Tynwałd: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Tynwałd | |nazwa = Tynwałd | ||
| Linia 7: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Tynwałdu | |dopełniacz wsi = Tynwałdu | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
|opis zdjęcia = | |opis zdjęcia = | ||
| − | |rodzaj miejscowości = | + | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka |
| − | |województwo = | + | |województwo = warmińsko-mazurskie |
|powiat = iławski | |powiat = iławski | ||
|gmina = Iława | |gmina = Iława | ||
| Linia 16: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = | + | |liczba ludności = 280 |
| − | |rok = | + | |rok = 2010 |
|strefa numeracyjna = (+48) 89 | |strefa numeracyjna = (+48) 89 | ||
|kod pocztowy = 14-204 | |kod pocztowy = 14-204 | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | '''Tynwłd''' (niem. ''Tillwalde'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat iławski|powiecie iławskim]], w [[Iława (gmina wiejska)|gminie Iława]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 280 mieszkańców. Obecnie sołtysem wsi jest [[Mirosław Wolak]]<ref>[http://www.gmina-ilawa.pl/gminailawa/uploads/2014/02/WYKAZ-SO%C5%81ECTW-2014.pdf/ Strona Gminy Iława] [12.11.2013]</ref>. |
| + | <br/><br/> | ||
| + | ==Położenie== | ||
| + | Miejscowość położona jest nieopodal [[Jezioro Jeziorak| Jezioraka]], w odległości ok. 2 km od [[Makowo |Makowa]] i 9 km od [[Iława |Iławy]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | == Dzieje miejscowości == | |
| − | + | Tynwałd został ulokowany na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Otrzymał lokację od [[Komturstwo dzierzgońskie|komtura dzierzgońskiego]] [[Luther von Braunschweig|Luthera von Braunschweiga]]. Nadał on zasadźcy Tylowi z [[Nowa Wieś (gmina Iława) |Nowej Wsi]] 84 [[Włóka| włóki]] ziemi na tymże prawie. W 1375 roku wieś otrzymała odnowiony przywilej od [[Komturstwo ostródzkie|komtura ostródzkiego]] [[Borchart von Mansfeld|Borcharta von Mansfelda]]. Zaznaczono w nim, że sołtys ma prawo wybudować karczmę, ale w zamian za to musi płacić roczny czynsz w wysokości jednej grzywny. | |
| − | Tynwałd został ulokowany na [[ | ||
| − | W czasie | + | W czasie wojny trzynastoletniej miejscowość została zniszczona. W 1620 roku Tynwałd wraz z wsią [[Frednowy]] przeszedł w posiadanie rodziny [[Rodzina von Oelsnitz| von Oelsnitzów]]. Należał do nich do roku 1804. |
| − | W 1789 roku Tynwałd składał się z wsi szlacheckiej, majątku i folwarku. Liczył 32 domy mieszkalne. W latach 1817–1831 znajdowało się w majątku | + | W 1789 roku Tynwałd składał się z wsi szlacheckiej, majątku i folwarku. Liczył 32 domy mieszkalne. W latach 1817–1831 znajdowało się w majątku 27–28 domów i mieszkało tu 105–241 mieszkańców. |
W 1885 roku majątek miał 546 ha ziem ornej, 161 ha łąk i 201 ha lasu. Na przełomie XIX i XX wieku areał wsi został zmniejszony do 120,5 ha. Powierzchnia majątku wzrosła do 856,9 ha. Do majątku należała cegielnia i wiatrak. Rozwinęła się także tu hodowla bydła. W 1871 roku do majątku należały folwarki [[Jezierzyce]] i [[Jażdżówki]]. Na początku XX wieku doszło do nich [[Emilianowo]]. | W 1885 roku majątek miał 546 ha ziem ornej, 161 ha łąk i 201 ha lasu. Na przełomie XIX i XX wieku areał wsi został zmniejszony do 120,5 ha. Powierzchnia majątku wzrosła do 856,9 ha. Do majątku należała cegielnia i wiatrak. Rozwinęła się także tu hodowla bydła. W 1871 roku do majątku należały folwarki [[Jezierzyce]] i [[Jażdżówki]]. Na początku XX wieku doszło do nich [[Emilianowo]]. | ||
| − | == | + | Kościół został wybudowany w niedługim czasie po założeniu wsi. W odnowionym przywileju lokacyjnym znajduje się informacja o czterech włókach plebańskich. Mowa o nich jest także w aktach wizytacyjnych z 1547 roku. W których dodatkowo jest wymieniony kościół w Tynwałdzie. W XVII wieku, najprawdopodobniej w czasie wojen szwedzkich, kościół został zniszczony i już nigdy nie został odbudowany. Na początku XX wieku istniała w miejscowości jeszcze stara dzwonnica z odlanym w 1789 roku dzwonem. Na cmentarzu w Tynwałdzie zachowały się nagrobki z polskimi nazwiskami: Witek Wesołek, Bogdański, Sąsiek (Schonschek). |
| − | *[[Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Tynwałdzie]] | + | <br/> |
| + | |||
| + | ==Szkolnictwo== | ||
| + | *[[Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Tynwałdzie|szkoła podstawowa]] | ||
| − | + | ==Kultura== | |
| − | |||
We wsi działa [[Koło Gospodyń Wiejskich w Tynwałdzie |Koło Gospodyń Wiejskich]]. | We wsi działa [[Koło Gospodyń Wiejskich w Tynwałdzie |Koło Gospodyń Wiejskich]]. | ||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| + | ==Religia== | ||
| + | Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski w Rudzienicach|parafii rzymskokatolickiej w Rudzienicach]]. W miejscowej szkole katechezy prowadzą również duchowni z [[Parafia greckokatolicka pw. Świętego Jana Apostoła w Iławie|parafii greckokatolickiej w Iławie]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==Turystyka== | |
| − | + | *[[Szlak św. Jakuba: Olsztyn - Lipowiec |Szlak św. Jakuba]] - przebieg trasy: [[Olsztyn]] - [[Łupstych]] - [[Gietrzwałd]] - [[Tomaryny]] - [[Guzowy Piec]] - [[Parwółki]] - [[Stare Jabłonki]] - [[Ostróda]] - [[Samborowo]] - Frednowy - Tynwałd - [[Szałkowo]] - Iława - [[Radomno]] - [[Nowe Miasto Lubawskie]] - [[Lipowiec]] - dalej do Torunia | |
| − | + | *[[Szlak Kanału Elbląskiego]] - Ostróda - [[Miłomłyn]] - [[Morąg]] - [[Małdyty]] - [[Pasłęk]] - [[Elbląg]] - [[Raczki Elbląskie]] - [[Jelonki]] - [[Drulity]] - [[Zalewo]] - [[Susz]] - [[Kisielice]] - [[Szymbark]] - Iława - Tynwałd - [[Boreczno]] - Miłomłyn - Ostróda | |
| + | *niebieski szlak rowerowy o zasięgu regionalnym - przebieg trasy: [[Zalewo]] - [[Rąbity]] - [[Międzychód]] - [[Śliwa]] - [[Boreczno]] - [[Duba]] - [[Mózgowo]] - [[Karnity]] - [[Dębinka]] - [[Miłomłyn]] - [[Lubień]] - [[Liwa]] - [[Zalewo]] - [[Gil Mały]] -[[Gil Wielki]] - [[Wiewiórka]] - Frednowy - Tynwałd - Jezierzyce - Jażdżówki - [[Kwiry]] - Szałkowo - Iława | ||
| − | + | == Bibliografia == | |
| − | + | #''Iława z dziejów miasta i powiatu'', red. M. Lossman, Olsztyn 1972. | |
| − | + | #Michniewska-Szczepkowska Barbara, Szczepkowski Bohdan, ''Województwo olsztyńskie, środowisko geograficzne tekst i mapy krajoznawcze'', Olsztyn 1969. | |
| − | ''Iława z dziejów miasta i powiatu'', red. M. Lossman, Olsztyn 1972. | + | #Panfil Jan, ''Pojezierze Mazurskie'', Warszawa 1968. |
| − | + | #''Tynwałd'', [w:] ''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', t. 12, red. B. Chlebowski, Warszawa 1892. | |
| − | Michniewska-Szczepkowska Barbara, Szczepkowski Bohdan, ''Województwo olsztyńskie, środowisko geograficzne tekst i mapy krajoznawcze'', Olsztyn 1969. | + | #[http://stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013] |
| − | < | + | {{Przypisy}} |
| + | <references/> | ||
[[Kategoria: Powiat iławski]] | [[Kategoria: Powiat iławski]] | ||
Wersja z 09:42, 28 lis 2014
| Tynwałd | |
| | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | iławski |
| Gmina | Iława |
| Liczba ludności (2010) | 280 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 14-204 |
| Tablice rejestracyjne | NIL |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Tynwałd | |
| Położenie na mapie Polski  Tynwałd | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Tynwłd (niem. Tillwalde) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 280 mieszkańców. Obecnie sołtysem wsi jest Mirosław Wolak[1].
Spis treści
Położenie
Miejscowość położona jest nieopodal Jezioraka, w odległości ok. 2 km od Makowa i 9 km od Iławy.
Dzieje miejscowości
Tynwałd został ulokowany na prawie chełmińskim. Otrzymał lokację od komtura dzierzgońskiego Luthera von Braunschweiga. Nadał on zasadźcy Tylowi z Nowej Wsi 84 włóki ziemi na tymże prawie. W 1375 roku wieś otrzymała odnowiony przywilej od komtura ostródzkiego Borcharta von Mansfelda. Zaznaczono w nim, że sołtys ma prawo wybudować karczmę, ale w zamian za to musi płacić roczny czynsz w wysokości jednej grzywny.
W czasie wojny trzynastoletniej miejscowość została zniszczona. W 1620 roku Tynwałd wraz z wsią Frednowy przeszedł w posiadanie rodziny von Oelsnitzów. Należał do nich do roku 1804.
W 1789 roku Tynwałd składał się z wsi szlacheckiej, majątku i folwarku. Liczył 32 domy mieszkalne. W latach 1817–1831 znajdowało się w majątku 27–28 domów i mieszkało tu 105–241 mieszkańców.
W 1885 roku majątek miał 546 ha ziem ornej, 161 ha łąk i 201 ha lasu. Na przełomie XIX i XX wieku areał wsi został zmniejszony do 120,5 ha. Powierzchnia majątku wzrosła do 856,9 ha. Do majątku należała cegielnia i wiatrak. Rozwinęła się także tu hodowla bydła. W 1871 roku do majątku należały folwarki Jezierzyce i Jażdżówki. Na początku XX wieku doszło do nich Emilianowo.
Kościół został wybudowany w niedługim czasie po założeniu wsi. W odnowionym przywileju lokacyjnym znajduje się informacja o czterech włókach plebańskich. Mowa o nich jest także w aktach wizytacyjnych z 1547 roku. W których dodatkowo jest wymieniony kościół w Tynwałdzie. W XVII wieku, najprawdopodobniej w czasie wojen szwedzkich, kościół został zniszczony i już nigdy nie został odbudowany. Na początku XX wieku istniała w miejscowości jeszcze stara dzwonnica z odlanym w 1789 roku dzwonem. Na cmentarzu w Tynwałdzie zachowały się nagrobki z polskimi nazwiskami: Witek Wesołek, Bogdański, Sąsiek (Schonschek).
Szkolnictwo
Kultura
We wsi działa Koło Gospodyń Wiejskich.
Religia
Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Rudzienicach. W miejscowej szkole katechezy prowadzą również duchowni z parafii greckokatolickiej w Iławie.
Turystyka
- Szlak św. Jakuba - przebieg trasy: Olsztyn - Łupstych - Gietrzwałd - Tomaryny - Guzowy Piec - Parwółki - Stare Jabłonki - Ostróda - Samborowo - Frednowy - Tynwałd - Szałkowo - Iława - Radomno - Nowe Miasto Lubawskie - Lipowiec - dalej do Torunia
- Szlak Kanału Elbląskiego - Ostróda - Miłomłyn - Morąg - Małdyty - Pasłęk - Elbląg - Raczki Elbląskie - Jelonki - Drulity - Zalewo - Susz - Kisielice - Szymbark - Iława - Tynwałd - Boreczno - Miłomłyn - Ostróda
- niebieski szlak rowerowy o zasięgu regionalnym - przebieg trasy: Zalewo - Rąbity - Międzychód - Śliwa - Boreczno - Duba - Mózgowo - Karnity - Dębinka - Miłomłyn - Lubień - Liwa - Zalewo - Gil Mały -Gil Wielki - Wiewiórka - Frednowy - Tynwałd - Jezierzyce - Jażdżówki - Kwiry - Szałkowo - Iława
Bibliografia
- Iława z dziejów miasta i powiatu, red. M. Lossman, Olsztyn 1972.
- Michniewska-Szczepkowska Barbara, Szczepkowski Bohdan, Województwo olsztyńskie, środowisko geograficzne tekst i mapy krajoznawcze, Olsztyn 1969.
- Panfil Jan, Pojezierze Mazurskie, Warszawa 1968.
- Tynwałd, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 12, red. B. Chlebowski, Warszawa 1892.
- Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Przypisy
- ↑ Strona Gminy Iława [12.11.2013]
