Tekst źródłowy strony Ponary

{{Wieś infobox
 |nazwa                 = Ponary
 |herb wsi              =
 |flaga wsi             =
 |herb artykuł          =
 |dopełniacz wsi        = Ponar  
 |zdjęcie               =    
 |opis zdjęcia          =      
 |rodzaj miejscowości   = wieś niesołecka
 |województwo           = warmińsko-mazurskie
 |powiat                = ostródzki
 |gmina                 = Miłakowo
 |miejscowość podstawowa =
 |sołectwo              =
 |wysokość              =
 |liczba ludności       = 130 
 |rok                   = 2010
 |strefa numeracyjna    =(+48) 89
 |kod pocztowy          =14-310
 |tablice rejestracyjne = NOS	 	
 |SIMC                  =
 |mapa wsi              =
 |kod mapy              = PL-WN
 |stopniN = 53 |minutN = 56 |sekundN = 28 
 |stopniE = 20 |minutE =  01|sekundE = 57
 |commons               =
 |wikipodróże           =
 |wikisłownik           =
 |www                   =
}}<br/>
''' Ponary''' (niem.''Gut Ponarien'', od 1939 r. ''Ponarien'') – wieś niesołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat ostródzki | powiecie ostródzkim]], w [[Miłakowo (gmina miejsko-wiejska)|gminie Miłakowo]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 130 mieszkańców<ref>łącznie Ponary, Janowo, Naryjski Młyn</ref>.
<br/><br/>

==Położenie==
Miejscowość położona nad północną zatoką jeziora [[Jezioro Narie|Narie]], w odległości około 12 km na północny wschód od [[Morąg|Morąga]]. Na wschód od dawnego majątku Ponary znajduje się las zwany [[Chrośniak]] (''Tannenwald'')
<br/>

== Dzieje miejscowości ==
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1337 roku. Przed tą datą istniały już dobra ziemskie, których właścicielem był zapewne bliżej nieokreślony [[Prusowie| Prus]]. Nazwa miejscowości nawiązuje do jeziora Narie, nad którym jest położona (słowo ''pa'' w języku  pruskim oznacza ''nad''). W XVI wieku majątek stanowił własność rodziny [[Rodzina Przyjemskich |Behrenreuter]] (Przyjemskich) herbu Rawicz, w kolejnym stuleciu przeszedł w posiadanie rodu [[Rodzina Schoultz von Aschenrade |Schoultz von Aschenrade]]. Pod koniec XVII wieku dobra zostały wykupione przez [[Friedrich von der Groeben|Friedricha von der Groeben]] – generał–lejtnanta piechoty i komendanta wojsk cudzoziemskich w armii koronnej Jana III Sobieskiego. Majątek odziedziczył jego bratanek - [[Wilhelm von der Groeben]] - dowódca regimentu piechoty wojsk koronnych. Ponary należały do rodziny aż od 1701 do 1945 roku. W skład dóbr wchodziło również jezioro Narie.
W 1817 roku Ponary liczyły 100 mieszkańców, w 1858 – 201. W roku 1904 w dobrach było 4102 ha ziemi, w tym 1108 lasów. Zmniejszenie posiadłości wynikało z uwłaszczenia chłopów we wsiach: [[Brzydowo (gmina Ostróda)]], [[Litwa]], [[Brzeźno]], [[Roje]]. W dobrach pozostały folwarki [[Janowo (gmina Miłakowo) |Janowo]], [[Kolnik]] (w 1973 roku już nie istniał), [[Naryjski Młyn]], [[Nowe Bolity]], Roje, a także jezioro Narie. W 1939 roku miejscowość liczyła 277 mieszkańców. W styczniu 1945 roku ostatni właściciel majątku hrabia [[Konrad von der Groeben]] opuścił z małżonką Ponary. W [[lkwim:Pałac w Ponarach|pałacu]] pozostała jego matka Benita z domu [[Rodzina von Finckenstein|Finckenstein]] wraz ze służbą. Zanim została rozstrzelana, miała podobno rozegrać partię szachów z radzieckim komendantem. W roku 1973 Ponary należały do [[Powiat morąski|powiatu morąskiego]].
<br/>

== Zabytki ==

[[lkwim:Pałac w Ponarach|Pałac]] wzniesiono na przełomie XVI–XVII wieku, przebudowano w stylu barokowym w 1743 roku, rozbudowano w roku 1860. Kuźnia wybudowana w 1861 roku znajduje się obecnie w ruinie. Wówczas wybudowano od strony ogrodu oficynę i połączono ją murami z gmachem pałacu, tworząc wewnętrzny dziedziniec. Pałac otacza park krajobrazowy. Obiekt dwukrotnie odnawiany po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach |II wojnie światowej]]. Rodzinne portrety i wizerunki pruskich władców trafiły do [[lkwim: Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie|Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie]]. Część z nich eksponowana jest w [[lkwim:Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu |Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu]]. Zachował się m.in. portret [[lkwim:Portret Alberta von Tettau z pałacu w Ponarach |Alberta von Tettau]], a także przedstawicieli rodu [[Rodzina von Groeben |von Groeben]]: [[lkwim:Portret Agnes Laury von Groeben z pałacu w Ponarach |Agnes Laury]], [[lkwim:Portret Wilhelma von Groeben z pałacu w Ponarach |Wilhelma]] oraz [[lkwim:Portret Arthura von Groeben z pałacu w Ponarach |Arthura]] i [[lkwim:Portret Augusty von Groeben z pałacu w Ponarach |Augusty]] i [[lkwim:Portret dzieci Augusty i Arthura von Groeben z pałacu w Ponarach |ich dzieci]]. Pałacowy księgozbiór znajduje się obecnie w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Przez wiele lat w pałacu mieścił się [[Ośrodek wypoczynkowy w Ponarach|ośrodek wypoczynkowy]] jednego z toruńskich zakładów. Obecnie obiekt stanowi własność prywatną.
W czasie prac archeologicznych na terenie wsi odkryto 5 [[Kurhany w Ponarach|kurhanów]] i [[Cmentarzysko ciałopalne w Ponarach |cmentarzysko ciałopalne]]. 
<br/>

==Przyroda==
W pobliżu miejscowości znajduje się pomnik przyrody – [[Głaz narzutowy koło Ponar |głaz narzutowy]]. 
<br/>

== Bibliografia ==
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.<br/>
''Morąg. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.<br/>
''Ostróda. Z dziejów miasta i okolic'',  red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.<br/>
Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.<br/>
''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/>
[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [19.08.2013]<br/>
[http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [19.08.2013]

{{Przypisy}}
<references/>

<br/>

[[Kategoria: Powiat ostródzki]] 
[[Kategoria: Miłakowo (gmina miejsko-wiejska)]] 
[[Kategoria: Wsie niesołeckie]] 
[[Kategoria: 1301-1400]]