Sztynort: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja zweryfikowana][wersja zweryfikowana]
 
(Nie pokazano 10 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
 
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
 
  |nazwa                = Sztynort   
 
  |nazwa                = Sztynort   
Linia 6: Linia 4:
 
  |flaga wsi            =
 
  |flaga wsi            =
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
  |dopełniacz wsi        = Pole-obowiązkowe  
+
  |dopełniacz wsi        = Sztynortu  
  |zdjęcie              = Sztynort w roku 1900.jpg  
+
  |zdjęcie              = sztynort.jpg
  |opis zdjęcia          = Sztynort w roku 1900.  
+
  |opis zdjęcia          = [[lkwim:Pałac w Sztynorcie|Pałac w Sztynorcie]].<br>Fot. Mirosław Garniec
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
Linia 17: Linia 15:
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
 
  |liczba ludności      = 97
 
  |liczba ludności      = 97
  |rok                  = 2009
+
  |rok                  = 2010
 
  |strefa numeracyjna    =(+48) 87
 
  |strefa numeracyjna    =(+48) 87
 
  |kod pocztowy          =11-600
 
  |kod pocztowy          =11-600
Linia 30: Linia 28:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>''' Sztynort'''  (niem. ''Steinort'')– [[wieś sołecka]] w Polsce, położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat węgorzewski |powiecie węgorzewskim]], w [[Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)|gminie Węgorzewo]]. W latach 1975-1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]].
+
''' Sztynort'''  (niem. ''Steinort'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat węgorzewski |powiecie węgorzewskim]], w [[Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)|gminie Węgorzewo]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 97 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Ewa Zanio]]<ref>http://bip.wegorzewo.pl/?id=2234</ref>.
 +
<br/><br/>
 +
[[File:Pałac w Sztynorcie w 2008 r.jpg|thumb|right|290px|Pałac w Sztynorcie. Stan budowli w 2008 r. Fot. Marek i Ewa Wojciechowscy. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:POL_Sztynort_3.jpg Commons Wikimedia] [13.11.2014]]]
 +
[[File:.Ruiny herbaciarni.jpg|thumb|right|290px|Dawna herbaciarnia. Fot. Robert Wróbel. Źródło: [http://www.it.mragowo.pl/atrakcje-w-okolicy-palac-w-sztynorcie,3,914,pl.html www.it.mragowo.pl] [13.11.2014]
 +
]]
 +
==Położenie==
 +
Wieś położona jest w północnej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na [[Pojezierze Giżycko-Węgorzewskie|Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim]], nad [[Jezioro Sztynorckie|Jeziorem Sztynorckim]], na półwyspie między czterema jeziorami: [[Jezioro Kisajno|Kisajno]], [[Jezioro Dargin|Dargin]], [[Jezioro Kirsajty|Kirsajty]] i [[Jezioro Mamry|Mamry]]. Sztynort jest położony w centralnym miejscu na szlaku Wielkich Jezior.
  
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
== Dzieje miejscowości ==
Wieś położona jest w północnej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na [[Pojezierze Giżycko-Węgorzewskie|Pojezierzu Giżycko-Węgorzewskim]], nad [[Jezioro Sztynorckie|Jeziorem Sztynorckim]], na półwyspie między czterema jeziorami: [[Jezioro Kisajno|Kisajno]], [[Jezioro Dargin|Dargin]], [[Jezioro Kirsajty|Kirsajty]] i [[Jezioro Mamry|Mamry]]. Sztynort jest położony w centralnym miejscu na szlaku Wielkich Jezior.
 
[[File:Kaplica Lehndorffów.jpg|thumb|300px|Kaplica Lehndorffów]]
 
 
 
=== Dzieje miejscowości ===
 
 
Nazwa miejscowości wywodzi się od niemieckiego słowa ''Steinort'', co w wolnym tłumaczeniu oznacza ''kamienny róg''. Nazwa nawiązuje prawdopodobnie do znanej kamienistej mielizny nad jeziorem Dragin, zwanej obecnie [[Kamienie Sztynorckie|Kamieniami Sztynorckimi]].
 
Nazwa miejscowości wywodzi się od niemieckiego słowa ''Steinort'', co w wolnym tłumaczeniu oznacza ''kamienny róg''. Nazwa nawiązuje prawdopodobnie do znanej kamienistej mielizny nad jeziorem Dragin, zwanej obecnie [[Kamienie Sztynorckie|Kamieniami Sztynorckimi]].
  
Od 1420 aż do 1945 roku historia wsi łączy się nierozerwalnie z [[Ród Lehndorffów|rodem Lehndorffów]], właścicieli wsi Mgowo (''Legendorf'') w ziemi chełmińskiej. Ród wywodzi się prawdopodobnie ze staropruskiego rodu Stango, zamieszkującego ziemię chełmińską jeszcze przed przybyciem [[Zakon Krzyżacki|Krzyżaków]]. Używali początkowo nazwiska von Legendorf, czasem polskiej wersji Mgowski, później von Lehendorf, aż wreszcie zaczęli pisać się von Lehndorff.  
+
Od 1420 aż do 1945 roku historia wsi łączy się nierozerwalnie z rodziną [[Rodzina Lehndorffów|Lehndorffów]], właścicieli wsi Mgowo (''Legendorf'') w ziemi chełmińskiej. Ród wywodzi się prawdopodobnie ze staropruskiego rodu Stango, zamieszkującego ziemię chełmińską jeszcze przed przybyciem [[Zakon Krzyżacki|Krzyżaków]]. Używali początkowo nazwiska von Legendorf, czasem polskiej wersji Mgowski, później von Lehendorf, aż wreszcie zaczęli pisać się von Lehndorff.  
  
Dobra w Sztynorcie otrzymał najpierw jako lenno, a później na własność w roku 1554 [[Fabian von Lehndorff]]. W XVII wieku Lehndorffowie posiadali już kilkanaście majątków ziemskich i należeli do znaczących rodów. Rodzina otrzymała tytuł hrabiowski za sprawą zasług i działalności [[Ahasver von Lehndorff|Ahasvera Gerharda Lehndorffa]] (1637-1688), dyplomaty i podróżnika. Jego trzecia żona, Maria Eleonora zainicjowała budowę [[lkwim:Pałac w Sztynorcie|pałacu w Sztynorcie]]. Wnuk Ahasvera Ernst Ahasver [[Henryk von Lehndorff]] (1727-1811) był długoletnim przyjacielem [[lkwim:Ignacy Krasicki|Ignacego Krasickiego]], którego często gościł w [[lkwim:Pałac w Sztynorcie|pałacu]].  
+
Dobra w Sztynorcie otrzymał najpierw jako lenno, a później na własność w roku 1554 [[Fabian von Lehndorff]]. W XVII wieku Lehndorffowie posiadali już kilkanaście majątków ziemskich i należeli do znaczących rodów. Rodzina otrzymała tytuł hrabiowski za sprawą zasług i działalności [[Ahasver von Lehndorff|Ahasvera Gerharda Lehndorffa]] (1637–1688), dyplomaty i podróżnika. Jego trzecia żona, Maria Eleonora, zainicjowała budowę [[lkwim:Pałac w Sztynorcie|pałacu w Sztynorcie]]. Wnuk Ahasvera [[Henryk von Lehndorff]] (1727–1811) był długoletnim przyjacielem [[lkwim:Ignacy Krasicki|Ignacego Krasickiego]], którego często gościł w pałacu.  
  
Od 1811 do 1936 roku majątkiem władali trzej Karolowie Lehndorffowie – dziad, syn i wnuk. Ostatnim Lehndorffem w Sztynorcie był pochodzący z bocznej linii rodu [[Heinrich Lehndorff| Heinrich]]. Okazał się on dobrym gospodarzem, unowocześniając majątek i prowadząc go wzorowo. W 1858 roku Sztynort zamieszkiwały 283 osoby, natomiast W 1939 roku liczył on 629 mieszkańców.
+
Od 1811 do 1936 roku majątkiem władali trzej Karolowie Lehndorffowie – dziad, syn i wnuk. Ostatnim Lehndorffem w Sztynorcie był pochodzący z bocznej linii rodu [[Heinrich Lehndorff| Heinrich]]. Okazał się dobrym gospodarzem, unowocześniając majątek i prowadząc go wzorowo. W 1858 roku Sztynort zamieszkiwały 283 osoby, natomiast W 1939 roku liczył on 629 mieszkańców.
  
 
Od 1737 roku działała w Sztynorcie szkoła. W 1856 miała 65, a w 1935 roku 31 uczniów.
 
Od 1737 roku działała w Sztynorcie szkoła. W 1856 miała 65, a w 1935 roku 31 uczniów.
  
Od 1941 roku pałac zajęło ministerstwo spraw zagranicznych Rzeszy. Częstym gościem był tu minister [[Joachim von Ribbentrop]]. Na dzień przed wizytą Benito Mussoliniego w [[Wilczy Szaniec|Wilczym Szańcu]] dnia 25 sierpnia 1941 roku, Ribbentropa odwiedził w Sztynorcie hrabia Galeazzo Ciano.  
+
Od 1941 roku pałac zajęło Ministerstwo Spraw Zagranicznych III Rzeszy. Częstym gościem był tu minister Joachim von Ribbentrop. Na dzień przed wizytą Benito Mussoliniego w [[Wilczy Szaniec|Wilczym Szańcu]] dnia 25 sierpnia 1941 roku Ribbentropa odwiedził w Sztynorcie hrabia Galeazzo Ciano. Rodzinie właścicieli pozostawiono w tym okresie jedno skrzydło pałacu. Korzystała z niego tylko żona i dzieci Heinricha von Lehndorffa, ponieważ on sam walczył w tym czasie jako porucznik Wehrmachtu na froncie wschodnim. Zachowała się informacja o jego udziale, wspólnie z generałem von Tresckowem, w proteście przeciwko masakrze Żydów i pozostałej ludności Borysowa nad Berezyną, dokonanej w 1941 roku przez łotewskie oddziały SS. W 1944 roku porucznik Lehndorff brał udział w antyhitlerowskim spisku zakończonym nieudanym zamachem [[Claus von Stauffenberg|Stauffenberga]]. Został stracony, a rodzina trafiła do obozu koncentracyjnego. Jedna z córek porucznika, [[Vera von Lehndorff]], była w latach 60. XX wieku wziętą modelką, znaną pod pseudonimem ''Verushka''.  
  
Rodzinie właścicieli pozostawiono w tym okresie jedno skrzydło pałacu. Korzystała z niego tylko żona i dzieci Heinricha von Lehndorffa, ponieważ on sam walczył w tym czasie jako porucznik Wehrmachtu na froncie wschodnim.
+
Podczas działań wojennych w 1945 roku Sztynort uniknął zniszczenia. Niestety, do roku 1947 w pałacu miała swoją siedzibę kwatera wojsk sowieckich. Zabudowania folwarczne były miejscem postoju dla spędzanego tu z terenu [[Mazury| Mazur]] inwentarza żywego przeznaczonego do wywózki do Związku Radzieckiego. Gromadzono tu również inne mienie, w tym dzieła sztuki. Sam pałac po odejściu Rosjan został doszczętnie ogołocony ze znajdujących się w jego wnętrzach dzieł sztuki i wyposażenia. Od zniszczenia udało się uratować archiwum rodowe obejmujące lata 1715–1729.
Zachowała się informacja o jego udziale, wspólnie z generałem von Tresckowem, w proteście przeciwko masakrze Żydów i pozostałej ludności Borysowa nad Berezyną, dokonanej w 1941 roku przez łotewskie oddziały SS.
+
 
+
Po wojnie zabudowania gospodarcze zostały przejęte przez [[Państwowe Gospodarstwo Rolne]]. Przez kilkanaście lat majątek niszczał, a kilka prywatnych inicjatyw zmierzających do renowacji pałacu w latach 90. XX wieku zakończyło się niepowodzeniem.
W 1944 roku porucznik Lehndorff brał udział w antyhitlerowskim spisku zakończonym nieudanym zamachem [[Claus von Stauffenberg|Stauffenberga]]. Został stracony, a rodzina trafiła do obozu koncentracyjnego. Jedna z córek porucznika, [[Vera von Lehndorff]], była w latach 60. XX wieku wziętą modelką, znaną pod pseudonimem Verushka.
+
30 listopada 2009 roku firma Tiga Yacht & Marina, dotychczasowy właściciel całego majątku, podarowała budynek [[Polsko-Niemiecka Fundacja Ochrony Zabytków i Kultury|Polsko–Niemieckiej Fundacji Ochrony Zabytków Kultury]]. Trwają prace nad przywróceniem mu dawnej świetności.
 
+
Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.
Podczas działań wojennych w 1945 roku Sztynort uniknął zniszczenia. Niestety, do roku 1947 w pałacu miała swoją siedzibę kwatera wojsk sowieckich. Zabudowania folwarczne były miejscem postoju dla spędzanego tu z terenu Mazur inwentarza żywego przeznaczonego do wywózki do Związku Radzieckiego. Gromadzono tu również inne mienie, w tym dzieła sztuki. Sam pałac po odejściu Rosjan został doszczętnie ogołocony ze znajdujących się w jego wnętrzach dzieł sztuki i wyposażenia. Od zniszczenia udało się uratować archiwum rodowe obejmujące lata 1715-1729.
+
<br/>
 
   
 
   
Po wojnie zabudowania gospodarcze zostały przejęte przez [[Państwowe Gospodarstwo Rolne w Sztynorcie|Państwowe Gospodarstwo Rolne]]. Przez kilkanaście lat majątek niszczał, a kilka prywatnych inicjatyw zmierzających do renowacji pałacu w latach 90. XX wieku zakończyło się niepowodzeniem.
+
== Ludzie związani z miejscowością ==
30 listopada 2009 roku firma Tiga Yacht & Marina, dotychczasowy właściciel całego majątku, podarowała budynek [[Polsko-Niemiecka Fundacja Ochrony Zabytków i Kultury|Polsko-Niemieckiej Fundacji Ochrony Zabytków Kultury]]. Trwają prace nad przywróceniem mu dawnej świetności.
+
*Vera von Lehndorff (ur. 1939) znana pod pseudonimem ''Veruschka'' legendarna modelka z lat 70., wystąpiła w kultowej scenie filmu Michelangelo Antonionego ''Powiększenie''; aktorka, obecnie zajmująca się fotografią artystyczną, zaangażowana w działania zmierzające do rewitalizacji rodzinnej posiadłości
 
 
[[File:Pałac w Sztynorcie. Stan budowli w roku 2012.jpg|thumb|300px|Pałac w Sztynorcie. Stan budowli w roku 2012]]
 
[[File:Karl Meinhard Graf von Lehndorff.jpg|thumb|300px|Karl Meinhard Graf von Lehndorff]]
 
[[File:.Ruiny herbaciarni.jpg|thumb|300px|Dawna herbaciarnia]]
 
Aktualnie wieś jest siedzibą [[sołectwo|sołectwa]]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Elżbieta Serkis]].<ref>http://gmina.wegorzewo.sisco.info/?id=367[data dostępu: 30.08.2013]</ref>.
 
 
 
=== Ludzie związani z miejscowością ===
 
*[[Vera von Lehndorff]]  (ur. 1939) - znana pod pseudonimem Veruschka, legendarna modelka z lat 70., wystąpiła w kultowej scenie filmu Michelangelo Antonionego ''Powiększenie'', aktorka, obecnie zajmująca się fotografią artystyczną, zaangażowana w działania zmierzające do rewitalizacji rodzinnej posiadłości.
 
  
=== Kultura ===
+
== Kultura ==
*W dniach 29 sierpnia - 4 września w Sztynorcie odbył się [[lkwim:Festiwal Młodych Szantymenów – Sztynort 2011|Festiwal Młodych Szantymenów – Sztynort 2011]], odbywają się też tutaj prezentacje w ramach [[lkwim:Warmińsko-Mazurskie Spotkania z Teatrem... na Wodzie|Warmińsko-Mazurskich Spotkań z Teatrem... na Wodzie]].
+
W dniach 29 sierpnia 4 września w Sztynorcie odbył się [[lkwim:Festiwal Młodych Szantymenów – Sztynort 2011|Festiwal Młodych Szantymenów – Sztynort 2011]], odbywają się też tutaj prezentacje w ramach [[lkwim:Warmińsko-Mazurskie Spotkania z Teatrem... na Wodzie|Warmińsko–Mazurskich Spotkań z Teatrem... na Wodzie]].
 +
<br/>
  
===Religia===
+
==Religia==
Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Chrystusa Króla w Radziejach|parafii rzymskokatolickiej pw. Chrystusa Króla w Radziejach]].
+
Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Chrystusa Króla w Radziejach|parafii rzymskokatolickiej w Radziejach]].
 +
<br/>
  
===Turystyka===
+
==Turystyka==
*Obok [[lkwim:Pałac w Sztynorcie|pałacu]], Sztynort znany jest ze swojego portu jachtowego<ref>http://www.tigayacht.pl/port/i-informacje [data dostępu: 20.09.2013]</ref>, oferującego 450 stanowisk do cumowania.
+
*Sztynort znany jest ze swojego portu jachtowego<ref>[http://www.tigayacht.pl/port/i-informacje/ Strona Portu Jachtowego w Sztynorcie] [20.09.2013]</ref> oferującego 450 stanowisk do cumowania
*W miejscowości ma swój koniec [[Szlak pieszy Węgorzewo - Sztynort]].
+
*w miejscowości ma swój koniec [[Szlak pieszy Węgorzewo Sztynort]]
*[[Szlak żeglugowy z Giżycka do Węgorzewa |Szlak żeglugowy z Giżycka do Węgorzewa]] - poprzez [[Ogonki]] i Sztynort.
+
*[[Szlak żeglugowy z Giżycka do Węgorzewa |szlak żeglugowy z Giżycka do Węgorzewa]] poprzez [[Ogonki]] i Sztynort
  
===Przyroda===
+
==Przyroda==
 
W pobliżu miejscowości znajduje się [[Rezerwat Sztynort|Rezerwat Przyrody "Sztynort"]] oraz [[Rezerwat Mokre]].
 
W pobliżu miejscowości znajduje się [[Rezerwat Sztynort|Rezerwat Przyrody "Sztynort"]] oraz [[Rezerwat Mokre]].
 +
<br/>
  
=== Zabytki ===
+
== Zabytki ==
*[[lkwim:Pałac w Sztynorcie|Pałac w Sztynorcie]]
+
*[[lkwim:Pałac w Sztynorcie|pałac w Sztynorcie]]
*[[Kkwatera wojenna w Sztynorcie|Kwatera wojenna]] zlokalizowana na dawnym [[cCentarz ewangelicki w Sztynorcie|cmentarzu ewangelickim]], w której pochowano 2 żołnierzy rosyjskich i 2 żołnierzy niemieckich, poległych w czasie [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]].
+
*[[Kwatera wojenna w Sztynorcie|kwatera wojenna]] zlokalizowana na dawnym [[Cmentarz ewangelicki w Sztynorcie|cmentarzu ewangelickim]], w której pochowano 2 żołnierzy rosyjskich i 2 żołnierzy niemieckich poległych w czasie [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]]
*Mauzoleum wybudowane w 1858 roku i [[Cmentarz rodowy w Sztynorcie|cmentarz rodowy]], położone na cyplu zamykającym przesmyk do Jeziora Sztynorckiego.
+
*mauzoleum wybudowane w 1858 roku i [[Cmentarz rodowy w Sztynorcie|cmentarz rodowy]], położone na cyplu zamykającym przesmyk do Jeziora Sztynorckiego
*Budynek dawnej [[Herbaciarnia pałacu w Sztynorcie|herbaciarni]] wybudowanej w roku 1816 w stylu neoklasycystycznym.
+
*budynek dawnej [[Herbaciarnia pałacu w Sztynorcie|herbaciarni]] wybudowanej w roku 1816 w stylu neoklasycystycznym
*Pozostałości neogotyckiej [[kaplica rodowa pałacu w Sztynorcie|kaplicy rodowej]], wzniesionej około 1830 roku.
+
*pozostałości neogotyckiej [[Kaplica rodowa pałacu w Sztynorcie|kaplicy rodowej]], wzniesionej około 1830 roku
*[[Park pałacowy w Sztynorcie|Park pałacowy]].
+
*[[Park pałacowy w Sztynorcie|park pałacowy]]
*W [[lkwim:Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie |Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie]] zachował się [[lkwim:Portret Luizy Wilhelminy Lehndorff z pałacu w Sztynorcie|Portret Luizy Wilhelminy Lehndorff]] z pałacu w Sztynorcie.
+
*w [[lkwim:Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie |Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie]] zachował się [[lkwim:Portret Luizy Wilhelminy Lehndorff z pałacu w Sztynorcie|Portret Luizy Wilhelminy Lehndorff]] z pałacu w Sztynorcie
 
 
=== Bibliografia ===
 
#Stanisław Achremczyk, ''Historia Warmii i Mazur'', t. 1-2, Olsztyn 2011.
 
#Grzegorz Białuński, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002.
 
#Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'',  Olsztyn 2001.
 
#''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
 
#''Morąg. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
 
#Tadeusz Oracki, ''Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i ziemi malborskiej. Od połowy XV do końca XVIII wieku'', t. 2, Olsztyn 1984.
 
#Mieczysław Orłowicz, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
 
#Andrzej Rzempołuch, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.
 
#''Sztynort – utracone dziedzictwo czy szansa na ocalenia?'', red. Iwona Liżewska, Olsztyn 2008.
 
#Andrzej Wakar, Bohdan Wilamowski, ''Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu'', Olsztyn 1968.
 
#Bank Danych Lokalnych GUS: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/miejsc_w.display?p_id=6264&p_token=0.9188610222555984 [data dostępu:29.07.2013]
 
#Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/angerburg.html [data dostępu: 29.07.2013]
 
#Oficjalna strona Very Lehndorff: http://www.veruschka.net/ [data dostępu: 29.07.2013]
 
#Olsztyńska Strona Rowerowa:http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/sztynort  [data dostępu: 29.07.2013]
 
#Serwis turystyczny MojeMazury.pl:  http://mojemazury.pl/71846,Palac-w-Sztynorcie-reaktywacja.html [data dostępu: 29.07.2013]
 
#Sztynort - opowieści o pałacu i jego mieszkańcach: http://www.sztynort.nafali.net/  [data dostępu: 29.07.2013]
 
  
 +
== Bibliografia ==
 +
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. 1–2, Olsztyn 2011.<br/>
 +
Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002.<br/>
 +
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'',  Olsztyn 2001.<br/>
 +
''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/>
 +
''Morąg. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.<br/>
 +
Oracki Tadeusz, ''Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i ziemi malborskiej. Od połowy XV do końca XVIII wieku'', t. 2, Olsztyn 1984.<br/>
 +
Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/>
 +
Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.<br/>
 +
''Sztynort – utracone dziedzictwo czy szansa na ocalenia?'', red. Iwona Liżewska, Olsztyn 2008.<br/>
 +
Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, ''Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu'', Olsztyn 1968.<br/>
 +
[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/miejsc_w.display?p_id=6264&p_token=0.9188610222555984/ Bank Danych Lokalnych GUS] [29.07.2013]<br/>
 +
[http://www.verwaltungsgeschichte.de/angerburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [29.07.2013]<br/>
 +
[http://www.veruschka.net/ Oficjalna strona Very Lehndorff] [29.07.2013]<br/>
 +
[http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/sztynort/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [29.07.2013] <br/>
 +
[http://mojemazury.pl/71846,Palac-w-Sztynorcie-reaktywacja.html/ Moje Mazury] [29.07.2013]<br/>
 +
[http://www.sztynort.nafali.net/ Strona Sztynortu] [29.07.2013]
  
 
{{Przypisy}}
 
{{Przypisy}}

Aktualna wersja na dzień 09:38, 13 lip 2016

Sztynort

Pałac w Sztynorcie.Fot. Mirosław Garniec
Pałac w Sztynorcie.
Fot. Mirosław Garniec
Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat węgorzewski
Gmina Węgorzewo
Liczba ludności (2010) 97
Strefa numeracyjna (+48) 87
Kod pocztowy 11-600
Tablice rejestracyjne NWE
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Sztynort
Sztynort
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Sztynort
Sztynort
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Sztynort (niem. Steinort) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 97 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Ewa Zanio[1].

Pałac w Sztynorcie. Stan budowli w 2008 r. Fot. Marek i Ewa Wojciechowscy. Źródło: Commons Wikimedia [13.11.2014]
Dawna herbaciarnia. Fot. Robert Wróbel. Źródło: www.it.mragowo.pl [13.11.2014]

Położenie

Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim, nad Jeziorem Sztynorckim, na półwyspie między czterema jeziorami: Kisajno, Dargin, Kirsajty i Mamry. Sztynort jest położony w centralnym miejscu na szlaku Wielkich Jezior.

Dzieje miejscowości

Nazwa miejscowości wywodzi się od niemieckiego słowa Steinort, co w wolnym tłumaczeniu oznacza kamienny róg. Nazwa nawiązuje prawdopodobnie do znanej kamienistej mielizny nad jeziorem Dragin, zwanej obecnie Kamieniami Sztynorckimi.

Od 1420 aż do 1945 roku historia wsi łączy się nierozerwalnie z rodziną Lehndorffów, właścicieli wsi Mgowo (Legendorf) w ziemi chełmińskiej. Ród wywodzi się prawdopodobnie ze staropruskiego rodu Stango, zamieszkującego ziemię chełmińską jeszcze przed przybyciem Krzyżaków. Używali początkowo nazwiska von Legendorf, czasem polskiej wersji Mgowski, później von Lehendorf, aż wreszcie zaczęli pisać się von Lehndorff.

Dobra w Sztynorcie otrzymał najpierw jako lenno, a później na własność w roku 1554 Fabian von Lehndorff. W XVII wieku Lehndorffowie posiadali już kilkanaście majątków ziemskich i należeli do znaczących rodów. Rodzina otrzymała tytuł hrabiowski za sprawą zasług i działalności Ahasvera Gerharda Lehndorffa (1637–1688), dyplomaty i podróżnika. Jego trzecia żona, Maria Eleonora, zainicjowała budowę pałacu w Sztynorcie. Wnuk Ahasvera – Henryk von Lehndorff (1727–1811) – był długoletnim przyjacielem Ignacego Krasickiego, którego często gościł w pałacu.

Od 1811 do 1936 roku majątkiem władali trzej Karolowie Lehndorffowie – dziad, syn i wnuk. Ostatnim Lehndorffem w Sztynorcie był pochodzący z bocznej linii rodu Heinrich. Okazał się dobrym gospodarzem, unowocześniając majątek i prowadząc go wzorowo. W 1858 roku Sztynort zamieszkiwały 283 osoby, natomiast W 1939 roku liczył on 629 mieszkańców.

Od 1737 roku działała w Sztynorcie szkoła. W 1856 miała 65, a w 1935 roku 31 uczniów.

Od 1941 roku pałac zajęło Ministerstwo Spraw Zagranicznych III Rzeszy. Częstym gościem był tu minister Joachim von Ribbentrop. Na dzień przed wizytą Benito Mussoliniego w Wilczym Szańcu dnia 25 sierpnia 1941 roku Ribbentropa odwiedził w Sztynorcie hrabia Galeazzo Ciano. Rodzinie właścicieli pozostawiono w tym okresie jedno skrzydło pałacu. Korzystała z niego tylko żona i dzieci Heinricha von Lehndorffa, ponieważ on sam walczył w tym czasie jako porucznik Wehrmachtu na froncie wschodnim. Zachowała się informacja o jego udziale, wspólnie z generałem von Tresckowem, w proteście przeciwko masakrze Żydów i pozostałej ludności Borysowa nad Berezyną, dokonanej w 1941 roku przez łotewskie oddziały SS. W 1944 roku porucznik Lehndorff brał udział w antyhitlerowskim spisku zakończonym nieudanym zamachem Stauffenberga. Został stracony, a rodzina trafiła do obozu koncentracyjnego. Jedna z córek porucznika, Vera von Lehndorff, była w latach 60. XX wieku wziętą modelką, znaną pod pseudonimem Verushka.

Podczas działań wojennych w 1945 roku Sztynort uniknął zniszczenia. Niestety, do roku 1947 w pałacu miała swoją siedzibę kwatera wojsk sowieckich. Zabudowania folwarczne były miejscem postoju dla spędzanego tu z terenu Mazur inwentarza żywego przeznaczonego do wywózki do Związku Radzieckiego. Gromadzono tu również inne mienie, w tym dzieła sztuki. Sam pałac po odejściu Rosjan został doszczętnie ogołocony ze znajdujących się w jego wnętrzach dzieł sztuki i wyposażenia. Od zniszczenia udało się uratować archiwum rodowe obejmujące lata 1715–1729.

Po wojnie zabudowania gospodarcze zostały przejęte przez Państwowe Gospodarstwo Rolne. Przez kilkanaście lat majątek niszczał, a kilka prywatnych inicjatyw zmierzających do renowacji pałacu w latach 90. XX wieku zakończyło się niepowodzeniem. 30 listopada 2009 roku firma Tiga Yacht & Marina, dotychczasowy właściciel całego majątku, podarowała budynek Polsko–Niemieckiej Fundacji Ochrony Zabytków Kultury. Trwają prace nad przywróceniem mu dawnej świetności. Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Ludzie związani z miejscowością

  • Vera von Lehndorff (ur. 1939) – znana pod pseudonimem Veruschka legendarna modelka z lat 70., wystąpiła w kultowej scenie filmu Michelangelo Antonionego Powiększenie; aktorka, obecnie zajmująca się fotografią artystyczną, zaangażowana w działania zmierzające do rewitalizacji rodzinnej posiadłości

Kultura

W dniach 29 sierpnia – 4 września w Sztynorcie odbył się Festiwal Młodych Szantymenów – Sztynort 2011, odbywają się też tutaj prezentacje w ramach Warmińsko–Mazurskich Spotkań z Teatrem... na Wodzie.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Radziejach.

Turystyka

Przyroda

W pobliżu miejscowości znajduje się Rezerwat Przyrody "Sztynort" oraz Rezerwat Mokre.

Zabytki

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 1–2, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i ziemi malborskiej. Od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Olsztyn 1984.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Sztynort – utracone dziedzictwo czy szansa na ocalenia?, red. Iwona Liżewska, Olsztyn 2008.
Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
Bank Danych Lokalnych GUS [29.07.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.07.2013]
Oficjalna strona Very Lehndorff [29.07.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [29.07.2013]
Moje Mazury [29.07.2013]
Strona Sztynortu [29.07.2013]

Przypisy