Warmiacy

Kiedy mowa, kultura pruska zanikała w XVI w. jej miejsce zajmowały stopniowo wpływy niemieckie i polskie. Proces ten miał swój prapoczątek w podboju ziem warmińskich przez Krzyżaków i następująca po nim kolonizacja. Napływali osadnicy z Bremy, Lubeki, Meklemburgii, Śląska, Pomorza Zachodniego. Pierwsze osady kolonistów niemieckich napływały na północy Warmii (ok. 1250 r. w Braniewie).

W połowie XIV w. wydzielono dominium warmińskie. Stanowiło ono "państwo w państwie", autonomię w obrębie państwa krzyżackiego. Było ono wbudowane w obronne struktury państwa zakonnego, którego terytorium otaczało Warmię z wszystkich stron. Obrona terenu Warmii należała do obowiązków Zakonu. Władzę zakonną na Warmii reprezentował urzędnik – wójt krajowy, który sprawował dowództwo wojskowe nad zamkami warmińskimi i stanowił instancję sądową. W pozostałych sprawach władzę posiadało biskupstwo.

W XV w. w wyniku wojen ludność Warmii spadła z 60 do 30 tysięcy. Po II pokoju toruńskim w 1466 r. weszła w skład Korony Polskiej wraz z Prusami Królewskimi.

Warmia zachowała pewną autonomię, a biskupi warmińscy z kapitułą katedralną byli tu wyłącznymi gospodarzami świeckimi. Kraina w tym okresie miała lepsze warunki rozwoju gospodarczego i większą swobodę w zarządzaniu gospodarką niż w okresie krzyżackim. Znalazło to odzwierciedlenie w rozwoju kultury, sztuki i oświaty.

W polskiej akcji osadniczej w XVI w. zasłużyli się biskupi Stanisław Hozjusz i Marcin Kromer. Zakładano nowe wsie, nadawano ziemie i przywileje. Przez całe XVII stulecie napływała na Warmię ludność polska po kolejnych wojnach.

W drugiej połowie XVIII w. zasięg polskich wpływów językowych i osadniczych był już ograniczony do południowej Warmii.

Warmia po I rozbiorze Polski włączona została do Królestwa Pruskiego i znalazła się w jego prowincji Prusy Wschodnie. Nastąpiła sekularyzacja Warmii, której terytorium podzielono początkowo na dwa powiaty; braniewski i lidzbarski. Powiaty te należały do rejencji w Królewcu. Warmia ze względu na swoją odrębność wyznaniową - katolicyzm odróżniała się od pozostałej luterańskiej części Prus. W 1772 r. powstał pierwszy spis mieszkańców - naliczono 96 547 osób, z czego 71 935 mieszkało na wsi, a 24 612 w mieście.

Według badań w XIX w. Polakami było 30-50 % ludności Warmii.

Warmińskie społeczeństwo dzieliło się na stany. Biskup Ignacy Krasicki w 1771 r. pisał: ... są cztery stany: szlachta, mieszczanie, wolni i wieśniacy. Wolni to ci, którzy od biskupa lub kapituły tytułem lenna otrzymali parę łanów pod tym warunkiem, aby wyposażeni w lżejszą broń walczyli w obronie Kościoła. Przez wieśniaków należy rozumieć ludzi przypisanych do ziemi, którym biskupi i kapituła dali do użytku pewną działkę pod tym warunkiem, aby oprócz rocznej opłaty w gotówce składali daniny w zbożu, kurach, gęsiach, obrabiali szarwark na rzecz pana zwierzchniego i bez jego zgody tej ziemi nie opuszczali.

Warmińskie miasta, poza Braniewem i Lidzbarkiem miały rolniczy charakter. Jednym z głównych źródeł utrzymania mieszkańców była praca na roli.