Literak właściwy

Literak właściwy
Graphis scripta
(L.) Ach.
Literak właściwy. Fot. Ed Uebel. Źródło: Commons Wikimedia [10.07.2014]
Systematyka
Królestwo	grzyby
Gromada	grzyby workowe
Klasa	miseczniaki (Lecanoromycetes)
Rząd	Ostropales
Rodzina	literakowate
Rodzaj	literak
Gatunek	literak właściwy
Synonimy

Literak właściwy (Graphis scripta (L.) Ach.) – gatunek zlichenizowanego grzyba workowego (porostu) z rodziny literakowatych (Graphidaceae), rzędu Ostropales.

Plecha

Plecha literaka właściwego jest skorupiasta, cienka, często prawie wewnętrzna (wrasta całkowicie w podłoże), gładka, jasnoszara, w miejscach zacienionych i bardziej wilgotnych szarozielonkawa. Owocniki – apotecja, szczelinowate, o bardzo zmiennych kształtach, najczęściej długie, kreseczkowate, pogięte, pojedyncze lub rozgałęzione, czarne, często o białawo przyprószonych tarczkach.

Rozmieszczenie i ekologia

Gatunek ten występuje na drzewach liściastych głównie o gładkiej korze, szczególnie licznie na bukach, grabach i leszczynach, rzadko na korze drzew szpilkowych oraz na murszejącym drewnie. Jest to porost leśny, bardzo rzadko spotykany na drzewach pojedynczo rosnących. Gatunek częsty w całej Polsce, nierzadko rośnie bardzo obficie i pokrywa duże powierzchnie na pniach, zwłaszcza w ich dolnych częściach.

Na Warmii i Mazurach gatunek ten występuje pospolicie w lasach liściastych i mieszanych. Preferuje miejsca o wysokiej wilgotności powietrza, takie jak lokalne zagłębienia terenowe, brzegi rzek, itp.

Wartość użytkowa

Gatunek umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski jako porost bliski zagrożenia (NT).

Ciekawostki

Polska nazwa rodzaju – "literak" – nawiązuje do oryginalnego kształtu owocników wytwarzanych przez te grzyby, przypominającego hieroglify.

W obrębie kompleksu Graphis scripta w Europie wyróżniono w 2011 r. cztery morfologicznie odrębne gatunki: Graphis betulina, G. macrocarpa, G. pulverulenta i G. scripta. Graphis betulina charakteryzują owocniki o podniesionym brzeżku plechowym, G. macrocarpa ma owocniki otwarte, o brązowej tarczce. G. pulverulenta wyróżniają otwarte, biało oprószone tarczki owocników, a G. scripta ma owocniki, które pozostają zamknięte (tarczki są niewidoczne). Gatunki te rosną w podobnych siedliskach i mogą występować wspólnie na tym samym drzewie.

Zobacz też

species.wikimedia.org, Literak właściwy [22.04.2014]

Bibliografia

Cieśliński Stanisław, Czyżewska Krystyna, Fabiszewski Jerzy, Czerwona lista porostów w Polsce. Red list of the lichens in Poland, [w:] Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Red lists of plants and fungi in Poland, red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006, s. 71–89.
Fałtynowicz Wiesław, Porosty w lasach. Przewodnik terenowy dla leśników i taksatorów, Warszawa, 2012.
Neuwirth Gerhard, Aptroot André, Recognition of four morphologically distinct species in the Graphis scripta complex in Europe, "Herzogia" 20011, nr 24, s. 207–230.