Smolajny
| Smolajny | |
| | |
 Pałac w Smolajnach
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Dobre Miasto |
| Liczba ludności | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 11-040 |
| Tablice rejestracyjne | NOL |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Smolajny | |
| Położenie na mapie Polski  Smolajny | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Smolajny (d. Smołowo, niem. Schmolainen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dobre Miasto nad rzeką Łyną; założona w 1290 roku, od XV w. znajdowała się w posiadaniu biskupów warmińskich. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
w północnej części Pojezierza Olsztyńskiego.Pałac położony jest około 1,5 km na zachód od wsi Smolajny, 6 km na północ od Dobrego Miasta, 31 km na północ od Olsztyna i 17 km na południowy zachód od Lidzbarka Warmińskiego. Znajduje się przy lokalnej drodze, niedaleko drogi krajowej nr 51 na odcinku Dobre Miasto - Lidzbark Warmiński i drogi wojewódzkiej nr 507 na odcinku Dobre Miasto - Orneta. Nieopodal przepływa rzeka Łyna.
Dzieje miejscowości
Wieś lokowana w 1290 roku przez biskupa warmińskiego Henryka Fleminga na 32 włókach. Smolajny były folwarkiem biskupim, a od 1350 roku letnią rezydencją biskupów warmińskich. Wieś zniszczyły w 1414 roku wojska polsko-litewskie. Potem część domostw spaliła się podczas wojny polsko-krzyżackiej w 1519 - 1521 roku. Wsi nie oszcędzili także Szwedzi. Za każdym razem jednak szybko likwidowano straty. W 1557 roku brat biskupa warmińskiego Stanisława Hozjusza- Jan Hozjusz przeniósł do Smolajn siedzibę komornictwa dobromiejskiego. W 1656 roku folwark obejmował 32 włóki, istniała również stadnina koni. W czasie wojny północnej wieś odbudował biskup warmiński Teodor Potocki. Natomiast barokowy pałac i brame wjazdową w latach 1741 - 1746 wybudował biskup warmiński Adam Stanisław Grabowski. Z kolei ogrody i park założył biskup warmiński Ignacy Krasicki, który gościł tu wiele wybitnych osobistości. Po 1945 roku wieś sołecka. Bezpośrednio po II wojnie światowej spędzali tu wakacje studenci Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, którzy zbudowali tu drewnianą kaplicę. Następnie zlokalizowano tu szkołę rolniczą i technikum rachunkowości. Mieszkańcy: w 1818 roku - 276 osób, w 1939 roku - 721 osób, w 1988 roku - 486 osób. Wieś jest siedzibą sołectwa. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[ ]][1]. Już w XV wieku, gdy majątek Smolajny przeszedł na własność biskupów warmińskich, wzniesiono tu dwór obronny, tzw. fortalicjum, z przeznaczeniem na letnią rezydencję biskupów[2]. Budowla ta została jednakże doszczętnie zniszczona i złupiony przez wojska polsko-litewskie podczas tzw. wojny głodowej w 1414. Kolejnych zniszczeń folwark doznał zarówno podczas kolejnego konfliktu z Zakonem w latach 1519-1521, jak i podczas wojen szwedzkich[1]. Jednak założenie za każdym razem odbudowywano i ponownie zasiedlano. W 1557 Jan Hozjusz - brat biskupa warmińskiego Stanisława Hozjusza, przeniósł do Smolajn siedzibę komornictwa dobromiejskiego, co znacznie zwiększyło znaczenie majątku. W 1629, biskup Wacław Leszczyński wybrał Smolajny na jedną z dwóch, obok Bischdorfu (dzisiaj Sątopy-Samulewo), letnich rezydencji biskupów. W latach 1741 – 1746 biskup Adam Stanisław Grabowski zlecił wybudowanie w Smolajnach barokowego pałacu. Prosty budynek z licznymi zdobieniami wybudował prawdopodobnie ten sam architekt, który wzniósł oficynę na przedzamczu zamku biskupów w Lidzbarku Warmińskim. Ponadto w 1765 Grabowski wzniósł także okazałą barokową wieżę bramną wraz z przylegającym do niej budynkiem[2]. Lata świetności pałacu przypadają jednak na jego następcę - ostatniego biskupa warmińskiego przed rozbiorami, poetę Ignacego Krasickiego, który na Warmii panował w latach (1767 – 1795). Krasicki w majątku ukształtował obszerne założenie parkowe w stylu ogrodów angielskich. W celu rozbudowy parku, który sam projektował, wydzierżawił wieczyście od króla Prus Fryderyka II Wielkiego w 1782 roku parcelę o powierzchni 22 mórg i 32 włók. Podczas prac przy parku konsultował się z przedstawicielami rodów szlacheckich, którzy wówczas posiadali ogrody angielskie, jak hrabia Lehndorff, z którym Krasicki korespondował i u którego w pałacu w Sztynorcie bywał. Krasicki w Smolajnach zbudował także zwierzyniec, założył hodowlę jeleni oraz dbał o odpowiednią ilość zwierzyny na polowania w pobliskich lasach. W Smolajnach Krasicki tworzył i pracował nad swoimi największymi dziełami, jak choćby nad pełniącym w późniejszym czasie funkcję hymnu narodowego, utworem Święta miłości kochanej Ojczyzny.
Także później, w okresie przynależności do Prus, pałac pełnił nadal swą funkcję letniej rezydencji biskupów a ponadto był popularnym miejscem licznych polowań. Świadczyć o tym może wybudowany w II połowie XVIII wieku w północnej części założenia parterowy dworek myśliwski. W XIX wieku na północny zachód od pałacu wzniesiono kolejny, neobarokowy, dworek myśliwski. II wojnę światową pałac przetrwał w dość dobrym stanie, a w pierwszych powojennych latach do Smolajn przyjeżdżali na wakacje studenci Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, którzy we wsi wznieśli drewnianą kapliczkę. Następnie pałac oraz zabudowania przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne, które przekształciło układ wnętrz oraz przyczyniło się do systematycznej degradacji pałacu oraz folwarku.
1 września 1961 w budynku pałacu głównego ruszyła Dwuletnia Szkoła Rachunkowości Rolnej. Szkoła od 2000 roku jest Zespołem Szkół Rolniczych. 15 września 2001 z okazji 200 rocznicy śmierci Ignacego Krasickiego oraz 40-lecia szkoły, nadano jej imię biskupa Błażeja Ignacego Krasickiego. Pałac wciąż pozostaje własnością Archidiecezji Warmińskiej, która szkole budynki jedynie użycza na podstawie umowy obowiązującej do 6 czerwca 2029. Obecnie zarówno sam budynek pałacu, jak i założenie parkowe wraz z innymi zabudowaniami utrzymane są w dobrym stanie. Zespół pałacowo-parkowy w Smolajnach jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków.
Ludzie związani z miejscowością:
Zabytki:
W Smolajnach znajduje się dawna letnia rezydencja biskupów warmińskich wybudowana w stylu rokoko w latach 1741-1746 z inicjatywy biskupa Adama Stanisława Grabowskiego. Pałac był ulubionym miejscem pobytu słynnego satyryka i bajkopisarza biskupa Ignacego Krasickiego. Biskup Krasicki urządził tu piękny park i wybudował wieżę bramną (1765) oraz oficynę. Obecnie budynek pałacu użytkowany jest przez Technikum Rolnicze. Oprócz pałacu zachowały się wieża bramna i dobudowany do niej parterowy budynek mieszkalny. We wsi również XVIII i XIX-wieczne domy mieszkalne. Na wzniesieniu od północno-zachodniej strony pałacu znajduje się dworek myśliwski z końca XVIII w. We wsi natomiast kapliczka i dom z początku XIX w. ałac w stylu barokowym powstał w latach 1741 – 1746 na zlecenie biskupa Adama Stanisława Grabowskiego. Prawdopodobnie architektem pałacu była ta sama osoba która wzniosła pałac biskupów w Lidzbarku Warmińskim.
Gdy biskupem został Ignacy Krasicki, w majątku założył park w stylu ogrodów angielskich , który dodatkowo wzbogacił licznymi egzotycznymi gatunkami roślin i kwiatów oraz założył zwierzyniec,
Po II wojnie światowej pałac oraz zabudowania przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne,
Od 1 września 1961 w budynku pałacu funkcjonowała Szkoła Rachunkowości Rolnej która od 2000 roku jest Zespołem Szkół Rolniczych. Majątek od początku powstania nadal jest własnością Archidiecezji Warmińskiej, która szkole budynki jedynie użycza na podstawie umowy obowiązującej do 6 czerwca 2029.
Budynek samego pałacu bez większych przebudowań przetrwał do chwili obecnej. Budynek wzniesiony w stylu barokowymna planie prostokąta dwukandygnacyjny, murowany, otynkowany, z licznymi zdobieniami kryty dachem czterospadowym z ceramiczną czerwoną dachówką. murowany młyn wodny z 1870 r., ciągle mielący mąkę! Turbina wodna J. M. Voith z 1929 r., napędza prądnicę i szereg starych urządzeń młyńskich; m.in. dwa niemieckie mlewniki walcowe, wialnię, żubrownik, odsiewacz, śrutownik i małą windę towarową. Obok fundamenty po tartaku wodnym i olejarni (pryw.).
Bibliografia:
- Chłosta J., Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
- MojeMazury.pl:http://mojemazury.pl/100441,Smolajny-barokowy-palac-letnia-rezydencja-biskupow.html#axzz2kTJA5bVa [data dostępu:12.11.2013]
Przypisy
- ↑ [data dostępu: 10.10.2013]
