Wieże wodne: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
Linia 1: Linia 1:
'''Wieże wodne'''. Wodociągi budowane w XIX i XX w. zrewolucjonizowały zaopatrzenie miast w wodę, znacząco poprawiając jakość życia mieszkańców.
+
'''Wieże wodne'''. Wodociągi budowane na przełomie XIX i XX w. zrewolucjonizowały zaopatrzenie miast regionu w wodę. Zachowane do dziś na terenie województwa warmińsko-mazurskiego liczne wieże wodne (ciśnień) zadziwiają różnorodnością rozwiązań architektoniczno – konstrukcyjnych. Wiele z nich to ciekawe zabytki techniki.
  
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
Linia 31: Linia 31:
 
  |www                  =
 
  |www                  =
 
}}
 
}}
 +
==Początki==
 +
Pierwsze wodociągi funkcjonowały jako system drewnianych lub ceramicznych kanałów oraz rur zasilanych wodą ze zbiorników. Wyjątkowy w Europie był funkcjonujący we Fromorku system wodociągowy wykorzystujący wieżę wodną (1571-1572), dostarczający wodę na wzgórze katedralne. W systemie tym koło wodne podnosiło wodę na szczyt wieży za pomocą podnośnika łańcuchowego z czerpakami. Wodociągi ciśnieniowe budowane na przełomie XIX i XX w. zastąpiły funkcjonujące dotąd wodociągi grawitacyjne.
 +
 
==Nowoczesność==
 
==Nowoczesność==
Wraz z zakładami wodociągowymi (także kolejowymi) pojawiły się na przełomie XIX i XX w. w krajobrazie miast regionu liczne wieże wodne, którym w większości towarzyszyły stacje pomp oraz mniejsze obiekty infrastruktury np. hydranty lub żurawie wodny (np. zachowany na stacji PKP Olsztyn Główny).  
+
Budowie nowych wodociągów towarzyszyło wznoszenie wież wodnych, którym towarzyszyły studnie lub ujęcia wody oraz stacje pomp, gdzie mieściły się maszyny parowe, potem pompy spalinowe i elektryczne, które miały za zadanie pompować wodę do zbiornika wieży, skąd rozprowadzana była do odbiorców. Na terenie miast odrębnie funkcjonowały wodociągi komunalne i kolejowe. Wieże wodne były obiektami nowoczesnymi konstrukcyjnie, architektonicznie i technicznie. Z zachowanych do dziś wyróżniają się wieże w Dąbrównie i Korszach, które prezentują unikalny w skali kraju typ wieży ze zbiornikiem otwartym, kulistym typu Klönne (od nazwiska konstruktora). Ze względów epidemiologicznych budowano także nowoczesne systemy kanalizacyjne (np. w Olsztynie.
 +
 
 +
==Zabytki techniki==
 +
Wiele z zachowanych do dziś w regionie wież wodnych, często z oryginalnym wyposażeniem, stanowi interesujące zabytki techniki. Pierwsze wieże kolejowe wznoszono na planie wieloboku (np. Iława, Ruciane-Nida) lub kwadratu (np. Biesal gm. Gietrzwałd). Dość licznie reprezentowane są także wieże wznoszone na początku XX w. na planie koła, ze zbiornikiem cylindrycznym, w typie „grzybka”, gdzie głowica szersza jest niż trzon, a całość przekryta jest stożkowym dachem (np. dworzec w Bogaczewie gm. Elbląg). Spotkać możemy również wieże w typie kolumnowym (np. kolejowe w Iławie i Nidzicy). Wśród ciekawszych przykładów są również wieże w Ełku (ul. Kajki), Sępopolu (ul. Leśna), Białej Piskiej (ul. Ogrodowa), Piszu (ul. Wąglicka), Pasymiu (ul. Pocztowa, z łaźnią i parkiem) i innych miastach regionu. W obrębie wsi wieże wodne i wodociągi wznoszono także w folwarkach. Dziś ich ostatnie przykłady znajdują się np. we wsi Kajny gm. Jonkowo oraz w Marunach gm. Barczewo. Ciekawa wieża wodna znajduje się także w tartaku w [[Ruciane-Nida|Rucianem-Nida]].
 +
 
 +
==Ciekawostki==
 +
W miejscowości [[Korsze]] [[pow. kętrzyński]] znajdują się trzy wieże wodne z przełomu XIX i XX w., każda o innej technologii działania. Tworzą one unikalny w Polsce „skansen” typologii wież wodnych.
 +
Interesujące są także wieże wodne w Olsztynie, gdzie w dawnej wieży komunalnej mieści się obserwatorium astronomiczne, a w wieży kolejowej siedziba Warmińsko – Mazurskiego Towarzystwa Miłośników Kolei, które prowadzi tu niewielkie muzeum kolejnictwa.
 +
W dawnych, komunalnych wieżach ciśnień w Giżycku i Gołdapi mieszczą się obecne galeria, kawiarnia i punkt widokowy (opracował Adam Płoski).
 +
[[Plik:Biala Piska - wieza cisnien.jpg|290px|right|thumb|Komunalna wieża ciśnień w Białej Piskiej]]
 +
[[Plik:Działdowo-wieza.jpg|290px|right|thumb|Komunalna wieża ciśnień w Działdowie]]
 +
[[Plik:Gizycko-wieza.jpg|290px|right|thumb|Komunalna wieża ciśnień w Giżycku]]
 +
[[Plik:Biesalu_gm.Gietrzwald.jpg|290px|right|thumb|Kolejowa wieża wodna w Biesalu gm. Giżycko]]
 +
[[Plik:Muszaki_wieza.jpg|290px|right|thumb|Kolejowa wieża wodna w Muszakach gm. Nidzica]]
 +
[[Plik:Nidzica, wieża cisnien (2).jpg|290px|right|thumb|Kolejowa wieża ciśnień w  Nidzicy]]
 +
[[Plik:Olsztyn-wieza_cisnien.jpg|290px|right|thumb|Komunalna wieża ciśnień w Olsztynie (ob. obserwatorium astronomiczne)]]
 +
[[Plik:Sępopol-wieza.jpg|290px|right|thumb|Komunalna wieża ciśnień Sępopolu)]]
  
==Przykłady budowli==
 
Wśród licznych wież istniejących na terenie województwa warmińsko - mazurskiego znajduje się wiele interesujących budowli, zarówno pod względem architektonicznym, jak i technicznym. Licznie, zwłaszcza na pocz. XX w., wznoszono wieże ze zbiornikiem cylindrycznym w typie „grzybka” (głowica szersza niż trzon, przekryta stożkowym dachem,) oraz kolumnowej. Wśród najciekawszych przykładów wymienić można wieże w Ełku, Sępopolu, Białej Piskiej i Giżycku (tu z racji obecnego wykorzystania jako punkt widokowy) oraz w Dąbrównie i Korszach. Dwie ostatnie prezentują unikalny w skali kraju typ wieży ze zbiornikiem otwartym, kulistym typu Klönne (od nazwiska konstruktora). Interesujące są także wieże wodne w Olsztynie, gdzie w dawnej wieży komunalnej mieści się obecnie obserwatorium astronomiczne, natomiast w wieży kolejowej ma siedzibę Towarzystwo Miłośników Kolei, które prowadzi tam mini muzeum.
 
  
Wieże wodne i wodociągi rzadziej wznoszono w obrębie folwarków i wsi. Dziś ich przykłady znajdujemy we wsi Kajny gm. Jonkowo oraz w Marunach (gm. Barczewo), gdzie siłę pociągową pomp stanowiły woły zaprzężone w kierat.
 
  
[[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]] [[Kategoria: gmina Dąbrówno]] [[Kategoria: powiat ostródzki]]
+
[[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]]

Wersja z 22:53, 18 sty 2015

Wieże wodne. Wodociągi budowane na przełomie XIX i XX w. zrewolucjonizowały zaopatrzenie miast regionu w wodę. Zachowane do dziś na terenie województwa warmińsko-mazurskiego liczne wieże wodne (ciśnień) zadziwiają różnorodnością rozwiązań architektoniczno – konstrukcyjnych. Wiele z nich to ciekawe zabytki techniki.

Wieże wodne

Wieża wodna w Dąbrównie (komunalna)
Wieża wodna w Dąbrównie (komunalna)
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat
Gmina
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Wieże wodne
Wieże wodne
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Wieże wodne
Wieże wodne
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Początki

Pierwsze wodociągi funkcjonowały jako system drewnianych lub ceramicznych kanałów oraz rur zasilanych wodą ze zbiorników. Wyjątkowy w Europie był funkcjonujący we Fromorku system wodociągowy wykorzystujący wieżę wodną (1571-1572), dostarczający wodę na wzgórze katedralne. W systemie tym koło wodne podnosiło wodę na szczyt wieży za pomocą podnośnika łańcuchowego z czerpakami. Wodociągi ciśnieniowe budowane na przełomie XIX i XX w. zastąpiły funkcjonujące dotąd wodociągi grawitacyjne.

Nowoczesność

Budowie nowych wodociągów towarzyszyło wznoszenie wież wodnych, którym towarzyszyły studnie lub ujęcia wody oraz stacje pomp, gdzie mieściły się maszyny parowe, potem pompy spalinowe i elektryczne, które miały za zadanie pompować wodę do zbiornika wieży, skąd rozprowadzana była do odbiorców. Na terenie miast odrębnie funkcjonowały wodociągi komunalne i kolejowe. Wieże wodne były obiektami nowoczesnymi konstrukcyjnie, architektonicznie i technicznie. Z zachowanych do dziś wyróżniają się wieże w Dąbrównie i Korszach, które prezentują unikalny w skali kraju typ wieży ze zbiornikiem otwartym, kulistym typu Klönne (od nazwiska konstruktora). Ze względów epidemiologicznych budowano także nowoczesne systemy kanalizacyjne (np. w Olsztynie.

Zabytki techniki

Wiele z zachowanych do dziś w regionie wież wodnych, często z oryginalnym wyposażeniem, stanowi interesujące zabytki techniki. Pierwsze wieże kolejowe wznoszono na planie wieloboku (np. Iława, Ruciane-Nida) lub kwadratu (np. Biesal gm. Gietrzwałd). Dość licznie reprezentowane są także wieże wznoszone na początku XX w. na planie koła, ze zbiornikiem cylindrycznym, w typie „grzybka”, gdzie głowica szersza jest niż trzon, a całość przekryta jest stożkowym dachem (np. dworzec w Bogaczewie gm. Elbląg). Spotkać możemy również wieże w typie kolumnowym (np. kolejowe w Iławie i Nidzicy). Wśród ciekawszych przykładów są również wieże w Ełku (ul. Kajki), Sępopolu (ul. Leśna), Białej Piskiej (ul. Ogrodowa), Piszu (ul. Wąglicka), Pasymiu (ul. Pocztowa, z łaźnią i parkiem) i innych miastach regionu. W obrębie wsi wieże wodne i wodociągi wznoszono także w folwarkach. Dziś ich ostatnie przykłady znajdują się np. we wsi Kajny gm. Jonkowo oraz w Marunach gm. Barczewo. Ciekawa wieża wodna znajduje się także w tartaku w Rucianem-Nida.

Ciekawostki

W miejscowości Korsze pow. kętrzyński znajdują się trzy wieże wodne z przełomu XIX i XX w., każda o innej technologii działania. Tworzą one unikalny w Polsce „skansen” typologii wież wodnych. Interesujące są także wieże wodne w Olsztynie, gdzie w dawnej wieży komunalnej mieści się obserwatorium astronomiczne, a w wieży kolejowej siedziba Warmińsko – Mazurskiego Towarzystwa Miłośników Kolei, które prowadzi tu niewielkie muzeum kolejnictwa. W dawnych, komunalnych wieżach ciśnień w Giżycku i Gołdapi mieszczą się obecne galeria, kawiarnia i punkt widokowy (opracował Adam Płoski).

Komunalna wieża ciśnień w Białej Piskiej
Komunalna wieża ciśnień w Działdowie
Komunalna wieża ciśnień w Giżycku
Kolejowa wieża wodna w Biesalu gm. Giżycko
Kolejowa wieża wodna w Muszakach gm. Nidzica
Kolejowa wieża ciśnień w Nidzicy
Komunalna wieża ciśnień w Olsztynie (ob. obserwatorium astronomiczne)
Komunalna wieża ciśnień Sępopolu)