabryka [[Fabryka SKLEJKA-PISZ S.A. | "SKLEJKA-PISZ" S.A.]]. Znajdują się tutaj oddziały [[Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Olsztynie |Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa]], a także [[Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Warmińsko-Mazurski Oddział Regionalny w Olsztynie |Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa]]. 
 +
W 2004 roku uruchomiono największą w Polsce ekologiczną ciepłownię, wykorzystującą jedynie odnawialne źródła energii.  
 
<br/>
 
<br/>
[[File:Pisz w roku 1929.Na zdjęciu dom z 2. połowy XVIII wieku.jpg|thumb|300px|Pisz w roku 1929.Na zdjęciu dom z 2. połowy XVIII wieku]]
 
  
===Kultura===
+
==Kultura==
W 1969 roku otwarto [[lkwim:Muzeum Ziemi Piskiej w Piszu|Muzeum Ziemi Piskiej]]. Od roku 2004 organizowany są [[lkwim:Spotkania Laureatów Ogólnopolskich Konkursów Poetyckich i Poezji Śpiewanej w Piszu|Spotkania Laureatów Ogólnopolskich Konkursów Poetyckich i Poezji Śpiewanej]].
+
W Piszu funkcjonuje [[Miejski Dom Kultury w Piszu|Miejski Dom Kultury]]<ref>[http://www.pdk.pisz.pl/ Strona Miejskiego Domu Kultury w Piszu] [08.09.2013]</ref>, [[Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Piszu|Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna]]<ref>[http://www.biblioteka.pisz.pl/ Strona Biblioteki w Piszu] [08.09.2013]</ref> oraz [[Biblioteka Pedagogiczna w Piszu|Biblioteka Pedagogiczna]]. W 1969 roku otwarto [[lkwim:Muzeum Ziemi Piskiej w Piszu|Muzeum Ziemi Piskiej]].
W 1995 roku  ukazał się pierwszy numer nowej edycji czasopisma popularno – naukowego [[lkwim: Znad Pisy|"Znad Pisy" ]] – periodyk wydawany przez Muzeum Ziemi Piskiej. W mieście działa także [[lkwim: Piskie Stowarzyszenie Niemieckie Miasta i Rejonu Pisz „Roś”| Piskie Stowarzyszenie Niemieckie Miasta i Rejonu Pisz „Roś”]]. W Piszu funkcjonuje [[Miejski Dom Kultury w Piszu|Miejski Dom Kultury]]<ref>http://www.pdk.pisz.pl/ [data dostępu: 8.09.2013]</ref> , [[Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Piszu|Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna]]<ref>http://www.biblioteka.pisz.pl/[data dostępu: 8.09.2013]</ref> oraz [[Biblioteka Pedagogiczna w Piszu|Biblioteka Pedagogiczna]].
+
 
 +
W 1995 roku  ukazał się pierwszy numer nowej edycji czasopisma popularnonaukowego [[lkwim: Znad Pisy|"Znad Pisy" ]] – periodyk wydawany przez Muzeum Ziemi Piskiej. W mieście działa także [[lkwim: Piskie Stowarzyszenie Niemieckie Miasta i Rejonu Pisz „Roś”| Piskie Stowarzyszenie Niemieckie Miasta i Rejonu Pisz „Roś”]].  
 
<br/>
 
<br/>
 +
W Piszu działa również Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej.
 +
 +
==Wydarzenia kulturalne==
 +
*[[lkwim:Pisz Music Festival |Pisz Music Festival]]
 +
*[[lkwim:Festiwal „Radio Waves” – Pisz 2009 |Festiwal „Radio Waves”]]
 +
*[[lkwim:Mazurski Turniej Muzyczny „Skrzydlate Wiosło” – Pisz 2011 |Mazurski Turniej Muzyczny „Skrzydlate Wiosło”]]
 +
*[[lkwim:Spotkania Laureatów Ogólnopolskich Konkursów Poetyckich i Poezji Śpiewanej w Piszu |Spotkania Laureatów Ogólnopolskich Konkursów Poetyckich i Poezji Śpiewanej]]
 +
*[[lkwim:Piski Wieczór Kabaretowy 2011 |Piski Wieczór Kabaretowy]]
 +
*[[lkwim:Jarmark św. Jana w Piszu |Jarmark św. Jana w Piszu]]
 +
*[[lkwim:Ogólnopolska Sesja „Pogranicza – przestrzeń kulturowa” 2007 |Ogólnopolska Sesja „Pogranicza – przestrzeń kulturowa”]]
 +
*[[lkwim:Mazurskie Obchody 150 rocznicy urodzin Michała Kajki |Mazurskie Obchody 150 rocznicy urodzin Michała Kajki]]
 +
*W 1969 r. zorganizowano tu [[lkwim:Koncert Symfoniczny z okazji Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej |Koncert Symfoniczny z okazji Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej]], natomiast w 1970 r. [[lkwim:Przegląd Filmowy „Lenin i jego dzieło w twórczości filmowej”|Przegląd Filmowy „Lenin i jego dzieło w twórczości filmowej”]]
 +
 +
==Zespoły i grupy artystyczne związane z Piszem==
 +
*[[Zespół Ameryka |Ameryka]]
 +
*[[lkwim:Chór „Rezonans” Gminnego Zespołu Szkół w Piszu |Chór „Rezonans” Gminnego Zespołu Szkół]]
 +
*[[Black Side]]
 +
*[[DDT]]
 +
*[[lkwim:Graf Hotel |Graf Hotel]]
 +
*[[I’m Stuff]]
 +
*[[Mazurska Kapela Ludowa]]
 +
*[[Octava Dies]]
 +
*[[lkwim:Piski Chór Kameralny |Piski Chór Kameralny]]
 +
*[[Piszanie]]
 +
*[[Rostkowianki]]
 +
*[[Teatr Delikates]]
 +
*[[Żywioł]]
 +
 +
==Edukacja==
 +
W mieście funkcjonują 2 przedszkola, 3 szkoły podstawowe, 7 gimnazjów, 8 liceów, 3 szkoły policealne, technikum]oraz zasadnicza szkoła zawodowa.
 +
 +
*[[Szkoła Podstawowa nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Piszu |Szkoła Podstawowa nr 1 im. Mikołaja Kopernika]]
 +
*[[Gimnazjum nr 1 im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Piszu|Gimnazjum nr 1 im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego]]
 +
*[[Katolickie Gimnazjum im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Piszu |Katolickie Gimnazjum im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego]]
 +
*[[Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Piszu |Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego]]
 +
*[[Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I stopnia w Piszu |Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I stopnia]]
 +
*[[I Liceum Ogólnokształcące im. Bojowników o Polskość Mazur w Piszu |I Liceum Ogólnokształcące im. Bojowników o Polskość Mazur]]
 +
*[[Piski Uniwersytet Trzeciego Wieku]]
 +
 +
==Religia==
 +
*[[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Piszu |Parafia Ewangelicko-Augsburska]]
 +
*[[Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Piszu|Parafia pw. św. Jana Chrzciciela]]
  
=== Ludzie związani z miejscowością: ===
+
==Bezpieczeństwo==
*[[Jerzy Krzysztof Pisański]] (1725-1790), uczony, autor pierwszej historii Prus
+
W Piszu znajduje się [[Komenda Powiatowa Policji w Piszu |Komenda Powiatowa Policji]] i [[Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Piszu |Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej]].
*[[Gustaw Gizewiusz]] (1810-1848), działacz mazurski, autor głośnej pracy "Polska kwestia językowa w Prusach", współredaktor dwóch gazet wychodzących w języku polskim na Mazurach
 
 
<br/>
 
<br/>
===Sport===
+
 
Od 1951 roku w mieście działa piłkarski [[Klub Sportowy Mazur Pisz]]. W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski [[Mazur Pisz]]. Aktualnie występuje w klasie okręgowej, w I grupie warmińsko-mazurskiej. Natomiast w roku 1996 założono [[klub koszykarski]] [[TSK Roś Pisz]].
+
==Organizacje i stowarzyszenia==
 +
*[[lkwim:Piskie Stowarzyszenie Niemieckie Miasta i Rejonu Pisz „Roś” | Piskie Stowarzyszenie Niemieckie Miasta i Rejonu Pisz „Roś”]]
 +
*[[lkwim:Stowarzyszenie Historyczne Piska Pozycja Ryglowa |Stowarzyszenie Historyczne Piska Pozycja Ryglowa]]
 +
*[[Stowarzyszenie " roZruSZnik" przy ZSZ w Piszu]]
 +
*[[lkwim:Towarzystwo Miłośników Ziemi Piskiej |Towarzystwo Miłośników Ziemi Piskiej]]
 +
 
 +
==Sport==
 +
Od 1951 roku w mieście działa piłkarski [[Klub Sportowy Mazur Pisz]]. W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski [[Klub piłkarski Mazur Pisz |Mazur Pisz]]. Aktualnie występuje w klasie okręgowej, w I grupie warmińsko–mazurskiej. Natomiast w roku 1996 założono klub koszykarski [[TSK Roś Pisz]].
 
<br/>
 
<br/>
[[File: Ratusz w Piszu.jpg|thumb|left|300px|Ratusz w Piszu]]
 
  
===Szkolnictwo===
+
==Zabytki==
W mieście funkcjonują [[przedszkola w Piszu|2 przedszkola]], [[szkoły podstawowe w Piszu|3 szkoły podstawowe]], [[gimnazja w Piszu|7 gimnazjów]], [[licea w Piszu|8 liceów]], [[szkoły policealne w Piszu|3 szkoły policealne]], [[technikum w Piszu|technikum]] oraz [[zasadnicza szkoła zawodowa w Piszu|zasadnicza szkoła zawodowa ]].
+
*[[Kościół św. Jana Chrzciciela  w Piszu|kościół]] wzniesiony w 1843 roku
<br/>
+
*neogotycki [[Ratusz w Piszu|ratusz]] z 1900 roku
===Zabytki===
+
*zespół ośmiu niemieckich [[Schrony wojskowe w Piszu|schronów wojskowych]] wybudowanych w latach 1939-1944; kompleks tworzy trasę historyczną "Piska Pozycja Ryglowa"
*[[Kościół św. Jana Chrzciciela  w Piszu|Kościół św. Jana Chrzciciela]], wzniesiony w 1843 roku
+
*[[Wieża ciśnień w Piszu|wieża ciśnień]] z 1907 roku
*Neogotycki [[ratusz w Piszu|ratusz]] z 1900 roku
+
 
*Zespół ośmiu niemieckich [[schrony wojskowe w Piszu|schronów wojskowych]] wybudowanych w latach 1939-1944.Kompleks tworzy trasę historyczną "Piska Pozycja Ryglowa"
+
== Turystyka ==
*[[wieża ciśnień w Piszu|Wieża ciśnień]] z 1907 roku
+
*[[Szlak Puszczą Piską: Ruciane–Nida - Pisz|szlak Puszczą Piską: Ruciane–Nida – Pisz]]
 +
*[[Szlak żeglugowy z Mikołajek do Pisza |szlak żeglugowy z Mikołajek do Pisza]]
 +
 
 +
== Ludzie związani z miejscowością ==
 +
*[[Jan Alicki]] (ur. 1957) – nauczyciel, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Pisz
 +
*[[lkwim:Andrzej Bałdyga |Andrzej Bałdyga]] (1963–1998) – nauczyciel, pedagog, poeta
 +
*[[Gustaw Gizewiusz]] (1810–1848) – działacz mazurski, autor głośnej pracy "Polska kwestia językowa w Prusach", współredaktor dwóch gazet wychodzących w języku polskim na [[Mazury |Mazurach]]
 +
*[[lkwim:Wojciech Kass |Wojciech Kass]] (ur. 1964) – poeta, eseista, nauczyciel, dziennikarz, redaktor, muzealnik, dyrektor [[lkwim:Muzeum Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Praniu |Muzeum Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Praniu]]
 +
*[[lkwim:Jerzy Krzywoszewski |Jerzy Tadeusz Krzywoszewski]] (1917–2010) – poeta, prozaik, harcerz, działacz społeczno–kulturalny Ziemi Piskiej
 +
*[[lkwim:Witold Mierzejewski |Witold Mierzejewski]] (ur. 1957) – urodzony w Piszu fotografik, wydawca
 +
*[[lkwim:Stanisław Monkiewicz |Stanisław Janusz Monkiewicz]] (ur. 1947) – piski fotografik, wydawca, autor licznych zdjęć przyrodniczych z [[Warmia| Warmii]] i Mazur
 +
*[[Andrzej Nowicki]] (ur. 1961) – samorządowiec, społecznik, starosta powiatu piskiego
 +
*[[lkwim:Kazimierz Piekut |Kazimierz Piekut]] (1903–1955) – poeta, współtwórca pism regionalnych
 +
*[[Jerzy Pisański]] (1725–1790) – uczony, autor pierwszej historii Prus
 +
*[[Ernst Rimmek]] (1890–1963) – malarz historyczny i pejzażysta, urodzony w Piszu
 +
*[[Gotfryd Schultz]] (1791–1867) – kaznodzieja polsko–ewangelicki, tłumacz literatury religijnej
 +
*[[lkwim:Gerard Skok |Gerard Skok]] (1930–1987) – publicysta, redaktor, działacz społeczno–oświatowy
 +
*[[lkwim:Radosław Sobczak |Radosław Sobczak]] (ur. 1981) – urodzony w Piszu pianista
 +
*[[lkwim:Tadeusz Stępowski|Tadeusz Stępowski]] (1908–1971) – prozaik, publicysta, redaktor, działacz społeczno–oświatowy 
 +
*[[Ryszard Szumowski]] (ur. 1965) – urodzony w Piszu nauczyciel, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Biała Piska
 +
*[[Hans Tiska]] (1892–1969) – pedagog, archeolog, muzealnik, historyk, zdobył wykształcenie pedagogiczne w Piszu  
 +
*[[lkwim:Zofia Topczewska-Hudyka |Zofia Topczewska–Hudyka]] (1932–2004) - rzeźbiarka, malarka
 +
*[[lkwim:Krzysztof Worobiec |Krzysztof A. Worobiec]] (ur. 1953) – działacz na rzecz obrony krajobrazu kulturowego Mazur, prezes [[Stowarzyszenie na rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba” |Stowarzyszenia na rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba”]], geograf, muzealnik, publicysta, malarz, fotograf
 +
*[[lkwim:Jan Wróblewski |Jan Wróblewski]] (1926–2009) – bibliotekarz, pracownik naukowo–dydaktyczny
 +
*[[lkwim:Mieczysław Żuchnik |Mieczysław Jan Żuchnik]] (1943–2005) – duchowny katolicki, dyrektor Katolickiego Uniwersytetu Ludowego, wikariusz w parafii pw. Św. Jana w Piszu (1967–1971)
 +
 
 +
==Inne==
 +
*[[Protest wędkarzy w Piszu]]
 +
 
 +
==Multimedia==
 +
{{#ev:youtube|zd9UpmZaURY|500|left|}}
 +
 
 +
== Bibliografia ==
 +
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I–II, Olsztyn 2011.<br/>
 +
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.<br/>
 +
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław,  Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.<br/>
 +
''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r.'', Warszawa 2012 ; [http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13647_PLK_HTML.htm/ Bank danych Lokalnych GUS] [23.08.2013]<br/>
 +
''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/>
 +
Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/>
 +
''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.<br/>
 +
''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/>
 +
Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.<br/>
 +
[http://piszkulturalnie.pl/muzeum-ziemi-piskiej/ Pisz Kulturalnie] [23.08.2013]<br/>
 +
[http://www.rygielpisz.eu/ Piska Pozycja Ryglowa] [23.08.2013]<br/>
 +
[http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [23.08.2013]
  
=== Bibliografia: ===
 
#Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2011.
 
#Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.
 
#Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław,  Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
 
#''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r.'', Warszawa 2012  ; http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13647_PLK_HTML.htm
 
#''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
 
#Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
 
#''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
 
#''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
 
#Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.
 
#Pisz Kulturalnie:  http://piszkulturalnie.pl/muzeum-ziemi-piskiej [data dostępu: 23.08.2013]
 
#Piska Pozycja Ryglowa. Stowarzyszenie Historyczne:  http://www.rygielpisz.eu/ [data dostępu: 23.08.2013]
 
#Rejestr Zabytków Nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 23.08.2013]
 
 
{{Przypisy}}
 
{{Przypisy}}
 
 
<references/>
 
<references/>
 
<br/>
 
<br/>
  
== Zobacz też ==
+
[[Kategoria: Powiat piski]]   
 
+
[[Kategoria: Pisz (gmina miejsko-wiejska)]]  
[[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 03:42, 29 wrz 2013 (CEST)
+
[[Kategoria: Miasta]]  
[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: miasto]] [[Kategoria: powiat piski]]  [[Kategoria: gmina Pisz]]  
+
[[Kategoria: 1301-1400]]
[[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 01:33, 28 wrz 2013 (CEST)
 

Aktualna wersja na dzień 15:41, 5 sty 2017

Pisz

Herb
Herb Pisza
Piski Ratusz.Fot. Mieczysław Kalski
Piski Ratusz.
Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości miasto
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat piski
Gmina Pisz
Liczba ludności (2012) 19 599
Strefa numeracyjna (+48) 87
Kod pocztowy 12-200
Tablice rejestracyjne NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Pisz
Pisz
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Pisz
Pisz
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Fot. Mieczysław Kalski
Wieża Ciśnień.
Fot. Mieczysław Kalski
Park nad rzeką Pisą.
Fot. Mieczysław Kalski
Pomnik K.I.Gałczyńskiego przy Piskim Domu Kultury
Fot. Mieczysław Kalski
Pisz i okolice na mapie z XIX w.
Źródło: Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich, 1:300000, Paryż 1859 r.

Pisz (prus. Pisis, dawniej Jańsbork, Jońsbork, Jansbork, niem. Johannisburg) – miasto położone w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim,w gminie Pisz. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego. Siedziba gminy miejsko–wiejskiej Pisz. W 2012 roku miasto liczyło 19 599 mieszkańców. Obecnie funkcję burmistrza sprawuje Andrzej Szymborski[1].

Położenie

Miasto jest położone w południowo–wschodniej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, nad jeziorem Roś i nad wypływającą z niego Pisą. Miasto otacza Puszcza Piska.

Dzieje miejscowości

Nazwa wywodzi się z języka staropruskiego, w którym wyraz pisa oznaczał bagno. Było to nawiązanie do rzeki Pisy, której brzegi należały do bagnistych i trudno dostępnych.

W okresie staropruskim obszar zamieszkiwało plemię Galindów. Zamek obronny został zbudowany na prawy brzegu Pisy, nieopodal jej ujścia z jeziora Roś. Prace budowlane rozpoczęto w okolicach 1344 lub 1345 roku, a legenda głosi, że nazwa zamku stanowi nawiązanie do postaci św. Jana Apostoła. Od 1360 roku zamek był siedzibą prokuratora, podlegając komturowi w Bałdzie. W 1361 i 1366 padł ofiarą oblężenia litewskiego, które w obu przypadkach zakończyło się jego podpaleniem. W 1367 roku Pisz otrzymał lokację. W XVI wieku zamek zaczął odgrywać ważną rolę w handlu, stanowił przystanek dla kupców z Rusi i Mazowsza w drodze do Gdańska i z powrotem. W 1451 roku wielki mistrz Ludwik von Erlichshausen nadał osadzie prawa miejskie. Pisz utracił jednak przywilej miejski, kiedy w okresie wojny trzynastoletniej doszło do wystąpienia mieszczan piskich przeciw Zakonowi w 1455 roku. Ponowna lokacja miała miejsce już w 1645 roku. Od 1525 roku Pisz stał się siedzibą książęcego starosty, a w okresie zarazy szalejącej w Królewcu w 1538 roku na piskim zamku schroniła się sama rodzina książęca wraz z dworem. W czasie drugiej wojny szwedzkiej 1655 roku w Piszu stacjonował szwedzki garnizon, który mieszkańcy zmuszeni byli utrzymywać. Sytuację Pisza pogorszył dodatkowo najazd tatarski w 1656 i 1657 roku, który oszczędził samo miasto, rujnując jednak handel. W roku 1698 na zamku odbyło się spotkanie króla Augusta II i elektora brandenburskiego Fryderyka III Hohenzollerna. Podczas "wielkich łowów" towarzyszących wizycie zabito ostatnie żubry w Puszczy Piskiej.

Epidemia dżumy, która zaatakowała miasto w 1709 roku, pozostawiła przy życiu zaledwie 15 osób.

W 1787 roku twierdzę zamkową zlikwidowano, zamek zaś trafił w ręce prywatne. W 1837 roku rozpoczęto jego rozbiórkę. W 1806 roku w Piszu kwaterowały wojska pod dowództwem generała Ostermana–Tołstoja. Po zajęciu miasta przez Francuzów z Pisza została ściągnięta kontrybucja za pomoc udzieloną Rosjanom. W 1812 roku kwaterowali w mieście Bawarczycy, a następnie ponownie Francuzi. Niedobitki armii cesarza Francuzów, które w grudniu 1812 i styczniu 1813 roku przechodziły przez okolice, nie ułatwiały i tak ciężkiej w tym okresie egzystencji. Grabiono i niszczono wszystko, co pojawiało się na drodze. 15 stycznia w Piszu zjawił się car Aleksander I, który spędził w mieście trzy dni.

W 1885 roku uruchomiono linię kolejową łączącą Pisz z Olsztynem i z Ełkiem. W 1905 roku miasto otrzymało połączenie przez Orzysz z Giżyckiem, a w 1908 roku z Dłutowem. W 1907 roku uruchomiono w Piszu wodociągi.

Szkoła w Piszu powstała prawdopodobnie w wieku XV. Ukończenie szkoły umożliwiało w późniejszych okresach podjęcie studiów uniwersyteckich. W 1731 roku zorganizowano w Piszu szkołę żeńską. W roku 1918 w miejsce dotychczas działającej szkoły dla chłopców utworzono progimnazjum realne, natomiast cztery lata wcześniej powołano do życia tzw. wyższą szkołę dla dziewcząt z programem nauczania szkoły licealnej .

W czasie I wojny światowej Pisz był dwukrotnie zajmowany przez Rosjan. Przy dzisiejszej ulicy Dworcowej pochowano na cmentarzu ewangelickim 200 żołnierzy rosyjskich i niemieckich. W roku 1986 cmentarz został wpisany do krajowego rejestru zabytków. W czasie II wojny światowej znajdował się tu podobóz jeniecki, w którym umieszczono Anglików, Francuzów, a później jeszcze Włochów. Aż do roku 1945 były to tereny graniczne między Prusami a Mazowszem. W styczniu 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%. Pod dawnym zamku pozostał obecnie jedynie plac i fragmenty murów fundamentowych. W 1999 roku ponownie powołano do życia starostwo powiatowe. 4 lipca 2002 roku nad Puszczą Piską przeszedł największy w historii huragan. W samym nadleśnictwie Pisz zniszczeniu bądź uszkodzeniu uległo 12 tys. ha lasów.

Gospodarka

W 1948 roku uruchomiono Piskie Zakłady Przemysłu Sklejek. W mieście działają firmy budowlane, handlowo–usługowe, sklepy spożywcze i wielobranżowe. Istotną rolę w lokalnej gospodarce odgrywa gastronomia, transport, usługi związane z branżą turystyczną, przetwórstwem drewna i sprzedażą produktów drewnianych. W mieście działa fabryka "SKLEJKA-PISZ" S.A.. Znajdują się tutaj oddziały Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a także Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W 2004 roku uruchomiono największą w Polsce ekologiczną ciepłownię, wykorzystującą jedynie odnawialne źródła energii.

Kultura

W Piszu funkcjonuje Miejski Dom Kultury[2], Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna[3] oraz Biblioteka Pedagogiczna. W 1969 roku otwarto Muzeum Ziemi Piskiej.

W 1995 roku ukazał się pierwszy numer nowej edycji czasopisma popularnonaukowego "Znad Pisy" – periodyk wydawany przez Muzeum Ziemi Piskiej. W mieście działa także Piskie Stowarzyszenie Niemieckie Miasta i Rejonu Pisz „Roś”.
W Piszu działa również Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej.

Wydarzenia kulturalne

Zespoły i grupy artystyczne związane z Piszem

Edukacja

W mieście funkcjonują 2 przedszkola, 3 szkoły podstawowe, 7 gimnazjów, 8 liceów, 3 szkoły policealne, technikum]oraz zasadnicza szkoła zawodowa.

Religia

Bezpieczeństwo

W Piszu znajduje się Komenda Powiatowa Policji i Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej.

Organizacje i stowarzyszenia

Sport

Od 1951 roku w mieście działa piłkarski Klub Sportowy Mazur Pisz. W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Mazur Pisz. Aktualnie występuje w klasie okręgowej, w I grupie warmińsko–mazurskiej. Natomiast w roku 1996 założono klub koszykarski TSK Roś Pisz.

Zabytki

Turystyka

Ludzie związani z miejscowością

Inne

Multimedia

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I–II, Olsztyn 2011.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r., Warszawa 2012 ; Bank danych Lokalnych GUS [23.08.2013]
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Pisz Kulturalnie [23.08.2013]
Piska Pozycja Ryglowa [23.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [23.08.2013]

Przypisy