Wały
| Wały | |
| | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko - mazurskie |
| Powiat | nidzicki |
| Gmina | Nidzica |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Tablice rejestracyjne | NNI |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Wały | |
| Położenie na mapie Polski  Wały | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Wały (niem. Wallendorf) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nidzickim, w gminie Nidzica. W latach 1975-1998 miejscowość przynależała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Wieś znajduje się nieopodal Jeziora Blejek i Jeziora Trzciano oraz Rezerwatu Przyrody Dęby Napiwodzkie i Rezerwatu Przyrody Koniuszanka. Miejscowość leży na terenie gminy Nidzica, przez obszar której przebiega jedna z głównych granic fizyczno-geograficznych Europy, oddzielająca obszar Europy Zachodniej od obszaru Europy Wschodniej. Ponadto 19.000 ha powierzchni gminy zajmują lasy i grunty leśne. Istotnym zasobem naturalnym gminy są surowce mineralne, tj. żwiry i piaski, torfy i węgiel brunatny, kreda jeziorna, gytia i ziemia okrzemkowa.
Dzieje miejscowości
Nieopodal wsi znajdują się na terenach leśnych wały, które wznoszono od XI do XIII w. Miały one za zadanie chronić granicę północnego Mazowsza. Od tych oto wałów pochodzi nazwa miejscowości. Wały zostały założone w 1708 r. jako wieś szkatułkowa – w miejscu działającej wcześniej smolarni. Chłopi otrzymali 42 łany. W 1709 r. sołtysem został Georg Neumann, który otrzymał przywilej na prowadzenie karczmy. W 1756 r. 23 łany uprawiane były przez 22 chłopów z prawem dziedzicznym do ziemi. W XIX w. właściwy dla niej urząd pocztowy znajdował się w Zimnej Wodzie. W 1817 r. było tu 158 mieszkańców, w 1846 r. – 299, w 1858 r. – 352, w 1867 r. – 419, w 1871 r. – 466, w 1885 r. – 464, w 1905 r. – 444, w 1910 r. – 419, w 1939 r. – 335 . Liczba domów w kolejnych latach wynosiła: w 1817 r. -35, w 1846 r. – 46, w 1858 r. – 49, w 1871 r. – 61, w 1885 r. – 74, w 1905 r. – 72, w 1910 r. – 73 . W 1858 r. wieś obejmowała 5171 mórg. Na przełomie XVIII/XIX w. powstała tutaj szkoła. Jeszcze w 1945 r. Wały stanowiły granicę między Prusami a Mazowszem. Wieś do 1954 r. była siedzibą gminy Wały. Nie zachowała się informacja o kształcie zabudowań wiejskich.
Ludzie związani z miejscowością:
W kadencji 2011 - 2015 sołtysem wsi jest Danuta Zawada.
Zabytki:
Do naszych czasów zachowała się tradycyjna zabudowa zagród (II poł XIX w. – lata 30 XX w.); leśniczówka, cmentarz ewangelicki z ok. 1870 r., drewniane zabytkowe domy z XIX w.
Bibliografia:
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. XII, Warszawa 1892, 960 ss.
Wijaczka Jacek, Dzieje wsi do końca XVIII wieku, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, s. 165 - 202.
Zielińska Agnieszka,Dzieje miasta i okolic w latach 1807 - 1914, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, s. 203 - 267.
