Sorkwity: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja zweryfikowana][wersja zweryfikowana]
(Dzieje miejscowości)
 
(Nie pokazano 10 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
 
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
 
  |nazwa                = Sorkwity   
 
  |nazwa                = Sorkwity   
Linia 7: Linia 5:
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
 
  |dopełniacz wsi        = Sorkwit   
 
  |dopełniacz wsi        = Sorkwit   
  |zdjęcie              = Sorkwity.jpg
+
  |zdjęcie              = Pałac w Sorkwitach.jpg  
  |opis zdjęcia          = Pałac w Sorkwitach, źródło: http://poznajpolske.onet.pl, 07.09.2013.  
+
  |opis zdjęcia          = Pałac w Sorkwitach. Fot. Beata Szymańska. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pala_sorkwity.JPG Commons Wikimedia]
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś gminna
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś gminna
  |województwo          = warmińsko - mazurskie
+
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
 
  |powiat                = mrągowski
 
  |powiat                = mrągowski
 
  |gmina                = Sorkwity
 
  |gmina                = Sorkwity
Linia 17: Linia 15:
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
 
  |liczba ludności      = 700  
 
  |liczba ludności      = 700  
  |rok                  = źródło: http://www.it.mragowo.pl/gmina-sorkwity,3,554,pl.html, 07.09.2013.
+
  |rok                  = 2013
 
  |strefa numeracyjna    = (+48) 89
 
  |strefa numeracyjna    = (+48) 89
 
  |kod pocztowy          = 11 - 731
 
  |kod pocztowy          = 11 - 731
Linia 30: Linia 28:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>'''Sorkwity'''</big> (Sarkewite, niem. Sorquitten) – [[wieś gminna]] w Polsce w [[województwo warmińsko - mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[gmina Sorkwity |gminie Sorkwity]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie przynależała do [[województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]].
+
'''Sorkwity''' (''Sarkewite'', niem. ''Sorquitten'') – wieś gminna położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[Sorkwity (gmina wiejska)|gminie Sorkwity]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]]. W 2013 roku wieś liczyła 700 mieszkańców. Obecnie funkcję wójta pełni [[Józef Maciejewski]]<ref>[http://www.gminasorkwity.pl/index.php?strona=wojt-gminy-sorkwity/ Strona Gminy Sorkwity] [12.11.2013]</ref>, natomiast funkcję sołtysa sprawuje [[Marek Rupniak]]<ref>[http://www.gminasorkwity.pl/index.php?strona=Soltysi-i-Rady-Soleckie/ Ibidem] [12.11.2013]</ref>.
 
+
<br/><br/>
<br/>
+
[[Plik:sork.jpg|thumb|right|290px|Kościół ewangelicko-augsburski. Fot. Mirosław Garniec]]
 
+
==Położenie==
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
Miejscowość położona jest nad [[Jezioro Gielądzkie| Jeziorem Gielądzkim]], przy drodze krajowej nr 16, w odległości ok. 11 km od [[Mrągowo |Mrągowa]].
Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla [[powiat mrągowski| powiatu mrągowskiego]], który znajduje się w obrębie dwóch regionów: cześć zachodnia do linii [[Lipowo]] - [[Kosewo]] - [[Baranowo (gmina Mikołajki)|Baranowo]] - [[Cudnochy]] to obszar wyniesień [[Pojezierze Mrągowskie |Pojezierza Mrągowskiego]]; część wschodnia to [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich]], stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Ponadto miejscowość położona jest na terenie [[gmina Sorkwity| gminy Sorkwity]] gdzie występujące osady wiążą się ze zlodowaceniem północnopolskim dwóch faz: leszczyńskiej i pomorskiej. W obszarze gminy znajdują się zasoby kruszywa naturalnego oraz kopaliny rolnicze (kreda jeziorna).Występują tutaj dwa ciągi morenowe, które poprzecinane są szeregiem jezior rynnowych (towarzyszą im piaszczysto-żwirowe wały ozów i tworów szczelinowych typu kemów. Do rynien zaliczymy jeziora: [[Stromek]], [[Warpuńskie]], [[Zyndackie]], [[Gielądzkie]], [[Lampasz]]. Wzdłuż [[Jezioro Gielądzkie |Jeziora Gielądzkiego]] i [[Lampackie| Lampackiego]] występują bardzo wysokie strome krawędzie - spadki dochodzą do 40 i więcej stopni nachylenia. Natomiast najwyższy punkt na terenie gminy, na zachód od [[Jezioro Gielądzkie |Jeziora Gielądzkiego]], koło [[Surmówka |Surmówki]] ma wysokość 208 m n.p.m.
+
== Dzieje miejscowości ==
 +
Osadnictwo na terenie Sorkwit sięga późnej epoki brązu i czasów rzymskich. Jego ślady można zaobserwować nad [[Jezioro Lampackie |Jeziorem Lampackim]]. W okresie wczesnego średniowiecza znajdowało się tu grodzisko [[Prusowie |Prusów]]. Lokacji wsi w 1379 r. pod pruską nazwą ''Sarkewite'' dokonał [[Winrich von Kniprode]]. Wielki mistrz nadał te dobra braciom von Oelsen. Pierwotna nazwa ''Sarkewite'' wywodzi się od litewskiego „sargas” – wartownik i „wieta” – miejsce, co oznaczało, że Sorkwity przed nastaniem [[Zakon Krzyżacki |Krzyżaków]] były strażnicą na przesmyku między jeziorami. W 1451 r. majątek przeszedł w ręce Jana z Kremit Przebędowskiego i Mikołaja Ruszkowskiego (Rauschawe,) a w 1469 r. należał do Jerzego von Schlibenow. W posiadaniu Schliebenów majątek pozostał przez 130 lat. W 1599 r. kupił go Zygmunt von Egoffstein. W latach 1693–1750 Sorkwity znalazły się w posiadaniu rodu von der Groeben, zaś od 1750 r. zarządzał nimi polski ród Bronikowskich. W 1788 r. major huzarów - Jan Zygmunt Bronikowski von Oppeln wybudował w Sorkwitach dwór. Już w 1804 r. majątek przejęła magnacka rodzina von Mirbach, która władała nim do [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach| I wojny światowej]]. W tym okresie Sorkwity przeżywały największy rozkwit. W 1785 r. i w 1838 r. we wsi znajdowało się 26 [[Dym |dymów]]. W 1815 r. w Sorkwitach mieszkało 258 osób, a w 1838 r. – 320. Pod koniec XIX w. wieś obejmowała 2565 ha z 71 domami. Mieszkańców w tym okresie było 431. Trudnili się rolnictwem i hodowlą bydła. Była to przeważnie ludność polska wyznania ewangelickiego. Duża część mieszkańców zajmowała się także połowem raków. W miejscowości funkcjonowała gorzelnia parowa oraz zakład ogrodniczo–handlowy. W XVIII i XIX w. we wsi odbywały się jarmarki. W latach 1850-1856 wybudowano we wsi [[lkwim:Pałac w Sorkwitach |pałac neogotycki]]. Włości Mirbachów w 1904 r. obejmowały 5770 ha (385 włók: 1960 ha ziemi ornej i ogrodów, 465 ha łąk, 75 ha pastwisk, 2480 ha lasów, 720 ha wód, 70 ha dróg, podwórzy i nieużytków). W 1914 r. pałac spłonął. Do zdarzenia doszło w nocy z 26 na 27 sierpnia za sprawą wojsk rosyjskich (armii Samsonowa), które wycofywały się po klęsce pod [[Jeziorany |Jezioranami]] i [[Lutry |Lutrami]]. W latach 1921–1945 Sorkwity  znajdowały się w rękach rodu Paleske. Hrabia Mirbach przekazał majątek w spadku Bernardowi von Paleske - adiutantowi Cesarza Wilhelma II. Paleske odbudwał spalony pałac według pierwowzoru.  
  
 +
W 1939 r. we wsi było 455 mieszkańców. Do 1945 r. w sorkwickim pałacu spotykali się politycy pruscy i niemieccy. Po 1945 r. we wsi funkcjonował [[Państwowe Gospodarstwo Rolne |PGR]], a w latach 60. XX w. pałac swoim zarządem obejmował [[Zakład Maszyn Rolniczych Ursus w Sorkwitach]]. Zabudowa wsi przyjęła charakter typowo dworski przy trakcie z [[Biskupiec| Biskupca]] do Mrągowa.
 +
W Sorkwitach prężnie rozwijał się także kościół. Parafia katolicka istniała tutaj od 1525 r. i należała do [[Archiprezbiteriat biskupiecki| archiprezbiteriatu biskupieckiego]]. Jednak w momencie przemian reformacyjnych w Kościele na terenie [[Prusy Książęce| Prus Książęcych]] przeszła w ręce ewangelików. Od 1600 r. przy kościele istniała szkoła, którą w XVIII w. przekształcono na państwową. Obecnie jest to ostatnia wiejska [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Sorkwitach|parafia luterańska na Mazurach]]. Ponownie [[Parafia pw. św. Brata Alberta w Sorkwitach |parafię rzymskokatolicką]] erygowano 1 października 1989 r. Kościół wybudowano w 1990 r. nad Jeziorem Lampackim.
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Dzieje miejscowości ===
+
== Gospodarka ==
 
+
W miejscowości znajdują się trzy sklepy spożywcze, przystanek PKP i PKS oraz stacja paliw. Działają tu także firmy prywatne z zakresu usług elektromonterskich, budowlanych, rolniczych i fryzjerskich. Istnieje także [[Agencja Nieruchomości Rolnych - Gospodarstwo Skarbu Państwa]], Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Poradnia stomatologiczno–protetyczna i [[Zakład Obsługi Szkół]]. Administracją kieruje urząd gminy, jest tutaj też urząd pocztowy i ośrodek pomocy społecznej.  
Osadnictwo na terenie wsi Sorkwity sięga późnej epoki brązu i czasów rzymskich. Jego ślady można zaobserwować  nad [[ Jezioro Lampackie |Jeziorem Lampackim]]. W okresie wczesnego średniowiecza znajdowało się tu grodzisko [[Prusowie |Prusów]]. Lokacji wsi w 1379 r. pod pruską nazwą Sarkewite, dokonał Wielki Mistrz Krzyżacki Winricha von Kniprode. Wielki mistrz nadał te dobra braciom von Oelsen. Pierwotna nazwa Sarkewite wywodzi się od litewskiego „sargas” – wartownik i „wieta” – miejsce . Co oznaczało, że Sorkwity przed nastaniem krzyżaków były strażnicą na przesmyku między jeziorami. W 1451 r. majątek przeszedł w ręce Jana z Kremit - Przebędowskiego i Mikołaja Ruszkowskiego (Rauschawe) a w 1469 r. w Jerzego von Schlibenow. W posiadaniu Schliebenów majątek pozostał przez 130 lat, aż  w 1599 r. kupił go Zygmunt von Egoffstein. W latach 1693 - 1750 Sorkwity znalazły się  w posiadaniu rodu von der Groeben, zaś od 1750 r. zarządzał nimi polski ród Bronikowskich. W 1788 r. major huzarów - Jan Zygmunt Bronikowski von Oppeln wybudował w Sorkwitach dwór. Już w  1804 r. majątek przejęła magnacka rodzina von[[ Mirbach]], która władała nim do I wojny światowej. W tym okresie Sorkwity przeżywały największy rozkwit. W 1785 r. i w 1838 r. we wsi znajdowało się 26 dymów. W 1815 r. w Sorkwitach mieszkało 258 osób a w 1838 r. – 320. Pod koniec XIX w. wieś obejmowała 2565 ha z 71 domami. Mieszkańców w tym okresie było 431. Trudnili się rolnictwem i hodowlą bydła. Była to przeważnie ludność polska wyznania ewangelickiego. Duża część mieszkańców zajmowała się także połowem raków. W miejscowości funkcjonowała gorzelnia parowa oraz zakład ogrodniczo – handlowy. W XVIII i XIX w. we wsi odbywały się jarmarki. W latach 1850 - 1856 powstał we wsi [[pałac neogotycki]]. Włości Mirbachów w 1904 r. obejmowały 5770 ha (385 włók: 1960 ha ziemi ornej i ogrodów, 465 ha łąk, 75 ha pastwisk, 2480 ha lasów, 720 ha wód, 70 ha dróg, podwórzy i nieużytków. W 1914 r. we wsi spłoną pałac. Do zdarzenia doszło w nocy z 26 na 27 sierpnia 1914 r. za sprawą wojsk rosyjskich (armii Samsonowa), które wycofywały się po klęsce pod [[Jeziorany |Jezioranami]] i [[Lutry |Lutrami]]. W latach 1921 - 1945 Sorkwity  znajdowały się w rękach rodu Paleske. Hrabia Mirbach przekazał w spadku majątek dla Bernarda von Paleske - adiutanta Cesarza Wilhelma II. Paleske odbudwał spalony pałac według pierwowzoru. W 1939 r. we wsi było 455 mieszkańców.Do 1945 r. w sorkwickim pałacu spotykali się politycy pruscy i niemieccy. Po 1945 r. we wsi funkcjonował PGR a w latach 60 XX w. pałac swoim zarządem obejmował [[Zakład Maszyn Rolniczych Ursus w Sorkwitach]]. Zabudowa wsi przyjęła charakter typowo dworski przy trakcie z [[Biskupiec| Biskupca]] do [[Mrągowo| Mrągowa]].
 
W Sorkwitach prężnie rozwijał się także kościół. Parafia katolicka istniała tutaj od 1525 r. i należała do [[archiprezbiteriat biskupiecki| archiprezbiteriatu biskupieckiego]]. Jednak w momencie przemian reformacyjnych w Kościele na terenie [[Prusy Książęce| Prus Książęcych]] przeszła w ręce ewangelików. Od 1600 r. przy kościele istniała szkoła, którą w XVIII w. przekształcono na państwową. Obecnie jest to ostatnia [[parafia luterańska na Mazurach]]. Ponownie [[parafia rzymsko - katolicka w Sorkwitach| parafię rzymsko-katolicką w Sorkwitach]] erygowano 1 października 1989 r. Kościół wybudowano w 1990 r. nad [[Jezioro Lampackie |Jeziorem Lampackim]].
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Kultura===
+
==Szkolnictwo==
 
+
*[[Przedszkole w Sorkwitach |przedszkole]]
Sorkwity mają charakter miejscowości turystycznej. Znajduje się tutaj stanica PTTK. Sorkwity są także początkową miejscowością dla osób wybierających się na spływ [[Krutyń |Krutynią]]. W dawnym pałacu z XIX w. mieści się hotel a we wsi działają gospodarstwa agroturystyczne oraz pensjonaty. Na terenie Sorkwit funkcjonuje przedszkole, szkoła podstawowa, Urząd Gminy, Urząd Pocztowy, [[Gminny Ośrodek Kultury]], [[Biblioteka Publiczna]] oraz [[Ośrodek Pomocy Społecznej]].
+
*[[Szkoła Podstawowa w Sorkwitach |szkoła podstawowa]]  
 
 
<br/>
 
 
 
=== Gospodarka ===
 
 
 
W miejscowości znajdują się trzy sklepy spożywcze, przystanek PKP i PKS oraz stacja paliw. Działają tu także firmy prywatne z zakresu usług elektromonterskich, budowlanych, rolniczych i fryzjerskich. Istnieje także [[Agencja Nieruchomości Rolnych - Gospodarstwo Skarbu Państwa]], Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Poradnia stomatologiczno - protetyczna i [[Zakład Obsługi Szkół]].
 
<br/>
 
 
 
=== Ludzie związani z miejscowością: ===
 
Z miejscowością związana jest postać [[Jan Fryderyk Goerkel |Jana Fryderyka Goerke]] - twórcy służby zdrowia w armii pruskiej oraz Krügera - pastora z XVIII w. Znakomitymi członkami sorkwickiej społeczności były także rodziny Bronikowskich, Mirbachów oraz Paleske. Wójtem gminy jest [[Józef Maciejwski]]. W kadencji 2011 - 2015 sołtysem wsi jest [[Marek Rupniak]].
 
 
 
<br/>
 
 
 
=== Zabytki: ===
 
 
 
[[Plik:Pałac w Sorkwitach.jpg|300 px|thumb|Pałac w Sorkwitach, źródło: www.sorkwity.wm.pl, 07.09.2013 <br/>]]
 
 
 
Wieś ma charakter turystyczny. Znajduje się tutaj następujące zabytki:
 
 
 
pałac neogotycki z XIX w.
 
 
 
[[zabytkowy park nad jeziorem Lampackim]]
 
 
 
[[Kościół Ewangelicki z XVII w.]][[Plik:Kościół ewangelicko - augsburski.jpg|300 px|thumb|Kościół ewangelicko - augsburski, źródło: pl.wikipedia.org/wiki/Sorkwity, 07.09.2013. <br/>]]
 
 
 
 
 
obelisk upamiętniający urodzonego w Sorkwitach Jana Fryderyka Goerke [[Plik:Pomnik Goerke.jpg|300 px|thumb|Pomnik Jana Fryderyka Goerke, źródło: http://www.polskaniezwykla.pl, 07.09.2013. <br/>]]
 
 
 
pastorówka z końca XIX w.
 
 
 
zabytkowy cmentarz z nagrobkami mazurskimi z lat 1850 - 1960 [[Plik:Cmentarz ewangelicki.jpg|300 px|thumb|Cmentarz ewangelicki, źródło: www.mojemazury.pl, 07.09.2013. <br/>]]
 
 
 
most kolejowy z końca XIX w.
 
 
 
 
 
  
 +
==Kultura==
 +
Działa tutaj [[Gminny Ośrodek Kultury w Sorkwitach|Gminny Ośrodek Kultury]], [[Gminna Biblioteka Publiczna w Sorkwitach| Gminna Biblioteka Publiczna]], [[lkwim:Mazurskie Stowarzyszenie Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta |Mazurskie Stowarzyszenie Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta]], [[Sorkwiczanie |Zespół ludowy Sorkwiczanie]]. W miejscowości zorganizowano m.in. [[lkwim:Światowe Dni Bajki w województwie warmińsko-mazurskim 2010|Światowe Dni Bajki]].
 
<br/>
 
<br/>
=== Turystyka ===
 
W miejscowości ma swój początek [[Szlak im. Melchiora Wańkowicza: Sorkwity - Rezerwat Sosna Królewska]]
 
<br/>
 
=== Bibliografia: ===
 
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek,''Warmia Mazury'', Warszawa 2006, 244 ss.
 
 
Kujawski Wojciech,''Krutynia. Szlak wodny'', Olsztyn 2006, 446 ss.
 
 
Leyding Gustaw,''Dzieje wsi'', [w:] Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, s. 137 - 216.
 
 
''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego t. XI, Warszawa 1890, 960 ss.
 
 
 
  
 +
== Turystyka ==
 +
We wsi znajduje się stanica PTTK. Sorkwity są także początkową miejscowością dla osób wybierających się na spływ [[Rzeka Krutyń |Krutynią]]. W dawnym pałacu z XIX w. mieści się hotel, a we wsi działają gospodarstwa [[Agroturystyka| agroturystyczne]] oraz pensjonaty. W miejscowości ma swój początek [[Szlak im. Melchiora Wańkowicza: Sorkwity - Rezerwat Sosna Królewska |Szlak im. Melchiora Wańkowicza]] – przebieg trasy: Sorkwity – Jezioro Lampackie – [[Maradki]] – [[Jezioro Piłakno|Piłakno]] – [[Jezioro Borówko|Borówko]] – [[Bieńki]] – [[Gant]] – [[Krawno]] – [[Babięta]] – [[Jezioro Zyzdrój|Zyzdrój]] – [[Spychowo]] – [[Jezioro Kierwik|Kierwik]] – [[Jezioro Uplik|Uplik]] – [[Zgon]] – [[Rezerwat Sosna Królewska]]
 
<br/>
 
<br/>
  
== Zobacz też ==
+
== Zabytki==
 
+
*[[lkwim:Pałac w Sorkwitach|neogotycki pałac z XIX w.]]
http://mazury.info.pl/atrakcje/sorkwity/
+
*zabytkowy park nad Jeziorem Lampackim
 
+
*[[Kościół ewangelicki w Sorkwitach |kościół ewangelicki]] z XVII w.
http://www.sorkwity.pttk.pl/
+
*obelisk upamiętniający urodzonego w Sorkwitach [[Jan Goerke |Jana Fryderyka Goerke]]
 +
*pastorówka z końca XIX w.
 +
*zabytkowy cmentarz z nagrobkami mazurskimi z lat 1850–1960
 +
*most kolejowy z końca XIX w.  
  
http://sorkwity.wm.pl
+
== Ludzie związani z miejscowością ==
 +
*[[lkwim:Stanisław Kuś|Stanisław Kuś]] (1948– ) – nauczyciel, artysta plastyk, animator kultury
 +
*Jan Fryderyk Goerke – twórca służby zdrowia w armii pruskiej
  
http://gminasorkwity.pl
+
==Inne==
 +
*[[Referendum w Sorkwitach 2013]]
  
 +
== Bibliografia==
 +
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek,''Warmia Mazury'', Warszawa 2006.<br/>
 +
Kujawski Wojciech,''Krutynia. Szlak wodny'', Olsztyn 2006.<br/>
 +
Leyding Gustaw,''Dzieje wsi'', [w:] Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, ss. 137–216. <br/>
 +
''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego t. XI, Warszawa 1890. <br/>
 +
[http://www.it.mragowo.pl/gmina-sorkwity,3,554,pl.html/ Portal Informacji Turystycznej Mrągowo] [07.09.2013]<br/>
 +
[http://poznajpolske.onet.pl/ Poznaj Polskę] [07.09.2013]<br/>
 +
[http://www.sorkwity.wm.pl/ Strona Sorkwit] [07.09.2013]<br/>
 +
[http://www.pl.wikipedia.org/wiki/Sorkwity/ Wikipedia] [07.09.2013]
 +
 +
{{Przypisy}}
 +
<references/>
 
<br/>
 
<br/>
  
[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria:Powiat mrągowski]][[Kategoria:Gmina Sorkwity]][[Kategoria:Wieś sołecka]]
+
[[Kategoria: Powiat mrągowski]]
 
+
[[Kategoria: Sorkwity (gmina wiejska)]]
[[Użytkownik:Kinlis|Kinlis]] ([[Dyskusja użytkownika:Kinlis|dyskusja]]) 09:32, 6 wrz 2013 (CEST)
+
[[Kategoria: Wsie gminne]]
 +
[[Kategoria: 1301-1400]]

Aktualna wersja na dzień 15:38, 5 sty 2017

Sorkwity

Pałac w Sorkwitach. Fot. Beata Szymańska. Źródło: Commons Wikimedia
Pałac w Sorkwitach. Fot. Beata Szymańska. Źródło: Commons Wikimedia
Rodzaj miejscowości wieś gminna
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat mrągowski
Gmina Sorkwity
Liczba ludności (2013) 700
Strefa numeracyjna (+48) 89
Kod pocztowy 11 - 731
Tablice rejestracyjne NMR
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Sorkwity
Sorkwity
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Sorkwity
Sorkwity
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Sorkwity (Sarkewite, niem. Sorquitten) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Sorkwity. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2013 roku wieś liczyła 700 mieszkańców. Obecnie funkcję wójta pełni Józef Maciejewski[1], natomiast funkcję sołtysa sprawuje Marek Rupniak[2].

Kościół ewangelicko-augsburski. Fot. Mirosław Garniec

Położenie

Miejscowość położona jest nad Jeziorem Gielądzkim, przy drodze krajowej nr 16, w odległości ok. 11 km od Mrągowa.

Dzieje miejscowości

Osadnictwo na terenie Sorkwit sięga późnej epoki brązu i czasów rzymskich. Jego ślady można zaobserwować nad Jeziorem Lampackim. W okresie wczesnego średniowiecza znajdowało się tu grodzisko Prusów. Lokacji wsi w 1379 r. pod pruską nazwą Sarkewite dokonał Winrich von Kniprode. Wielki mistrz nadał te dobra braciom von Oelsen. Pierwotna nazwa Sarkewite wywodzi się od litewskiego „sargas” – wartownik i „wieta” – miejsce, co oznaczało, że Sorkwity przed nastaniem Krzyżaków były strażnicą na przesmyku między jeziorami. W 1451 r. majątek przeszedł w ręce Jana z Kremit Przebędowskiego i Mikołaja Ruszkowskiego (Rauschawe,) a w 1469 r. należał do Jerzego von Schlibenow. W posiadaniu Schliebenów majątek pozostał przez 130 lat. W 1599 r. kupił go Zygmunt von Egoffstein. W latach 1693–1750 Sorkwity znalazły się w posiadaniu rodu von der Groeben, zaś od 1750 r. zarządzał nimi polski ród Bronikowskich. W 1788 r. major huzarów - Jan Zygmunt Bronikowski von Oppeln wybudował w Sorkwitach dwór. Już w 1804 r. majątek przejęła magnacka rodzina von Mirbach, która władała nim do I wojny światowej. W tym okresie Sorkwity przeżywały największy rozkwit. W 1785 r. i w 1838 r. we wsi znajdowało się 26 dymów. W 1815 r. w Sorkwitach mieszkało 258 osób, a w 1838 r. – 320. Pod koniec XIX w. wieś obejmowała 2565 ha z 71 domami. Mieszkańców w tym okresie było 431. Trudnili się rolnictwem i hodowlą bydła. Była to przeważnie ludność polska wyznania ewangelickiego. Duża część mieszkańców zajmowała się także połowem raków. W miejscowości funkcjonowała gorzelnia parowa oraz zakład ogrodniczo–handlowy. W XVIII i XIX w. we wsi odbywały się jarmarki. W latach 1850-1856 wybudowano we wsi pałac neogotycki. Włości Mirbachów w 1904 r. obejmowały 5770 ha (385 włók: 1960 ha ziemi ornej i ogrodów, 465 ha łąk, 75 ha pastwisk, 2480 ha lasów, 720 ha wód, 70 ha dróg, podwórzy i nieużytków). W 1914 r. pałac spłonął. Do zdarzenia doszło w nocy z 26 na 27 sierpnia za sprawą wojsk rosyjskich (armii Samsonowa), które wycofywały się po klęsce pod Jezioranami i Lutrami. W latach 1921–1945 Sorkwity znajdowały się w rękach rodu Paleske. Hrabia Mirbach przekazał majątek w spadku Bernardowi von Paleske - adiutantowi Cesarza Wilhelma II. Paleske odbudwał spalony pałac według pierwowzoru.

W 1939 r. we wsi było 455 mieszkańców. Do 1945 r. w sorkwickim pałacu spotykali się politycy pruscy i niemieccy. Po 1945 r. we wsi funkcjonował PGR, a w latach 60. XX w. pałac swoim zarządem obejmował Zakład Maszyn Rolniczych Ursus w Sorkwitach. Zabudowa wsi przyjęła charakter typowo dworski przy trakcie z Biskupca do Mrągowa. W Sorkwitach prężnie rozwijał się także kościół. Parafia katolicka istniała tutaj od 1525 r. i należała do archiprezbiteriatu biskupieckiego. Jednak w momencie przemian reformacyjnych w Kościele na terenie Prus Książęcych przeszła w ręce ewangelików. Od 1600 r. przy kościele istniała szkoła, którą w XVIII w. przekształcono na państwową. Obecnie jest to ostatnia wiejska parafia luterańska na Mazurach. Ponownie parafię rzymskokatolicką erygowano 1 października 1989 r. Kościół wybudowano w 1990 r. nad Jeziorem Lampackim.

Gospodarka

W miejscowości znajdują się trzy sklepy spożywcze, przystanek PKP i PKS oraz stacja paliw. Działają tu także firmy prywatne z zakresu usług elektromonterskich, budowlanych, rolniczych i fryzjerskich. Istnieje także Agencja Nieruchomości Rolnych - Gospodarstwo Skarbu Państwa, Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Poradnia stomatologiczno–protetyczna i Zakład Obsługi Szkół. Administracją kieruje urząd gminy, jest tutaj też urząd pocztowy i ośrodek pomocy społecznej.

Szkolnictwo

Kultura

Działa tutaj Gminny Ośrodek Kultury, Gminna Biblioteka Publiczna, Mazurskie Stowarzyszenie Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta, Zespół ludowy Sorkwiczanie. W miejscowości zorganizowano m.in. Światowe Dni Bajki.

Turystyka

We wsi znajduje się stanica PTTK. Sorkwity są także początkową miejscowością dla osób wybierających się na spływ Krutynią. W dawnym pałacu z XIX w. mieści się hotel, a we wsi działają gospodarstwa agroturystyczne oraz pensjonaty. W miejscowości ma swój początek Szlak im. Melchiora Wańkowicza – przebieg trasy: Sorkwity – Jezioro Lampackie – MaradkiPiłaknoBorówkoBieńkiGantKrawnoBabiętaZyzdrójSpychowoKierwikUplikZgonRezerwat Sosna Królewska

Zabytki

Ludzie związani z miejscowością

  • Stanisław Kuś (1948– ) – nauczyciel, artysta plastyk, animator kultury
  • Jan Fryderyk Goerke – twórca służby zdrowia w armii pruskiej

Inne

Bibliografia

Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek,Warmia Mazury, Warszawa 2006.
Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006.
Leyding Gustaw,Dzieje wsi, [w:] Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, ss. 137–216.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego t. XI, Warszawa 1890.
Portal Informacji Turystycznej Mrągowo [07.09.2013]
Poznaj Polskę [07.09.2013]
Strona Sorkwit [07.09.2013]
Wikipedia [07.09.2013]

Przypisy

  1. Strona Gminy Sorkwity [12.11.2013]
  2. Ibidem [12.11.2013]