Węgajty

Węgajty
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Jonkowo
Liczba ludności (2010)	186
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Węgajty
Położenie na mapie Polski Węgajty
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Węgajty (niem. Wengaithen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 186 mieszkańców.

Położenie

Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Olszyńskim, 2 km na zachód od Jonkowa i 7 km na zachód od Olsztyna; przebiega przez nią linia kolejowa na odcinku Olsztyn – Morąg.

Dzieje miejscowości

W 1366 roku kapituła warmińska powierzyła Prusowi Wiscantowi zadanie założenia wsi czynszowej na 30 łanach; nazwa wsi wywodzi się od pruskiego słowa vanga oznaczającego pole. Wieś była kilkakrotnie plądrowana podczas wojen polsko-krzyżackich w XV i na początku XVI wieku. W czasie ostatniej z nich, w 1520 roku, w Węgajtach odnotowano dziewięć łanów leżących odłogiem. Kapituła zagospodarowała wieś ponownie już do 1541 roku. Aż do I rozbioru Polski obejmowała ona obszar 30 łanów; w 1770 roku trzy łany były własnością sołtysa, a na pozostałych gospodarowali czynszownicy. Węgajty posiadały też własnego ogrodnika i kołodzieja.

Na początku XIX wieku w ramach reform uwłaszczeniowych tutejsi chłopi za odszkodowaniem otrzymali uprawianą przez nich ziemię. W tym samym czasie założono tu szkołę elementarną, do której w 1858 roku uczęszczało 152 dzieci. W latach 60. tego samego stulecia Węgajty liczyły 26 budynków mieszkalnych i 561 ha powierzchni (ogromną większość stanowiła ziemia uprawna).

We wsi działa obecnie sklep spożywczo-przemysłowy oraz posterunek Ochotniczej Straży Pożarnej.

Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:

• 1857 – 178 osób
• 1861 – 188 osób
• 1933 – 240 osób
• 1939 – 215 osób

Kultura

• Od 1986 roku we wsi działa Teatr "Węgajty", który corocznie (od 2003 r.) przy współudziale Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie organizuje Festiwal "Wioska Teatralna".

Ludzie związani z miejscowością

• Wacław Sobaszek (ur. 1953) – reżyser teatralny, aktor, muzyk, kierownik artystyczny Teatru "Węgajty"

Zabytki

• kapliczka przydrożna z pierwszej połowy XIX wieku
• dwie inne kapliczki z XIX wieku

Zobacz też

• strona oficjalna Teatru "Węgajty"

Bibliografia

Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Syrwid Robert, Warmińska gmina Jonkowo: historia i współczesność, Jonkowo 2010.
Historia wsi na stronie gminy Jonkowo [05.03.2014]
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jonkowo, bip.warmia.mazury.pl [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
ciekawemazury.pl [05.03.2014]
polskaniezwykla.pl[05.03.2014]
domwarminski.pl [05.03.2014]