Arnika górska

Arnika górska
Arnica montana
L.
Arnika górska – pokrój. Fot. Barbara Studer. Źródło: wikimedia.org [20.05.2014]
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	dwuliścienne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Rodzaj	arnika
Gatunek	arnika górska
Synonimy
Senecio arnica E.H.L. Krause

Arnika górska (Arnica montana L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych (Astereaceae).

Morfologia

Arnika górska to bylina kłączowa. Zielona, prosta, krótko omszona łodyga wyrastająca z krótkiego kłącza osiąga 15–60 cm wysokości. Na jej szczycie znajduje się jeden koszyczek oraz dwa po bokach (rzadziej cztery). Liście są całobrzegie lub ząbkowane.

Liście odziomkowe zebrane w rozetę, odwrotnie jajowate i wydłużone, bardzo grube, bez ogonków, z nerwem głównym wyraźnie widocznym od spodu blaszki liściowej, 5–7-nerwowe. Liście łodygowe są mniejsze, zebrane w pary, całobrzegie lub ząbkowane. Liście odziomkowe zebrane w rozetę, odwrotnie jajowate i wydłużone, bardzo grube, bez ogonków, z nerwem głównym wyraźnie widocznym od spodu blaszki liściowej (1–3), naprzeciwległe, nieco lepkie, trójnerwowe, siedzące, obejmujące łodygę.

Kwiaty arniki górskiej są złotożółte lub pomarańczowożółte, zebrane w koszyczki o średnicy 6–8 cm. Dno koszyczka jest owłosione, zaś jego okrywa jest gruczołkowato owłosiona. Kwiaty środkowe są rurkowate, obupłciowe, brzeżne nibyjęzyczkowe o trzech ząbkach, słupkowe (żeńskie). Kwitnie od czerwca (niziny) do sierpnia (góry). Owocem jest owłosiona niełupka o długości 4–5 mm.

Rozmieszczenie i ekologia

Arnika występuje na terenach górskich i podgórskich Europy, w Polsce najliczniej w Sudetach i na Pojezierzu Mazurskim, rzadziej na rozproszonych stanowiskach na Dolnym Śląsku, Wyżynie Małopolskiej, w Górach Świętokrzyskich i w Bieszczadach Zachodnich.

Arnika to roślina pogórza; na niżu odnotowuje się ją sporadycznie. Najczęściej spotyka się ją w piętrze alpejskim i subalpejskim, na glebach kwaśnych, do wysokości 2500 m. Można ją znaleźć na polanach leśnych lub łąkach. Jest światłolubna, ale znosi okresowe zacienienie.

Wartość użytkowa

Jest rośliną leczniczą, kosmetyczną i ozdobną (cała roślina jest trująca). Wprowadzenie w XVIII w. arniki górskiej do aptek spowodowało wzrost jej popularności wśród zielarzy i aptekarzy. Prawdopodobnie niekontrolowany zbiór przyczynił się do jej przetrzebienia.

Obecnie surowiec zielarski pochodzi z upraw. Preparaty z arniki stosuje się zewnętrznie na krwiaki, stłuczenia, obrzęki pourazowe, oparzenia, ukąszenia owadów, a także do płukania jamy ustnej. Koszyczki kwiatowe zawierają liczne substancje czynne o działaniu przeciwzapalnym, przeciwreumatycznym i antyseptycznym. Stosowana wewnętrznie wzmacnia i uszczelnia ściany naczyń krwionośnych, działa przeciwzakrzepowo, poprawia krążenie krwi. Wyciąg z kwiatów bywa stosowany do produkcji kremów i płynów do twarzy. Ze względu na swoje ozdobne kwiatostany należy do roślin uprawianych w ogródkach.

Gatunek objęty jest w Polsce na siedliskach naturalnych ścisłą ochroną. Jest rośliną narażoną na wyginięcie (kategoria V na czerwonej liście). Arnika górska zmniejsza swoją liczebność głównie na skutek zaniku odpowiednich siedlisk, w efekcie eutrofizacji, zacienienia i rozwoju ekspansywnych roślin zielnych oraz krzewinek. Zabiegi ochrony czynnej arniki górskiej realizowane są obecnie m.in. na terenie Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego.

Ciekawostki

Dawniej w Bawarii arnikę umieszczano w wigilię św. Jana na miedzach, wierząc, iż jej obecność ochroni uprawy przed gradobiciem. Ustawiona w oknie miała zapobiec uderzeniu pioruna.

Zobacz też

pl.wikipedia.org, arnika górska [20.04.2014]

Bibliografia

Zarzycki Kazimierz, Szeląg Zbigniew, Red list of the vascular plants in Poland, [w:] Red lists of plants and fungi in Poland, red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006, s. 11–20.
Wołkowycki Dan, Arnika górska, [w:] Monitoring gatunków roślin, t. 3, gios.gov.pl [20.05.2014]