Turza Wielka: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = Turzy Wielkiej |
|zdjęcie = | |zdjęcie = | ||
|opis zdjęcia = | |opis zdjęcia = | ||
| − | |rodzaj miejscowości = | + | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka |
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
|powiat = działdowski | |powiat = działdowski | ||
| Linia 14: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = 686 | + | |liczba ludności = 686 |
|rok = 2010 | |rok = 2010 | ||
|strefa numeracyjna = | |strefa numeracyjna = | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Turza Wielka''' (niem. ''Tauersee'', ''Gross Tauersee'') – | + | ''' Turza Wielka''' (niem. ''Tauersee'', ''Gross Tauersee'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat działdowski|powiecie działdowskim]], w [[Działdowo (gmina wiejska)|gminie Działdowo]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała [[Podział administracyjny|administracyjnie]] do województwa ciechanowskiego. W 2010 roku liczyła 686 mieszkańców<ref>łącznie Turza Wielka i [[Drzazgi]]</ref>. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Marek Waśkowiak]]<ref>[http://www.dzialdowo.ug.gov.pl/?c=92/ Strona Urzędu Gminy Działdowo] [05.12.2013]</ref>. |
| − | + | <br/><br/> | |
| − | |||
| − | |||
| − | <br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w południowej części województwa | + | Wieś położona jest w południowej części województwa warmińsko–mazurskiego, na pograniczu [[Pojezierze Mazurskie|Pojezierza Mazurskiego]] i Niziny Mazowieckiej, 11 km na północny zachód od [[Działdowo|Działdowa]]; przebiega przez nią linia kolejowa Działdowo - [[Nowe Miasto Lubawskie]] i [[Lubawa]]. |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś powstała w ramach kolonizacji południowych terenów państwa [[Zakon Krzyżacki|Zakonu Krzyżackiego]]. Po raz pierwszy jest wzmiankowana w źródłach historycznych z 1408 roku, kiedy to mieszkał tu niejaki Otto Kikoł. 13 lipca przez Turzę Wielką przechodziły wojska króla | + | Wieś powstała w ramach kolonizacji południowych terenów państwa [[Zakon Krzyżacki|Zakonu Krzyżackiego]]. Po raz pierwszy jest wzmiankowana w źródłach historycznych z 1408 roku, kiedy to mieszkał tu niejaki Otto Kikoł. 13 lipca przez Turzę Wielką przechodziły wojska króla Władysława Jagiełły w drodze pod [[Grunwald]]. W 1482 roku sędzia ostródzki Paśko nadał niejakiemu Mikołajowi cztery łany sołeckie z zadaniem założenia [[Wieś czynszowa| wsi czynszowej]], zaś dwa lata później dwa łany na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] niejakiemu Stanisławowi, który zobowiązał się do jednej służby zbrojnej. W okresie zakładania wsi znajdowało się w tej okolicy Wielkie Jezioro Turskie, które w późniejszym czasie wyschło. W XVI wieku książę [[Albrecht Hohenzollern]] nadał dziedziczne sołectwo w Turzy Wielkiej rodzinie [[Rodzina Zakrzewskich |Zakrzewskich]]. W tym czasie tutejsze dobra należały do rodziny Finków, a od 1544 roku do [[Fryderyk von Oelsnitz |Fryderyka von Oelsnitz]]. Wieś należała do [[Parafia ewangelicka w Uzdowie|parafii ewangelickiej w Uzdowie]]. Majątek istniał tu jeszcze w okresie międzywojennym; jego właścicielem był wówczas [[Aleksander Kamiński]]. |
| − | W 1919 roku na mocy traktatu wersalskiego wieś | + | W 1919 roku na mocy traktatu wersalskiego wieś – wraz z całą Działdowszczyzną – przyznana została Rzeczpospolitej Polskiej. W 1939 roku znalazła się pod okupacją niemiecką. W połowie lat 50. Turza Wielka była siedzibą [[Gromada Turza Wielka|gromady]]. |
| − | Liczba mieszkańców | + | Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: |
| − | 1857 | + | *1857 r. – 448 osób |
| − | 1931 | + | *1931 r. – 627 osób |
| − | |||
==Gospodarka== | ==Gospodarka== | ||
| Linia 57: | Linia 52: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Szkolnictwo == |
| − | *[[Szkoła Podstawowa | + | *[[Szkoła Podstawowa w Turzy Wielkiej |Szkoła Podstawowa im. księdza Stefana Wincentego Frelichowskiego]] |
| − | |||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| Linia 66: | Linia 60: | ||
== Religia == | == Religia == | ||
| − | We wsi znajduje się siedziba [[Parafia pw. Matki Bożej Różańcowej w Turzy Wielkiej |parafii rzymskokatolickiej | + | We wsi znajduje się siedziba [[Parafia pw. Matki Bożej Różańcowej w Turzy Wielkiej |parafii rzymskokatolickiej]]. |
<br/> | <br/> | ||
==Turystyka== | ==Turystyka== | ||
| − | *[[Szlak pieszy grunwladzki: Grunwald – Bądzyn| | + | *[[Szlak pieszy grunwladzki: Grunwald – Bądzyn|szlak pieszy grunwladzki: Grunwald – Bądzyn]] - czerwony szlak pieszy o łącznej długości 98 km - przebieg trasy: Grunwald – [[Leszcz]] – [[Uzdowo]] – [[Myślęta]] – Turza Wielka – [[Prioma]] – [[Płośnica]] – [[Turza Mała]] – [[Jeleń]] – [[Lidzbark]] – [[Bądzyn]] |
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | *[[Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Turzy Wielkiej| | + | *[[Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Turzy Wielkiej|kościół]] z drugiej połowy XIX wieku, murowany, cokół kamienny |
| − | * | + | *budynek szkoły z około 1905 roku, murowany z czerwonej cegły, otynkowany |
| − | * | + | *kilka przykładów budownictwa z końca XIX i początku XX wieku (domy mieszkalne, murowane z czerwonej cegły) |
| − | * | + | *cmentarz parafialny rzymskokatolicki |
| − | * | + | *cmentarz ewangelicki, zaniedbany, stanowi skupisko zieleni, brak śladu po nagrobkach; własność Urzędu Gminy w Działdowie |
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| Linia 86: | Linia 78: | ||
#''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857. | #''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857. | ||
#[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [data dostępu: 12.11.2013] | #[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [data dostępu: 12.11.2013] | ||
| − | # | + | #[http://www.dzialdowo.ug.gov.pl/?c=102| Strona Urzędu Gminy Działdowo] [12.11.2013]] |
| − | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [ | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013] |
| − | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/neidenburg.html| Verwaltungsgeschichte] [ | + | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/neidenburg.html| Verwaltungsgeschichte] [12.11.2013] |
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 21:50, 13 lis 2014
| Turza Wielka | |
| | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | działdowski |
| Gmina | Działdowo |
| Liczba ludności (2010) | 686 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Turza Wielka | |
| Położenie na mapie Polski  Turza Wielka | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Turza Wielka (niem. Tauersee, Gross Tauersee) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie działdowskim, w gminie Działdowo. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa ciechanowskiego. W 2010 roku liczyła 686 mieszkańców[1]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Marek Waśkowiak[2].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w południowej części województwa warmińsko–mazurskiego, na pograniczu Pojezierza Mazurskiego i Niziny Mazowieckiej, 11 km na północny zachód od Działdowa; przebiega przez nią linia kolejowa Działdowo - Nowe Miasto Lubawskie i Lubawa.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w ramach kolonizacji południowych terenów państwa Zakonu Krzyżackiego. Po raz pierwszy jest wzmiankowana w źródłach historycznych z 1408 roku, kiedy to mieszkał tu niejaki Otto Kikoł. 13 lipca przez Turzę Wielką przechodziły wojska króla Władysława Jagiełły w drodze pod Grunwald. W 1482 roku sędzia ostródzki Paśko nadał niejakiemu Mikołajowi cztery łany sołeckie z zadaniem założenia wsi czynszowej, zaś dwa lata później dwa łany na prawie chełmińskim niejakiemu Stanisławowi, który zobowiązał się do jednej służby zbrojnej. W okresie zakładania wsi znajdowało się w tej okolicy Wielkie Jezioro Turskie, które w późniejszym czasie wyschło. W XVI wieku książę Albrecht Hohenzollern nadał dziedziczne sołectwo w Turzy Wielkiej rodzinie Zakrzewskich. W tym czasie tutejsze dobra należały do rodziny Finków, a od 1544 roku do Fryderyka von Oelsnitz. Wieś należała do parafii ewangelickiej w Uzdowie. Majątek istniał tu jeszcze w okresie międzywojennym; jego właścicielem był wówczas Aleksander Kamiński.
W 1919 roku na mocy traktatu wersalskiego wieś – wraz z całą Działdowszczyzną – przyznana została Rzeczpospolitej Polskiej. W 1939 roku znalazła się pod okupacją niemiecką. W połowie lat 50. Turza Wielka była siedzibą gromady.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1857 r. – 448 osób
- 1931 r. – 627 osób
Gospodarka
We wsi znajduje się siedziba leśnictwa, należącego do Nadleśnictwa Lidzbark.
Szkolnictwo
Kultura
We wsi działa Biblioteka Publiczna, będąca filią Gminnej Biblioteki Publicznej w Burkacie. Organizowane są tutaj Biesiady Poetyckie.
Religia
We wsi znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej.
Turystyka
- szlak pieszy grunwladzki: Grunwald – Bądzyn - czerwony szlak pieszy o łącznej długości 98 km - przebieg trasy: Grunwald – Leszcz – Uzdowo – Myślęta – Turza Wielka – Prioma – Płośnica – Turza Mała – Jeleń – Lidzbark – Bądzyn
Zabytki
- kościół z drugiej połowy XIX wieku, murowany, cokół kamienny
- budynek szkoły z około 1905 roku, murowany z czerwonej cegły, otynkowany
- kilka przykładów budownictwa z końca XIX i początku XX wieku (domy mieszkalne, murowane z czerwonej cegły)
- cmentarz parafialny rzymskokatolicki
- cmentarz ewangelicki, zaniedbany, stanowi skupisko zieleni, brak śladu po nagrobkach; własność Urzędu Gminy w Działdowie
Bibliografia
- Działdowo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1966.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
- Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 12.11.2013]
- Strona Urzędu Gminy Działdowo [12.11.2013]]
- Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
- Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]
Przypisy
- ↑ łącznie Turza Wielka i Drzazgi
- ↑ Strona Urzędu Gminy Działdowo [05.12.2013]
