Otwornica półkulista

Otwornica półkulista
Pertusaria hemisphaerica
(Flörke) Erichsen
Otwornica półkulista. Fot. Dariusz Kubiak.
Systematyka
Królestwo	grzyby
Gromada	grzyby workowe
Klasa	miseczniaki (Lecanoromycetes)
Rząd	otwornicowce
Rodzina	otwornicowate
Rodzaj	otwornica
Gatunek	otwornica półkulista
Synonimy
Variolaria hemisphaerica Flörke

Otwornica półkulista (Pertusaria hemisphaerica (Flörke) Erichsen – gatunek zlichenizowanego grzyba workowego (porostu) z rodziny otwornicowatych (Pertusariaceae), rzędu otwornicowców (Pertusariales).

Plecha

Plecha otwornicy półkulistej jest skorupiasta, zwykle gruba, pomarszczona, jasnoszara lub biaława, rzadko ciemniejsza, na obwodzie ze srebrzystobiałym brzeżkiem, bez izydiów (wyrostki), z soraliami. Soralia drobne, koliste, zwykle wypukłe, białawe, u okazów rosnących w cieniu czasem zielonkawe. Plecha (soralia) barwi się od C (C+) na kolor czerwony (P-, K-). Podobnym gatunkiem do otwornicy półkulistej jest pospolity w całym kraju rozsypek srebrzysty (Phlyctis argena). Porost ten tworzy plechę cieńszą, z nieregularnymi, zlewającymi się soraliami. Jego plecha bawi się od K (K+) na kolor czerwony, nie barwi się natomiast od C (C-).

Rozmieszczenie i ekologia

Gatunek ten występuje na korze starych drzew liściastych, zwłaszcza na bukach, dębach, lipach i grabach, w dobrze zachowanych ekosystemach leśnych, rzadko na drzewach przydrożnych, wyjątkowo na skałach.

Na Warmii i Mazurach gatunek ten występuje jedynie w największych kompleksach leśnych regionu, częściej na północnym wschodzie – w Puszczy Boreckiej i Rominckiej.

Wartość użytkowa

Jest to gatunek ginący, jeszcze do niedawna dość częsty i licznie rosnący, teraz rzadki w całym kraju. Jest bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia powietrza. Został umieszczony na Czerwonej liście porostów w Polsce jako porost zagrożonych wymarciem (EN).

Otwornica półkulista jest porostem wykorzystywanym w ocenie ciągłości ekologicznej ekosystemów leśnych. W Polsce ma status wskaźnika niżowych lasów puszczańskich (reliktu puszczańskiego).

Zobacz też

species.wikimedia.org, Pertusaria hemisphaerica [21.05.2014]

Bibliografia

Czyżewska Krystyna, Cieśliński Stanisław, Porosty – wskaźniki niżowych lasów puszczańskich w Polsce, "Monographiae Botanicae" 2003, z. 91, s. 223–239.
Cieśliński Stanisław, Czyżewska Krystyna, Fabiszewski Jerzy, Czerwona lista porostów w Polsce. Red list of the lichens in Poland, [w:] Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Red lists of plants and fungi in Poland, red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006, s. 71–89.
Fałtynowicz Wiesław, Porosty w lasach. Przewodnik terenowy dla leśników i taksatorów, Warszawa 2012.