Gadożer
Gadożer zwyczajny | |
| |
Circaetus gallicus` | |
Gmelin, 1788 | |
Circaetus gallicus Gmelin, 1788 | |
Fot. Orchi. Źródło: Commons Wikimedia | |
Systematyka | |
Domena | eukarionty |
Królestwo | zwierzęta |
Typ | strunowce |
Podtyp | kręgowce |
Gromada | ptaki |
Rząd | szponiaste |
Rodzina | jastrzębiowate |
Rodzaj | Circaetus |
Gatunek | gadożer zwyczajny |
Synonimy | |
Falco gallicus Gmelin, 1788, gadożer, krótkoszpon |
Gadożer zwyczajny (Circaetus gallicus) – duży, wędrowny ptak z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae) o długości ciała ok. 65 cm.
Charakterystyka
Gatunek znacznie większy od myszołowa, o szerokich skrzydłach i wąskim, równo ściętym ogonie, a także szerokiej, jakby sowiej głowie (sowi wygląd nadaje mu również charakterystyczne obramowanie z miękkich piór wokół oczu oraz błyszczące, żółto-pomarańczowe tęczówki). Ubarwienie zmienne, ale spód ciała zwykle bardzo jasny (może być wręcz biały), ciemno plamkowany. Głowa i szyja ciemne, na ogonie zwykle dobrze widoczne trzy ciemne pręgi.
Występuje w rozległych kompleksach leśnych, najczęściej w starych, sosnowych, sąsiadujących z terenami podmokłymi (bagna i mokradła, a także torfowiska, mszary i olsy), na których poluje. Zasiedla głównie cieplejsze rejony, co wynika z diety złożonej ze zwierząt zmiennocieplnych, których liczebność jest ograniczającym czynnikiem populacji gadożera. Podczas polowania często zawisa w powietrzu, podobnie jak myszołów, lub długo szybuje na rozpostartych skrzydłach.
Żywi się niemal wyłącznie płazami i gadami, w tym wężami i jaszczurkami, choć ważnym uzupełnieniem diety mogą być też ssaki, ptaki i owady. W Polsce poluje m.in. na zaskrońce i jadowite żmije zygzakowate, chroniąc się przed ich jadem nie tylko gęstym upierzeniem skrzydeł (niewrażliwe pióra), ale i sprawnymi unikami oraz umiejętnym łapaniem łamiącym kręgosłup gada. Dodatkowym zabezpieczeniem jest to, że łapy gadożera pokrywa gruba i twarda łuska rogowa, czego nie mają inne ptaki drapieżne. Charakterystycznym dostosowaniem są też krótkie szpony.
Występowanie
Zamieszkuje środkową i południową Europę aż po Francję i Hiszpanię, zachodnią i południową Azję aż po Indie oraz północno-zachodnią Afrykę. Ptak wędrowny pokonujący dalekie dystanse; europejska populacja licząca zaledwie ok. 6000-7000 osobników, zimuje w północnej i środkowej Afryce, docierając aż w okolice równika. Przyloty w kwietniu i maju, a odloty od sierpnia do października.
W Polsce gatunek niegdyś liczniejszy, uznawany za ptaka lęgowego całego kraju. Obecnie skrajnie nielicznie lęgowy (ok. 20-30 par), gnieżdżący się już niemal tylko na wschodzie kraju, m.in.: w Puszczy Augustowskiej, Białowieskiej i Kampinoskiej, na Bagnach Biebrzańskich, w lasach Janowskich i w Bieszczadach. Przelotem może być jednak spotykany w całym kraju.
Na Warmii i Mazurach został odnotowany w rezerwacie przyrody Małga, a także na na obszarach należących do sieci Natura 2000: Lasy Iławskie oraz Doliny Omulwi i Płodownicy.
Objęty ochroną gatunkową ścisłą, wymieniony w Dyrektywie Ptasiej jako gatunek skrajnie zagrożony przez skrajnie niewielką liczebność populacji oraz przez zmiany środowiska wywoływane osuszaniem terenów podmokłych. Przekształcanie krajobrazu i wzrost kultury rolnej eliminują różne gatunki gadów, które są głównym źródłem pożywienia tego ptaka.
Ciekawostki
Wokół gniazd gadożerów obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1 marca do 30 września) - w promieniu do 500 m od gniazda.
Zobacz też
Dziennik Ustaw 2004, nr 220, poz. 2237, isap.sejm.gov.pl [10.02.2015]
pl.wikipedia.org [10.02.2015]
ptaki-polski.com [10.02.2015]
ptaki.info [10.02.2015]
Bibliografia
Richarz Klaus, Ptaki - przewodnik, Warszawa, Wydawnictwo Muza, 2009.