Kłobuk

Kłobuk
Inne nazwy	kołbuk, kobold, chobołd, lataniec, saraniec, zły, alf

Kłobuk – istota demoniczna o słowiańskich korzeniach. Zgodnie w ludowymi wierzeniami stawało się nim zmarłe nieochrzczone dziecko lub płód. W kłobuka zamieniał się również duch zmarłego, którego zakopano pod progiem.

Kłobuk to najpopularniejsza postać demoniczna w ludowej tradycji Warmii i Mazur.

Wierzenia

Jego postać miał przybierać Diabeł. Kłobuk mógł być również diabelskim sługą. Takie wyobrażenie związane było z przypisywaniem demonom cech negatywnych, kojarzonych z siłami nieczystymi i piekłem. W przeciwieństwie do diabła, który krzywdził ludzi z czystej złośliwości, kłobuk musiał zostać sprowokowany, aby ukrzywdzić swoich dotychczasowych opiekunów.

Ulubioną porą aktywności kłobuka była podobno noc z czwartku na piątek. Najczęściej można go było spotkać podczas ulewy. Przybierał wówczas postać czarnej, zmokniętej kury, czasami kota, wrony, kaczki, gęsi, sroki. Kiedy się poruszał, sypał się za nim snop iskier. Człowiek, który przygarniał kłobuka, stawał się bogaty, demon zamieniał się bowiem w jego sługę i wykradał sąsiadom pieniądze czy zboże. W zamian ludzie posiadający kłobuka zobowiązani byli do opieki nad nim. Należało go karmić kluskami, jajecznicą lub skwarkami i zapewnić własny kąt w kominie, na strychu lub w beczce wyściełanej pierzem.

Ochroną przed kłobukiem był znak krzyża. Istniał również sposób, aby odebrać skarby, które nocą kłobuk wykradał z myślą o swoich opiekunach: należało zaprezentować mu tylną część ciała. Wówczas kłobuk upuszczał na ziemię swoją zdobycz. Nierzadko nie dawał jednak za wygraną, obsypując śmiałka pchłami lub wszami. Demon był uznawany za istotę wyjątkowo drażliwą i nieustępliwą. Potrafił się obrazić i niespodziewanie opuścić domostwo, które w akcie zemsty mógł nawet podpalić. Relacja człowieka z kłobukiem nigdy nie mogła skończyć się dobrze. Rozstanie lub częściej przepędzenie ducha zawsze sprowadzało biedę i troski na głowę dotychczasowych opiekunów.

Bibliografia

Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Nienacki Zbigniew, Raz w roku w Skiroławkach, t.I-II, Olsztyn 1983.
Sukertowa-Biedrawina Emilia, Diabeł na Mazurach w baśniach i podaniach, wydanie rozszerzone podał do druku Jerzy Marek Łapo, Dąbrówno 2013.
Szyfer Anna, Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, Olsztyn 1968.
Toeppen Max P., Wierzenia mazurskie, wstęp Anna Szyfer, Władysław Ogrodziński, oprac. Paweł Błażewicz,Jerzy M. Łapo, Dąbrówno 2008.
Tragarz duchów. Zbiór podań ludowych z Mazur, zebrał, przełożył i opracował Jerzy Marek Łapo, Dąbrówno 2007.
Warmiacy i Mazurzy. Życie codzienne ludności wiejskiej w I połowie XIX wieku, red. Bogumił Kuźniewski, Olsztynek 2002.
Zientara-Malewska Maria, O różnych kłobukach, skarbach i zaklętych zamkach. Baśnie i legendy warmińskie, wybór i opracowanie Jan Chłosta, Olsztyn 2008.