Wały: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja zweryfikowana][wersja zweryfikowana]
Linia 1: Linia 1:
 
 
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
 
  |nazwa                = Wały  
 
  |nazwa                = Wały  
Linia 10: Linia 8:
 
  |opis zdjęcia          =       
 
  |opis zdjęcia          =       
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
  |województwo          = warmińsko - mazurskie  
+
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |powiat                = nidzicki  
 
  |powiat                = nidzicki  
 
  |gmina                = Nidzica  
 
  |gmina                = Nidzica  
 
  |miejscowość podstawowa =
 
  |miejscowość podstawowa =
 
  |sołectwo              =
 
  |sołectwo              =
  |wysokość              =
+
  |wysokość              =
  |liczba ludności      = Pole-obowiązkowe
+
  |rok                  = 2010
  |rok                  = Pole-obowiązkowe
+
  |liczba ludności      = 162
 
  |strefa numeracyjna    = (+48) 89
 
  |strefa numeracyjna    = (+48) 89
 
  |kod pocztowy          =
 
  |kod pocztowy          =
Linia 30: Linia 28:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>'''Wały'''</big> (niem. Wallendorf) – [[wieś sołecka]] w Polsce w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat nidzicki |powiecie nidzickim]], w [[Nidzica (gmina miejsko-wiejska)|gminie Nidzica]]. W latach 1975-1998 miejscowość przynależała [[Podział administracyjny |administracyjnie]] do [[Województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]].
+
'''Wały''' (niem. ''Wallendorf'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat nidzicki |powiecie nidzickim]], w [[Nidzica (gmina miejsko-wiejska)|gminie Nidzica]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała [[Podział administracyjny |administracyjnie]] do [[Województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]]. W 2010 r. liczyła 162 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni [[Danuta Zawada] <ref>[http://www.nidzica.pl/58,solectwa.html/ Strona Gminy Nidzica] [12.11.2013]</ref>.
 +
<br/><br/>
  
 +
==Położenie==
 +
Wieś leży nieopodal jezior: [[Jezioro Blejek |Blejek]] i [[Jezioro Trzciano| Trzciano]] oraz [[Rezerwat Dęby Napiwodzkiej| Rezerwatu Przyrody Dęby Napiwodzkie]] i [[Rezerwat Koniuszanka| Rezerwatu Przyrody Koniuszanka]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
== Dzieje miejscowości ==
Wieś znajduje się nieopodal [[Jezioro Blejek |Jeziora Blejek]] i [[Jezioro Trzciano| Jeziora Trzciano]] oraz [[Rezerwat Dęby Napiwodzkiej| Rezerwatu Przyrody Dęby Napiwodzkie]] i [[Rezerwat Koniuszanka| Rezerwatu Przyrody Koniuszanka]]. Miejscowość leży na terenie [[Nidzica (gmina miejsko-wiejska)| gminy Nidzica]], przez obszar której przebiega jedna z głównych granic fizyczno-geograficznych Europy, oddzielająca obszar Europy Zachodniej od obszaru Europy Wschodniej. Ponadto 19.000 ha powierzchni gminy zajmują lasy i grunty leśne. Istotnym zasobem naturalnym gminy są surowce mineralne, tj. żwiry i piaski, torfy i węgiel brunatny, kreda jeziorna, gytia i ziemia okrzemkowa.
+
Nieopodal wsi znajdują się na terenach leśnych wały, które wznoszono od XI do XIII w. Miały one za zadanie chronić granicę północnego Mazowsza. Od tych właśnie wałów pochodzi nazwa miejscowości. Wały zostały założone w 1708 r. jako [[Wieś szkatułkowa| wieś szkatułkowa]] – w miejscu działającej wcześniej smolarni. Chłopi otrzymali 42 łany. W 1709 r. sołtysem został Georg Neumann, który otrzymał przywilej na prowadzenie karczmy. W 1756 r. 23 łany uprawiane były przez 22 chłopów z prawem dziedzicznym do ziemi. W XIX w. właściwy dla niej urząd pocztowy znajdował się w [[Zimna Woda |Zimnej Wodzie]]. W 1858 r. wieś obejmowała 5171 mórg.
<br/>
+
 
 +
Na przełomie XVIII/XIX w. powstała tutaj szkoła. Jeszcze w 1945 r. Wały stanowiły granicę między [[Prusy| Prusami]] a Mazowszem. Wieś do 1954 r. była siedzibą [[Gmina Wały| gminy Wały]]. Nie zachowała się informacja o kształcie zabudowań wiejskich.
 +
 
  
=== Dzieje miejscowości ===
+
Liczba mieszkańców i domów w poszczególnych okresach:
Nieopodal wsi znajdują się na terenach leśnych wały, które wznoszono od XI do XIII w. Miały one za zadanie chronić granicę północnego Mazowsza. Od tych oto wałów pochodzi nazwa miejscowości. Wały zostały założone w 1708 r. jako [[wieś szkatułkowa]] – w miejscu działającej wcześniej smolarni. Chłopi otrzymali 42 łany. W 1709 r. sołtysem został Georg Neumann, który otrzymał przywilej na prowadzenie karczmy. W 1756 r. 23 łany uprawiane były przez 22 chłopów z prawem dziedzicznym do ziemi. W XIX w. właściwy dla niej urząd pocztowy znajdował się w [[Zimna Woda |Zimnej Wodzie]]. W 1817 r. było tu 158 mieszkańców, w 1846 r. – 299, w 1858 r. – 352, w 1867 r. – 419, w 1871 r. – 466, w 1885 r. – 464, w 1905 r. – 444, w 1910 r. – 419, w 1939 r. – 335 . Liczba domów w kolejnych latach wynosiła: w 1817 r. -35, w 1846 r. – 46, w 1858 r. – 49, w 1871 r. – 61, w 1885 r. – 74, w 1905 r. – 72, w 1910 r. – 73 . W 1858 r. wieś obejmowała 5171 mórg. Na przełomie XVIII/XIX w. powstała tutaj szkoła. Jeszcze w 1945 r. Wały stanowiły granicę między [[Prusy| Prusami]] a Mazowszem. Wieś do 1954 r. była siedzibą [[Gmina Wały| gminy Wały]]. Nie zachowała się informacja o kształcie zabudowań wiejskich. 
 
  
<br/>
+
*1817 r. – 158 mieszkańców, 35 domów
  
===Ludzie związani z miejscowością:===
+
*1846 r. – 299 mieszkańców, 46 domów
W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest [[Danuta Zawada]].
 
  
<br/>
+
*1858 r. – 352 mieszkańców, 49 domów
  
=== Zabytki: ===
+
*1867 r. – 419 mieszkańców
Do naszych czasów zachowała się tradycyjna zabudowa zagród (II poł XIX w. – lata 30 XX w.); leśniczówka, cmentarz ewangelicki z ok. 1870 r., drewniane zabytkowe domy z XIX w.
 
  
<br/>
+
*1871 r. – 466 mieszkańców, 61 domów
  
===Religia===
+
*1885 r. – 464 mieszkańców, 74 domów
Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski w Napiwodzie |parafii rzymskokatolickiej pw. Matki Bożej Królowej Polski w Napiwodzie]].
 
  
<br/>
+
*1905 r. – 444 mieszkańców, 72 domów
  
=== Bibliografia: ===
+
*1910 r. – 419 mieszkańców, 73 domów
''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. XII, Warszawa 1892, 960 ss.
 
  
Wijaczka Jacek, '' Dzieje wsi do końca XVIII wieku'', [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, s. 165 - 202.
+
*1939 r. – 335 mieszkańców
  
Zielińska Agnieszka,''Dzieje miasta i okolic w latach 1807 - 1914'', [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, s. 203 - 267.  
+
==Zabytki==
 +
*tradycyjna zabudowa zagród (II połowa XIX w. – lata 30 XX w.)
 +
*leśniczówka
 +
*cmentarz ewangelicki z ok. 1870 r.
 +
*drewniane zabytkowe domy z XIX w.
  
 +
==Religia==
 +
Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski w Napiwodzie |parafii rzymskokatolickiej w Napiwodzie]].
 
<br/>
 
<br/>
 +
 +
== Bibliografia==
 +
#''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. XII, Warszawa 1892.
 +
#Wijaczka Jacek, '' Dzieje wsi do końca XVIII wieku'', [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, ss. 165–202.
 +
#Zielińska Agnieszka,''Dzieje miasta i okolic w latach 1807-1914'', [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, ss. 203–267.
 +
#[http://stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013]
 +
 +
{{Przypisy}}
 +
<references/>
  
 
[[Kategoria: Powiat nidzicki]]
 
[[Kategoria: Powiat nidzicki]]

Wersja z 10:24, 29 lis 2014

Wały

Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat nidzicki
Gmina Nidzica
Liczba ludności (2010) 162
Strefa numeracyjna (+48) 89
Tablice rejestracyjne NNI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Wały
Wały
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Wały
Wały
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Wały (niem. Wallendorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie nidzickim, w gminie Nidzica. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W 2010 r. liczyła 162 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni [[Danuta Zawada] [1].

Położenie

Wieś leży nieopodal jezior: Blejek i Trzciano oraz Rezerwatu Przyrody Dęby Napiwodzkie i Rezerwatu Przyrody Koniuszanka.

Dzieje miejscowości

Nieopodal wsi znajdują się na terenach leśnych wały, które wznoszono od XI do XIII w. Miały one za zadanie chronić granicę północnego Mazowsza. Od tych właśnie wałów pochodzi nazwa miejscowości. Wały zostały założone w 1708 r. jako wieś szkatułkowa – w miejscu działającej wcześniej smolarni. Chłopi otrzymali 42 łany. W 1709 r. sołtysem został Georg Neumann, który otrzymał przywilej na prowadzenie karczmy. W 1756 r. 23 łany uprawiane były przez 22 chłopów z prawem dziedzicznym do ziemi. W XIX w. właściwy dla niej urząd pocztowy znajdował się w Zimnej Wodzie. W 1858 r. wieś obejmowała 5171 mórg.

Na przełomie XVIII/XIX w. powstała tutaj szkoła. Jeszcze w 1945 r. Wały stanowiły granicę między Prusami a Mazowszem. Wieś do 1954 r. była siedzibą gminy Wały. Nie zachowała się informacja o kształcie zabudowań wiejskich.


Liczba mieszkańców i domów w poszczególnych okresach:

  • 1817 r. – 158 mieszkańców, 35 domów
  • 1846 r. – 299 mieszkańców, 46 domów
  • 1858 r. – 352 mieszkańców, 49 domów
  • 1867 r. – 419 mieszkańców
  • 1871 r. – 466 mieszkańców, 61 domów
  • 1885 r. – 464 mieszkańców, 74 domów
  • 1905 r. – 444 mieszkańców, 72 domów
  • 1910 r. – 419 mieszkańców, 73 domów
  • 1939 r. – 335 mieszkańców

Zabytki

  • tradycyjna zabudowa zagród (II połowa XIX w. – lata 30 XX w.)
  • leśniczówka
  • cmentarz ewangelicki z ok. 1870 r.
  • drewniane zabytkowe domy z XIX w.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Napiwodzie.

Bibliografia

  1. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. XII, Warszawa 1892.
  2. Wijaczka Jacek, Dzieje wsi do końca XVIII wieku, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, ss. 165–202.
  3. Zielińska Agnieszka,Dzieje miasta i okolic w latach 1807-1914, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, ss. 203–267.
  4. Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]

Przypisy

  1. Strona Gminy Nidzica [12.11.2013]