Krzysztof Celestyn Mrongowiusz

Krzysztof Celestyn Mrongowiusz
Krzysztof Celestyn Mrongowiusz. Źródło: www.zamek.edu.pl
Data i miejsce urodzenia	ur. 19 lipca 1764 r. Olsztynek
Data i miejsce śmierci	3 czerwca 1855 r. Gdańsk

Krzysztof Celestyn Mrongowiusz (ur. 19 lipca 1764 r. w Olsztynku, zm. 3 czerwca 1855 r. w Gdańsku) – nauczyciel, duchowny ewangelicki, językoznawca, tłumacz, wydawca, działacz społeczny.

Popiersie Mrongowiusza w Olsztynku.
Fot. K. Romulewicz.

Tablica na Domu Mrongowiusza w Olsztynku.
Fot. K. Romulewicz.

Pomnik Mrongowiusza w Gdańsku. Źródło: www.fil.arch.ug.edu.pl

Statuetka Mrongowiusza przyznawana w Mrągowie. Źródło: www.mragowo.pl

Życiorys

Urodził się jako pierwszy syn pastora i rektora szkoły miejskiej Bartłomieja Mrongowiusza i Julianny Estery z domu Weber. Dom, w którym przyszedł na świat, to mieszkanie w budynku szkolnym przerobionym z dawnej baszty starych murów miejskich (dziś tzw. Dom Mrongowiusza). W 1768 r. rodzina przeprowadziła się do Marwałdu.

W 1796 r. zawarł związek małżeński z Wilhelminą Ludwiką, córką pastora, a w dwa lata później przeniósł się z rodziną do Gdańska i tu spędził większość swego życia. Miał dwóch synów i córkę. Wszyscy najbliżsi zmarli jeszcze za jego życia.

Szkoła i wykształcenie

Dzięki ojcu, który zajmował się jego edukacją do 13 roku życia, poznał dobrze gwarę oraz życie i obyczaje Mazurów. Później uczył się w szkole prowincjonalnej w Zalewie koło Morąga, a następnie w gimnazjum w Królewcu. Tam też podjął studia teologiczne i filologiczne na uniwersytecie. Studia kontynuował w seminarium polskim. W czasie pobytu w Królewcu poznał gruntownie polski język literacki. Ponadto uczył się rosyjskiego, czeskiego, łaciny, greki i języka hebrajskiego. Opanował też języki francuski, angielski. Dobrze znał język niemiecki.

Działalność

W latach 1790–1796 był nauczycielem języka polskiego i greki w Collegium Fridericianum w Królewcu, równocześnie otrzymał posadę młodszego nauczyciela w swojej dawnej szkole w Knipawie. Pracował jako tłumacz i korektor druków wydawanych przez oficynę Hartungów. Przekładał "Kalendarz Prusko-Polski", w którym zamieszczał swoje artykuły i teksty pisarzy polskich.

W 1794 r. opracował i wydał pierwszy podręcznik do nauki języka polskiego. Po wyjeździe do Gdańska został kaznodzieją w parafii ewangelickiej pw. św. Anny oraz lektorem języka polskiego w miejscowym Gimnazjum Akademickim. Był to czas intensywnej pracy pedagogicznej, naukowej i duszpasterskiej. Mrongowiusz opracowywał podręczniki do nauki języka polskiego, wydawał kancjonały i psałterze, słowniki polsko-niemieckie i niemiecko-polskie, przekładał utwory pisarzy niemieckich na język polski. Na język polski przełożył też dzieła Ksenofonta, Teofrasta czy Homera. W 1812 r. został nauczycielem języka polskiego w szkole św. Jana w Gdańsku.

W okresie gdańskim zbliżył się i żywo związał z ośrodkami promującymi kulturę polską (Warszawa, Kraków i Poznań). Prowadził szeroką korespondencję z uczonymi, pisarzami i działaczami polskimi. Współpracował z Gustawem Gizewiuszem w obronie języka polskiego usuwanego ze szkół na Mazurach. Podpisał memoriał w tej sprawie doręczony w 1842 r. władzom pruskim w Berlinie (zob. Germanizacja pod zaborem pruskim). Prowadził też badania językowe wśród Kaszubów. Wśród jego najbardziej wartościowych prac wymienia się Dokładny niemiecko-polski słownik (1854) oraz Nowy Pieśnioksiąg czyli kancjonał prusko-polski (1840) (wykaz dzieł, przekładów i tłumaczeń zob. pl.wikipedia.org).

Fryderyk Wilhelm IV odznaczył go w 1843 r. orderem Czerwonego Orła IV klasy. Echa prac Mrongowiusza znalazły swe odbicie również we Francji. W uznaniu jego zasług za długoletnią i owocną pracę w działaniach na rzecz utrzymania polskości, na wniosek Adama Mickiewicza Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu wysłało do niego list przyznający mu członkostwo Towarzystwa oraz ofiarowało medal wybity na cześć księcia Adama Czartoryskiego. Przyznano mu także członkostwo w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Towarzystwie Przyjaciół Nauk i Niemieckim Towarzystwie Naukowym w Szczecinie.

Upamiętnienie

Na cześć Mrongowiusza w 1946 r. miasteczko Ządzbork (niem. Sensburg) otrzymało nazwę Mrągowo (pomnik patrona miasta ustawiono przy ul. Królewieckiej). W Olsztynku, tuż obok Salonu Wystawowego Muzeum Budownictwa Ludowego, istnieje tzw. Dom Mrongowiusza, w którym urodził się Mrongowiusz, o czym przypomina pamiątkowa tablica. Przed Salonem ustawiono również postument z jego popiersiem autorstwa Edwarda Jurjewicza. Ponadto imię Mrongowiusza noszą ulice w wielu miastach regionu (m.in. w Olsztynku i Olsztynie, Mrągowie, Bartoszycach, Działdowie, Iławie, Kętrzynie). W olsztyneckim zamku funkcjonuje także Zespół Szkół im. Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza. Jest on także jednym z patronów I Liceum Ogólnokształcącego w Piszu.

Od 2000 r. w Mrągowie wręczana jest Statuetka Mrongowiusza przyznawana osobom lub instytucjom za szczególne zasługi dla miasta.

W 2009 r. przed Uniwersytetem Gdańskim w Gdańsku-Oliwie odsłonięto pomnik Mrongowiusza, a w czasie święta uczelni od 2007 r. wręczane są Nagrody Nauczyciela Roku im. Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza dla trzech najlepszych nauczycieli akademickich. Okolicznościowe statuetki zaprojektował artysta rzeźbiarz Gienadij Jerszow.

Ciekawostki

• Mimo wątłego zdrowia prowadził bardzo regularny i pracowity tryb życia. Jego dzień zaczynał się o godzinie 5.00, a kończył o 22.00.
• W trakcie swoich lekcji wykorzystywał utwory polskiej literatury pięknej, wprowadzał wiersze Jana Kochanowskiego, Ignacego Krasickiego i innych poetów, dla utwierdzenia w uczniach przekonania o pięknie języka polskiego, o bogactwie dorobku literatury polskiej, o szlachetności tematyki utworów polskich pisarzy. Na lekcjach języka polskiego posługiwał się swoim podręcznikiem, dbał o dobrą wymowę uczniów, ćwiczył ich umiejętności przez konwersację i pisanie.

Zobacz też

• Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, materiał zamieszczony na stronie internetowej olsztynek.pl, [19.01.2015]
  
• Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, materiał zamieszczony na stronie internetowej zamek.edu.pl, [19.01.2015]
  
• Krzysztof Celestyn Mrongovius, materiał zamieszczony na stronie internetowej, pl.wikipedia.org, [19.01.2015]
  

Bibliografia

Chłosta Jan, Ludzie godni pamięci. Warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic, Olsztyn 1997, s. 105-106.
Kuźniewski Bogumił, Olsztynek. Miasto i gmina, Olsztynek 2007, s. 98-101.
Małłek Janusz, Ewangelicy pomorscy, "Gdański Rocznik Ewangelicki" 2009, vol. III, s. 44-54.
Wakar Andrzej, Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Olsztyn 1956.
Wybitne postacie związane z historią ziemi mrągowskiej, [w:] Panorama powiatu mrągowskiego 2002, red. Krzysztof Bonar, Piotr Wasześcik, Olsztyn 2002.