Radzieje: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Radzieje | |nazwa = Radzieje | ||
| Linia 6: | Linia 4: | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = Radziejów |
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Radzieje. Kwatera wojenna.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Radzieje. Kwatera wojenna. Autor: Janericloebe. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Radzieje_001.JPG Commons Wikimedia] [30.07.2013] |
|rodzaj miejscowości = wieś sołecka | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 17: | Linia 15: | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
|liczba ludności = 440 | |liczba ludności = 440 | ||
| − | |rok = | + | |rok = 2010 |
|strefa numeracyjna =(+48) 87 | |strefa numeracyjna =(+48) 87 | ||
|kod pocztowy =11-600 | |kod pocztowy =11-600 | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | [[image:radzieje.jpg|thumb|right|290px|Kościół w Radziejach.<br>Fot. Mieczysław Kalski]] |
| + | ''' Radzieje''' (niem. ''Rosengarten'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat węgorzewski |powiecie węgorzewskim]], w [[Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)|gminie Węgorzewo]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 440 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Czesław Kułdo]]<ref>http://bip.wegorzewo.pl/?id=2234</ref>. | ||
| + | <br/><br/> | ||
| + | ==Położenie== | ||
| + | Wieś położona jest w północnej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na [[Pojezierze Giżycko-Węgorzewskie|Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim]], nad rzeką [[Rzeka Radzieja |Radzieją]], 17 km na południowy zachód od [[Węgorzewo|Węgorzewa]], w pobliżu granic z powiatami: [[Powiat giżycki|giżyckim]] i [[Powiat kętrzyński|kętrzyńskim]]. Przez Radzieje przechodzi linia kolejowa [[Kętrzyn]] – [[Węgorzewo]] (obecnie nieczynna). Około 3 km na zachód od wsi znajduje się [[Jezioro Dobskie]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Dzieje miejscowości == |
| − | + | W pobliżu Radziejów istniały dwa grodziska [[Prusowie|Prusów]], oba na wyspach: ([[Wyspa Gilma |Gilma]] i [[Wyspa Wysoki Ostrów |Wysoki Ostrów]]), zaś kartograf [[Józef Naronowicz-Naroński]] na wschód od wsi oglądał w XVII wieku pozostałości po innym pruskim grodzisku na brzegu jeziora. | |
| − | + | Osada, zwana ''Rosengarthe'' istniała tu już prawdopodobnie około 1400 roku. W 1417 roku była w połowie opustoszała, w 1422 roku obejmowała 54 łany. Wieś ostatecznie lokowano w 1437 roku 58 łanach, z których sołtys [[Mikołaj Plastwik]] otrzymał sześć, a cztery wydzielono kościołowi. Zasiedlenie postępowało powoli, więc w tym samym roku na 6 wolnych łanach utworzono majątek służebny, nadany [[Jan Rasche |Janowi Rasche]]. W 1540 roku mieszkało tu 28 rodzin. W 1600 roku istniała we wsi karczma, w XVIII wieku założono drugą. | |
| + | Wieś mocno odczuła skutki wojen szwedzkich i najazdów Tatarów w połowie XVII wieku, pod uprawą było jedynie 13 łanów, podczas gdy wcześniej uprawiano 82 łany. Kolejnym tragicznym wydarzeniem w dziejach wsi była epidemia dżumy w 1710 roku, w wyniku której zmarło 187 mieszkańców. W połowie XIX wieku wieś obejmowała 60 łanów. w 1858 roku była zamieszkana przez 798 osób. [[Mieczysław Orłowicz]] pisał o Radziejach jako o ludnej, ładnie zabudowanej wsi, w której krajobrazie dominuje wysmukły kościół. | ||
| − | + | Szkołę we wsi założono zapewne w pierwszej połowie XVI wieku. W 1857 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, uczęszczało zaś 165 uczniów. W 1935 roku uczyło się w niej 211 dzieci, miała ona cztery klasy i trzech nauczycieli. Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] szkołę uruchomił [[Andrzej Rutkowski]] we wrześniu 1945 roku jako pierwszą wiejską szkołę w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas. | |
| − | W | + | W roku 1939 miejscowość liczyła 1 139 mieszkańców. |
| − | + | Po II wojnie światowej w rejonie miejscowości pierwsi osiedleńcy pojawili się już w marcu 1945 roku; w tym czasie uruchomiono we wsi młyn. We wrześniu 1945 roku powstał w Radziejach pierwszy w powiecie sklep spółdzielczy. W 1947 roku powstała natomiast młodzieżowa drużyna pożarnicza. | |
| − | |||
| − | + | W latach 1945–1954 Radzieje były siedzibą gminy (największej gminy wiejskiej w powiecie węgorzewskim), a następnie gromady. W 1972 roku w jej skład wchodziły sołectwa: [[Dłużec]], [[Pilwa]], Radzieje, [[Róże]]. Sołectwo Radzieje obejmowało w tym czasie aż 14 wsi, najwięcej w powiecie. Również obecnie sołectwo Radzieje obejmuje kilkanaście wsi: Radzieje, [[Surwile]], [[Sztynort Mały]], [[Stawiska]], [[Tarławki]], [[Kietlice]], [[Kamionek Wielki]], [[Kamień Gajówka]], [[Łabapa]], [[Pniewo]] i [[Jerzykowo]]. | |
| + | <br/> | ||
| − | + | ==Szkolnictwo== | |
| − | + | We wsi działa [[Szkoła podstawowa w Radziejach |szkoła podstawowa]]. | |
| + | <br/> | ||
| − | + | ==Kultura== | |
| − | + | W miejscowości znajduje się biblioteka, będąca filią [[lkwim:Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Węgorzewie |Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Węgorzewie]]. | |
| − | W | + | <br/> |
| + | ==Religia== | ||
| + | [[Kościół pw. św. Mikołaja w Radziejach|Kościół]] powstał prawdopodobnie wraz z osadą. Od pierwszej połowy XVI wieku był świątynią protestancką. Popadający w ruinę od drugiej połowy XVI wieku budynek odbudowano w 1637 roku dzięki pomocy hrabiego [[Ahasver von Lehndorff|Ahasvera von Lehndorffa]]. Do [[Parafia ewangelicka w Radziejach|parafii ewangelickiej]] należały wsie: [[Doba]], [[Gryzławki]], [[Mażany]], Pilwa, Pniewo, Radzieje, [[Stawiska]] i [[Sztynort]]. Polacy stanowili w niej długo większość, jednak postępująca od połowy XIX wieku germanizacja skutkowała przewagą Niemców. Wedle danych kościelnych w 1912 roku było w parafii jedynie kilka osób mówiących po polsku. Od 1946 roku kościół w Radziejach jest siedzibą [[Parafia pw. Chrystusa Króla w Radziejach |rzymskokatolickiej]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[ | + | == Zabytki == |
| + | *[[Kościół pw. Chrystusa Króla w Radziejach|kościół]] z 1827 roku, zbudowany na ruinach poprzedniego z XVII wieku, z wykorzystaniem części materiału budowlanego pierwszej świątyni z XV wieku, na planie ośmioboku; wewnątrz dwa obrazy niderlandzkie z XVII wieku; dzwonnica i plebania pochodzą z XVII wieku | ||
| + | *bunkry kwatery szefa kancelarii Rzeszy Hansa Lammersa z 1940–1941 roku – kilka kilometrów na północ od wsi w lesie; kompleks o kryptonimie „Wendula” obejmował dwa schrony, budynki lazaretowe, baraki; opuszczony pod koniec 1944 roku | ||
| + | *kwatera wojenna z czasów [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]], w której pochowano 15 żołnierzy niemieckich i 2 żołnierzy rosyjskich | ||
| − | == | + | == Ludzie związani z miejscowością == |
| − | *[[ | + | *[[lkwim:Anna Gajlewska |Anna Gajlewska]] – hafciarka |
| − | + | *[[Mieczysław Gajlewski]] – twórca ludowy, zajmuje się wikliniarstwem | |
| − | * | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | == Bibliografia== | |
| − | + | Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002.<br/> | |
| − | + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/> | |
| − | + | Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.<br/> | |
| − | + | Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, ''Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu'', Olsztyn 1968.<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/miejsc_w.display?p_id=6085&p_token=0.38029374743080646/ Bank Danych Lokalnych GUS] [30.07.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/angerburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [30.07.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/radzieje/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [30.07.2013] | |
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| Linia 83: | Linia 86: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat węgorzewski]] | |
| − | + | [[Kategoria: Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)]] | |
| − | + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | |
| − | + | [[Kategoria: 1301-1400]] | |
| − | |||
| − | [[ | ||
Aktualna wersja na dzień 10:36, 13 lip 2016
| Radzieje | |
| | |
![Radzieje. Kwatera wojenna. Autor: Janericloebe. Źródło: Commons Wikimedia [30.07.2013]](/index.php/Plik:Radzieje._Kwatera_wojenna.jpg) Radzieje. Kwatera wojenna. Autor: Janericloebe. Źródło: Commons Wikimedia [30.07.2013]
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | węgorzewski |
| Gmina | Węgorzewo |
| Liczba ludności (2010) | 440 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 11-600 |
| Tablice rejestracyjne | NWE |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Radzieje | |
| Położenie na mapie Polski  Radzieje | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Radzieje (niem. Rosengarten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 440 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Czesław Kułdo[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim, nad rzeką Radzieją, 17 km na południowy zachód od Węgorzewa, w pobliżu granic z powiatami: giżyckim i kętrzyńskim. Przez Radzieje przechodzi linia kolejowa Kętrzyn – Węgorzewo (obecnie nieczynna). Około 3 km na zachód od wsi znajduje się Jezioro Dobskie.
Dzieje miejscowości
W pobliżu Radziejów istniały dwa grodziska Prusów, oba na wyspach: (Gilma i Wysoki Ostrów), zaś kartograf Józef Naronowicz-Naroński na wschód od wsi oglądał w XVII wieku pozostałości po innym pruskim grodzisku na brzegu jeziora.
Osada, zwana Rosengarthe istniała tu już prawdopodobnie około 1400 roku. W 1417 roku była w połowie opustoszała, w 1422 roku obejmowała 54 łany. Wieś ostatecznie lokowano w 1437 roku 58 łanach, z których sołtys Mikołaj Plastwik otrzymał sześć, a cztery wydzielono kościołowi. Zasiedlenie postępowało powoli, więc w tym samym roku na 6 wolnych łanach utworzono majątek służebny, nadany Janowi Rasche. W 1540 roku mieszkało tu 28 rodzin. W 1600 roku istniała we wsi karczma, w XVIII wieku założono drugą. Wieś mocno odczuła skutki wojen szwedzkich i najazdów Tatarów w połowie XVII wieku, pod uprawą było jedynie 13 łanów, podczas gdy wcześniej uprawiano 82 łany. Kolejnym tragicznym wydarzeniem w dziejach wsi była epidemia dżumy w 1710 roku, w wyniku której zmarło 187 mieszkańców. W połowie XIX wieku wieś obejmowała 60 łanów. w 1858 roku była zamieszkana przez 798 osób. Mieczysław Orłowicz pisał o Radziejach jako o ludnej, ładnie zabudowanej wsi, w której krajobrazie dominuje wysmukły kościół.
Szkołę we wsi założono zapewne w pierwszej połowie XVI wieku. W 1857 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, uczęszczało zaś 165 uczniów. W 1935 roku uczyło się w niej 211 dzieci, miała ona cztery klasy i trzech nauczycieli. Po II wojnie światowej szkołę uruchomił Andrzej Rutkowski we wrześniu 1945 roku jako pierwszą wiejską szkołę w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas. W roku 1939 miejscowość liczyła 1 139 mieszkańców.
Po II wojnie światowej w rejonie miejscowości pierwsi osiedleńcy pojawili się już w marcu 1945 roku; w tym czasie uruchomiono we wsi młyn. We wrześniu 1945 roku powstał w Radziejach pierwszy w powiecie sklep spółdzielczy. W 1947 roku powstała natomiast młodzieżowa drużyna pożarnicza.
W latach 1945–1954 Radzieje były siedzibą gminy (największej gminy wiejskiej w powiecie węgorzewskim), a następnie gromady. W 1972 roku w jej skład wchodziły sołectwa: Dłużec, Pilwa, Radzieje, Róże. Sołectwo Radzieje obejmowało w tym czasie aż 14 wsi, najwięcej w powiecie. Również obecnie sołectwo Radzieje obejmuje kilkanaście wsi: Radzieje, Surwile, Sztynort Mały, Stawiska, Tarławki, Kietlice, Kamionek Wielki, Kamień Gajówka, Łabapa, Pniewo i Jerzykowo.
Szkolnictwo
We wsi działa szkoła podstawowa.
Kultura
W miejscowości znajduje się biblioteka, będąca filią Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Węgorzewie.
Religia
Kościół powstał prawdopodobnie wraz z osadą. Od pierwszej połowy XVI wieku był świątynią protestancką. Popadający w ruinę od drugiej połowy XVI wieku budynek odbudowano w 1637 roku dzięki pomocy hrabiego Ahasvera von Lehndorffa. Do parafii ewangelickiej należały wsie: Doba, Gryzławki, Mażany, Pilwa, Pniewo, Radzieje, Stawiska i Sztynort. Polacy stanowili w niej długo większość, jednak postępująca od połowy XIX wieku germanizacja skutkowała przewagą Niemców. Wedle danych kościelnych w 1912 roku było w parafii jedynie kilka osób mówiących po polsku. Od 1946 roku kościół w Radziejach jest siedzibą [[Parafia pw. Chrystusa Króla w Radziejach |rzymskokatolickiej].
Zabytki
- kościół z 1827 roku, zbudowany na ruinach poprzedniego z XVII wieku, z wykorzystaniem części materiału budowlanego pierwszej świątyni z XV wieku, na planie ośmioboku; wewnątrz dwa obrazy niderlandzkie z XVII wieku; dzwonnica i plebania pochodzą z XVII wieku
- bunkry kwatery szefa kancelarii Rzeszy Hansa Lammersa z 1940–1941 roku – kilka kilometrów na północ od wsi w lesie; kompleks o kryptonimie „Wendula” obejmował dwa schrony, budynki lazaretowe, baraki; opuszczony pod koniec 1944 roku
- kwatera wojenna z czasów I wojny światowej, w której pochowano 15 żołnierzy niemieckich i 2 żołnierzy rosyjskich
Ludzie związani z miejscowością
- Anna Gajlewska – hafciarka
- Mieczysław Gajlewski – twórca ludowy, zajmuje się wikliniarstwem
Bibliografia
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
Bank Danych Lokalnych GUS [30.07.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [30.07.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [30.07.2013]
Przypisy
