Radzieje: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 7: | Linia 7: | ||
|zdjęcie = Radzieje. Kwatera wojenna.jpg | |zdjęcie = Radzieje. Kwatera wojenna.jpg | ||
|opis zdjęcia = Radzieje. Kwatera wojenna [http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/radzieje/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [30.07.2013] | |opis zdjęcia = Radzieje. Kwatera wojenna [http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/radzieje/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [30.07.2013] | ||
| − | |||
|rodzaj miejscowości = wieś sołecka | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 30: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Radzieje''' (niem. ''Rosengarten'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie | + | ''' Radzieje''' (niem. ''Rosengarten'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat węgorzewski |powiecie węgorzewskim]], w [[Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)|gminie Węgorzewo]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 440 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Andrzej Wodzyński]]<ref>[http://gmina.wegorzewo.sisco.info/?id=367/ Strona Gminy Węgorzewo] [30.08.2013]</ref>. |
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
==Położenie== | ==Położenie== | ||
| − | Wieś położona jest w północnej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na [[Pojezierze Giżycko-Węgorzewskie|Pojezierzu | + | Wieś położona jest w północnej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na [[Pojezierze Giżycko-Węgorzewskie|Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim]], nad rzeką [[Rzeka Radzieja |Radzieją]], 17 km na południowy zachód od [[Węgorzewo|Węgorzewa]], w pobliżu granic z powiatami: [[Powiat giżycki|giżyckim]] i [[Powiat kętrzyński|kętrzyńskim]]. Przez Radzieje przechodzi linia kolejowa [[Kętrzyn]] – [[Węgorzewo]] (obecnie nieczynna). Około 3 km na zachód od wsi znajduje się [[Jezioro Dobskie]]. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 46: | Linia 45: | ||
W roku 1939 miejscowość liczyła 1 139 mieszkańców. | W roku 1939 miejscowość liczyła 1 139 mieszkańców. | ||
| − | Po II wojnie światowej w rejonie miejscowości pierwsi osiedleńcy pojawili się już w marcu 1945 roku; w tym czasie uruchomiono we wsi młyn. We wrześniu 1945 roku powstał w Radziejach pierwszy w powiecie sklep spółdzielczy | + | Po II wojnie światowej w rejonie miejscowości pierwsi osiedleńcy pojawili się już w marcu 1945 roku; w tym czasie uruchomiono we wsi młyn. We wrześniu 1945 roku powstał w Radziejach pierwszy w powiecie sklep spółdzielczy. W 1947 roku powstała natomiast młodzieżowa drużyna pożarnicza. |
| − | W latach | + | W latach 1945–1954 Radzieje były siedzibą gminy (największej gminy wiejskiej w powiecie węgorzewskim), a następnie gromady. W 1972 roku w jej skład wchodziły sołectwa: [[Dłużec]], [[Pilwa]], Radzieje, [[Róże]]. Sołectwo Radzieje obejmowało w tym czasie aż 14 wsi, najwięcej w powiecie. Również obecnie sołectwo Radzieje obejmuje kilkanaście wsi: Radzieje, [[Surwile]], [[Sztynort Mały]], [[Stawiska]], [[Tarławki]], [[Kietlice]], [[Kamionek Wielki]], [[Kamień Gajówka]], [[Łabapa]], [[Pniewo]] i [[Jerzykowo]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | == | + | ==Szkolnictwo== |
| − | We wsi działa [[Szkoła | + | We wsi działa [[Szkoła podstawowa w Radziejach |szkoła podstawowa]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Kultura== | |
| − | + | W miejscowości znajduje się biblioteka, będąca filią [[lkwim:Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Węgorzewie |Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Węgorzewie]]. | |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Religia== | |
| − | Kościół pw. św. Mikołaja powstał prawdopodobnie wraz z osadą. Od pierwszej połowy XVI wieku był świątynią protestancką. Popadający w ruinę od drugiej połowy XVI wieku budynek odbudowano w 1637 roku dzięki pomocy [[Ahasver von Lehndorff| | + | [[Kościół pw. św. Mikołaja w Radziejach|Kościół]] powstał prawdopodobnie wraz z osadą. Od pierwszej połowy XVI wieku był świątynią protestancką. Popadający w ruinę od drugiej połowy XVI wieku budynek odbudowano w 1637 roku dzięki pomocy hrabiego [[Ahasver von Lehndorff|Ahasvera von Lehndorffa]]. Do [[Parafia ewangelicka w Radziejach|parafii ewangelickiej]] należały wsie: [[Doba]], [[Gryzławki]], [[Mażany]], Pilwa, Pniewo, Radzieje, [[Stawiska]] i [[Sztynort]]. Polacy stanowili w niej długo większość, jednak postępująca od połowy XIX wieku germanizacja skutkowała przewagą Niemców. Wedle danych kościelnych w 1912 roku było w parafii jedynie kilka osób mówiących po polsku. Od 1946 roku kościół w Radziejach jest siedzibą [[Parafia pw. Chrystusa Króla w Radziejach |rzymskokatolickiej]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Zabytki == | |
| − | *[[Kościół pw. Chrystusa Króla w Radziejach| | + | *[[Kościół pw. Chrystusa Króla w Radziejach|kościół]] z 1827 roku, zbudowany na ruinach poprzedniego z XVII wieku, z wykorzystaniem części materiału budowlanego pierwszej świątyni z XV wieku, na planie ośmioboku; wewnątrz dwa obrazy niderlandzkie z XVII wieku; dzwonnica i plebania pochodzą z XVII wieku |
| − | * | + | *bunkry kwatery szefa kancelarii Rzeszy Hansa Lammersa z 1940–1941 roku – kilka kilometrów na północ od wsi w lesie; kompleks o kryptonimie „Wendula” obejmował dwa schrony, budynki lazaretowe, baraki; opuszczony pod koniec 1944 roku |
| − | * | + | *kwatera wojenna z czasów [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]], w której pochowano 15 żołnierzy niemieckich i 2 żołnierzy rosyjskich |
| − | |||
| − | + | == Ludzie związani z miejscowością == | |
| − | *[[lkwim:Anna Gajlewska |Anna Gajlewska]] | + | *[[lkwim:Anna Gajlewska |Anna Gajlewska]] – hafciarka |
| − | *[[Mieczysław Gajlewski]] | + | *[[Mieczysław Gajlewski]] – twórca ludowy, zajmuje się wikliniarstwem |
| − | |||
| − | + | == Bibliografia== | |
| − | #Grzegorz | + | #Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002. |
| − | #Mieczysław | + | #Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. |
| − | #Andrzej | + | #Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992. |
| − | #Andrzej | + | #Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, ''Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu'', Olsztyn 1968. |
| − | # | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/miejsc_w.display?p_id=6085&p_token=0.38029374743080646/ Bank Danych Lokalnych GUS] [30.07.2013] |
| − | # | + | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/angerburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [30.07.2013] |
#[http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/radzieje/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [30.07.2013] | #[http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/radzieje/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [30.07.2013] | ||
Wersja z 19:53, 31 paź 2014
| Radzieje | |
| | |
![Radzieje. Kwatera wojenna Olsztyńska Strona Rowerowa [30.07.2013]](/index.php/Plik:Radzieje._Kwatera_wojenna.jpg) Radzieje. Kwatera wojenna Olsztyńska Strona Rowerowa [30.07.2013]
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | węgorzewski |
| Gmina | Węgorzewo |
| Liczba ludności (2010) | 440 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 11-600 |
| Tablice rejestracyjne | NWE |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Radzieje | |
| Położenie na mapie Polski  Radzieje | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Radzieje (niem. Rosengarten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 440 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Andrzej Wodzyński[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim, nad rzeką Radzieją, 17 km na południowy zachód od Węgorzewa, w pobliżu granic z powiatami: giżyckim i kętrzyńskim. Przez Radzieje przechodzi linia kolejowa Kętrzyn – Węgorzewo (obecnie nieczynna). Około 3 km na zachód od wsi znajduje się Jezioro Dobskie.
Dzieje miejscowości
W pobliżu Radziejów istniały dwa grodziska Prusów, oba na wyspach: (Gilma i Wysoki Ostrów), zaś kartograf Józef Naronowicz-Naroński na wschód od wsi oglądał w XVII wieku pozostałości po innym pruskim grodzisku na brzegu jeziora.
Osada, zwana Rosengarthe istniała tu już prawdopodobnie około 1400 roku. W 1417 roku była w połowie opustoszała, w 1422 roku obejmowała 54 łany. Wieś ostatecznie lokowano w 1437 roku 58 łanach, z których sołtys Mikołaj Plastwik otrzymał sześć, a cztery wydzielono kościołowi. Zasiedlenie postępowało powoli, więc w tym samym roku na 6 wolnych łanach utworzono majątek służebny, nadany Janowi Rasche. W 1540 roku mieszkało tu 28 rodzin. W 1600 roku istniała we wsi karczma, w XVIII wieku założono drugą. Wieś mocno odczuła skutki wojen szwedzkich i najazdów Tatarów w połowie XVII wieku, pod uprawą było jedynie 13 łanów, podczas gdy wcześniej uprawiano 82 łany. Kolejnym tragicznym wydarzeniem w dziejach wsi była epidemia dżumy w 1710 roku, w wyniku której zmarło 187 mieszkańców. W połowie XIX wieku wieś obejmowała 60 łanów. w 1858 roku była zamieszkana przez 798 osób. Mieczysław Orłowicz pisał o Radziejach jako o ludnej, ładnie zabudowanej wsi, w której krajobrazie dominuje wysmukły kościół.
Szkołę we wsi założono zapewne w pierwszej połowie XVI wieku. W 1857 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, uczęszczało zaś 165 uczniów. W 1935 roku uczyło się w niej 211 dzieci, miała ona cztery klasy i trzech nauczycieli. Po II wojnie światowej szkołę uruchomił Andrzej Rutkowski we wrześniu 1945 roku jako pierwszą wiejską szkołę w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas. W roku 1939 miejscowość liczyła 1 139 mieszkańców.
Po II wojnie światowej w rejonie miejscowości pierwsi osiedleńcy pojawili się już w marcu 1945 roku; w tym czasie uruchomiono we wsi młyn. We wrześniu 1945 roku powstał w Radziejach pierwszy w powiecie sklep spółdzielczy. W 1947 roku powstała natomiast młodzieżowa drużyna pożarnicza.
W latach 1945–1954 Radzieje były siedzibą gminy (największej gminy wiejskiej w powiecie węgorzewskim), a następnie gromady. W 1972 roku w jej skład wchodziły sołectwa: Dłużec, Pilwa, Radzieje, Róże. Sołectwo Radzieje obejmowało w tym czasie aż 14 wsi, najwięcej w powiecie. Również obecnie sołectwo Radzieje obejmuje kilkanaście wsi: Radzieje, Surwile, Sztynort Mały, Stawiska, Tarławki, Kietlice, Kamionek Wielki, Kamień Gajówka, Łabapa, Pniewo i Jerzykowo.
Szkolnictwo
We wsi działa szkoła podstawowa.
Kultura
W miejscowości znajduje się biblioteka, będąca filią Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Węgorzewie.
Religia
Kościół powstał prawdopodobnie wraz z osadą. Od pierwszej połowy XVI wieku był świątynią protestancką. Popadający w ruinę od drugiej połowy XVI wieku budynek odbudowano w 1637 roku dzięki pomocy hrabiego Ahasvera von Lehndorffa. Do parafii ewangelickiej należały wsie: Doba, Gryzławki, Mażany, Pilwa, Pniewo, Radzieje, Stawiska i Sztynort. Polacy stanowili w niej długo większość, jednak postępująca od połowy XIX wieku germanizacja skutkowała przewagą Niemców. Wedle danych kościelnych w 1912 roku było w parafii jedynie kilka osób mówiących po polsku. Od 1946 roku kościół w Radziejach jest siedzibą [[Parafia pw. Chrystusa Króla w Radziejach |rzymskokatolickiej].
Zabytki
- kościół z 1827 roku, zbudowany na ruinach poprzedniego z XVII wieku, z wykorzystaniem części materiału budowlanego pierwszej świątyni z XV wieku, na planie ośmioboku; wewnątrz dwa obrazy niderlandzkie z XVII wieku; dzwonnica i plebania pochodzą z XVII wieku
- bunkry kwatery szefa kancelarii Rzeszy Hansa Lammersa z 1940–1941 roku – kilka kilometrów na północ od wsi w lesie; kompleks o kryptonimie „Wendula” obejmował dwa schrony, budynki lazaretowe, baraki; opuszczony pod koniec 1944 roku
- kwatera wojenna z czasów I wojny światowej, w której pochowano 15 żołnierzy niemieckich i 2 żołnierzy rosyjskich
Ludzie związani z miejscowością
- Anna Gajlewska – hafciarka
- Mieczysław Gajlewski – twórca ludowy, zajmuje się wikliniarstwem
Bibliografia
- Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
- Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
- Bank Danych Lokalnych GUS [30.07.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte [30.07.2013]
- Olsztyńska Strona Rowerowa [30.07.2013]
Przypisy
- ↑ Strona Gminy Węgorzewo [30.08.2013]
