Państwowe stadniny koni (Liski, Rzeczna, Kętrzyn, Kadyny)

Państwowe stadniny koni
Stadnina koni w Liskach pow. bartoszycki. Fot. Adam Płoski.
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Gmina	Sępopol
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Państwowe stadniny koni
Położenie na mapie Polski Państwowe stadniny koni
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Państwowe stadniny koni (Liski, Rzeczna, Kętrzyn, Kadyny) - tradycja hodowli koni na terenie dawnych Prus Wschodnich sięga średniowiecza. Na początku XIX w. na jedna milę przypadało tu 546 sztuk koni i źrebiąt przy średniej krajowej wynoszącej 436 sztuk. Prym w hodowli wiodły przede wszystkim stadniny państwowe. W kilku z nich, zachowanych do dziś na terenie województwa warmińsko – mazurskiego, tradycje hodowli koni są nadal kontynuowane.

Historia

Hodowla koni

Na pozytywny rozwój hodowli koni w prowincji wpływały nie tylko warunki naturalne – duża liczba pastwisk i łąk, ale przede wszystkim duże zapotrzebowanie na konie stanowiące główna siłą pociągową i transportową (wierzchowce). Nie bez znaczenia były tu także stałe zapotrzebowanie wojska na konie, które skupowano na specjalnie organizowanych w tym celach targach określanym mianem Remontemarkt. Armia nie sprowadzała koni z zagranicy i miała duże wymagania względem kupowanych koni. Prusy Wschodnie otrzymały status prowincji hodującej konie wojskowe

Państwo wspierało hodowlę koni poprzez zakładanie państwowych stadnin i wspomaganie prywatnych hodowców. Na rzecz poprawy ras hodowlanych działali także właściciele ziemscy i chłopi, wydawano liczne broszury upowszechniające wiedzę o hodowli koni, organizowano wyścigi. Założono także Wschodniopruską Księgę Klaczy Stadnych oraz stworzono strukturę organizacyjną państwowych stadnin, które zakładano już w XVIII w. np. w Trakiejmach (1731/1732), Liskach (1740 r.) i Wystruci (1787 r.). W 1825 r. w Prusach Wschodnich hodowano 330 129 koni i źrebiąt, w 1849 r. – 333 602. Prusy Wschodnie wiodły prym w hodowli koni w Prusach, później na obszarze państwa niemieckiego praktycznie aż do wybuchu drugiej wojny światowej. Rozwój stadnin nastąpił po 1870 r. W 1931r. w prowincji hodowano 440 777 koni (nie licząc koni wojskowych).

Stadniny

Na terenie obecnego województwa warmińsko – mazurskiego zachowały się do dziś historyczne zespoły zabudowy stadnin, w tym założone z inicjatywy państwa. Znajdują się one m.in. w: Liskach (gm. Sępopol), Kętrzynie, Braniewie, Kadynach (gm. Tolkmicko) i Rzecznej (gm. Pasłęk). Hodowano tu zarówno konie ciepło, jak i zimnokrwiste – te jednak w mniejszej ilości. Po 1945 r. większość stadnin przekształcono w Państwowe Gospodarstwa Rolne. W części z powodzeniem kontynuowano tradycje hodowli koni, w w/w stadninach ma to miejsce do dziś.

• Najstarszą tradycją hodowli koni w tej grupie może poszczycić się stadnina w Liskach, która specjalizowała się w hodowlo koni wojskowych. Jako stadnina państwowa została założona w 1740 r., po wcześniejszym wykupieniu folwarku z rąk rodu Kunheim. Do dziś zachowały się tu budynki z przełomu XIX i XX w., w tym stajnie oraz imponujących rozmiarów spichlerz - magazyn.
• Na przełomie 1876/1877 r. wybudowano w Kętrzynie (ob. przy ul. Bałtyckiej) Królewską Stadninę Koni Trakeńskich, obecnie Państwowe Stado Ogierów. W ramach zespołu wzniesiono stajnie, ujeżdżalnię dom dyrektora oraz domy dla pracowników - odrębne budynki dla żonatych i kawalerów. W istniejących do dziś budynkach, w tym jednaj z najdłuższych stajni w Europie, prowadzi się obecnie hodowle koni zimnokrwistych.
• Państwowa stadnina funkcjonowała także w Braniewie (1889/1890), przy dzisiejszej ul. Moniuszki. Hodowano tu głównie konie rasy trakeńskiej i sztumskiej. Ostatni zarządca stada, aby ochronić cenne ogiery przed Armią Czerwoną, przeprowadził konie w 1945 r. przez zamarznięty Zalew Wiślany. Po zakończeniu wojny w stadninie funkcjonowało Państwowe Stado Ogierów Braniewo, obecnie część budynków użytkuje klub jeździecki.
• Stadnina w Kadynach należała do cesarza Wilhelma. Budynki tworzą czworobok zabudowy, w skład którego wchodzą m.in.: cztery stajnie, dom mieszalny, zabudowania gospodarce, w tym kuźnia, spichlerz, i warsztat. Stajnie sąsiadują z założeniem pałacowym i dawną gorzelnią. Zachowane do dziś budynki stadniny zostały wzniesione pod koniec XIX w i na początku XX w. Obecnie znajdują się w posiadaniu osób prywatnych.
• Hodowle koni prowadzi się obecnie także w stadninie w Rzecznej, gdzie oprócz czterech stajni i ujeżdżalni zachował się do dziś także dwór, rządcówka oraz budynki gospodarcze (w tym magazyn z 1906 r.), a także park. W obecnym kształcie stadnina powstała w okresie od drugiej połowy XIX w. do początku XX w. Hodowano tu konie na potrzeby wojska.

Wszystkie wymienione powyżej, zachowane do dziś i nadal funkcjonujące zgodnie ze swoim pierwotnym przeznaczeniem stadniny koni, to obiekty o znaczących wartościach historycznych, z których część wpisana została do rejestru zabytków.

Zobacz także

it.ketrzyn.pl[12.05.2015]
braniewo.archiwa.org[12.05.2015]
gci.bartoszyce.pl[12.05.2015]

Bibliografia

G. Labuda (red.), Historia Pomorza, Tom III (1815-1850), Część I – Gospodarka, społeczeństwo, ustrój, Poznań 1993, s. 296-300.
S. Salmonowicz (red.), Historia Pomorza, Tom IV (1850-1918), Część I – Ustrój, gospodarka, społeczeństwo, Toruń 2000, s. 223-227.
P. Quante, H. Buhl, H. Reuber, Statistik der Landwirtschaft (Anbau und Ernte, Viehstand, Viehschlachtungen) im Freistaat Preußen für Jahr 1931, Berlin 1932, s. 124-125.