Opieńka

Opieńka miodowa (w szerokim znaczeniu)
Armillaria mellea sensu lato
Owocniki opieńki miodowej. Fot. Stu's Images. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	grzyby
Gromada	grzyby podstawkowe
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	Physalacriaceae
Rodzaj	opieńka
Gatunek	opieńka
Synonimy

Opieńka miodowa (w szerokim znaczeniu) (Armillaria mellea sensu lato) – gatunki grzybów wielkoowocnikowych z rodziny Physalacriaceae, rzędu pieczarkowców (Agaricales).

Owocnik

Opieńka miodowa jest tzw. gatunkiem zbiorowym (sensu lato), grupuje kilka bardzo podobnych (i zmiennych) gatunków. Opieńka tworzy owocniki złożone z kapelusza i trzonu. Kapelusz średnicy 3-10 cm, ochrowobrązowy, miodowobrązowy do czerwonobrązowego, oliwkowobrązowy, mniej lub bardziej higrofaniczny. Młode okazy początkowo półkuliste, potem wypukłe, do rozpostartych, często z tępym garbkiem. Powierzchnia kapelusza jest sucha, z łuseczkami dającymi się zetrzeć; brzeg słabo prążkowany. Trzon cielistobrązowy, u podstawy czasem żółtawy; 50-150 (170) x 5-15(30) cm, równogruby, powyginany, u podstawy może być zgrubiały lub wrzecionowaty; powierzchnia gładka, z kłaczkami lub włókienkami, pierścień zwykle wyraźny i dość trwały, błonkowaty lub włókienkowaty, białawy, brązowiejący, od spodu często z żółtymi lub brązowymi łuseczkami. Wysyp zarodników biały.

Cechą charakterystyczną opieniek jest tworzenie sznurów grzybniowych, tzw. ryzomorf. Są to skupienia strzępek rozchodzące się pod ziemią i stanowiące źródło infekcji osłabionych drzew.

Rozmieszczenie i ekologia

Opieńki to grzyby bardzo pospolite. Owocniki wyrastają masowo, zwłaszcza jesienią, zwykle od połowy września do końca listopada, w niektórych latach mogą pojawić się nawet z początkiem sierpnia. Rozwijają się na martwym drewnie i na porażonych drzewach zarówno liściastych, jak i iglastych. Mogą też wyrastać na ziemi, w pobliżu drzew. Najczęściej spotykanym gatunkiem jest opieńka ciemna (Armillaria ostoyae) rosnąca zwykle w licznych wiązkach na drewnie, oraz opieńka żółtawa (Armillaria lutea), która przeważnie owocnikuje pojedynczo i na ziemi.
Opieńki to grzyby prowadzące saprotroficzny tryb życia z uzdolnieniami pasożytniczymi, dlatego często występują jako bardzo szkodliwe pasożyty drzew, powodując ogromne straty w gospodarce leśnej.

Opieńka, obok innego groźnego pasożyta korzeniowca wieloletniego, stanowi największe zagrożenie drzewostanów w lasach województwa warmińsko-mazurskiego.

Wartość użytkowa

Wszystkie gatunki opieniek są jadalne, niektóre wysoko cenione. Można jeść jedynie młode egzemplarze grzybów po odpowiednim przygotowaniu, które musi uwzględniać obgotowanie przez ok. 5 minut z odlaniem wody i ponowną obróbkę termiczną. Wywaru nie należy używać do sporządzania potraw. W stanie surowym ma smak łagodny, po chwili nieco gorzki, drapiący i cierpki. Jest grzybem mogącym wywoływać uczulenie na zawarte w nim składniki.

Gatunkiem często mylonym z opieńką jest np. łuskwiak nastroszony (Pholiota squarrosa) – nie ma tak jak opieńka w stanie surowym cierpkiego smaku, pachnie korzennie, jego miąższ jest żółty, a wysyp zarodników brązowy. Gatunkiem rosnącym gromadnie na pniakach i mylonym z opieńką jest również silnie trująca maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare) – grzyb o zielonkawych blaszkach i siarkowożółtym, bardzo gorzkim w smaku miąższu.

Ciekawostki

Ryzomorfy opieńki mogą rozwijać się przez bardzo długi okres, zajmując przy tym ogromne powierzchnie. Takiego odkrycia dokonano na przykład w amerykańskim stanie Oregon, gdzie stwierdzono, że sznury grzybniowe rozwinęły się na powierzchni ok. 9 tys. ha i należały do jednego gatunku – opieńki ciemnej (Armillaria ostoyae). Uznano go za największy organizm świata.

Zobacz też

grzyby.pl [20.04.2014]
indexfungorum.org [20.04.2014]
extremescience.com [20.04.2014]

Bibliografia

Gumińska Barbara, Wojewoda Wiesław, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa 1985.
Mańka Karol, Fitopatologia leśna, Warszawa 1998.