Wyblin jednolistny

Wyblin jednolistny
Malaxis monophyllos
(L.) Sw.
Wyblin jednolistny. Fot. Bernd Gliwa. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	jednoliścienne
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Rodzaj	wyblin
Gatunek	wyblin jednolistny
Synonimy

Wyblin jednolistny (Malaxis monophyllos (L.) Sw.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szparagowców (Asparagales).

Morfologia

Wyblin jednolistny jest rośliną wieloletnią (bylina), niepozorną, wytwarzającą pęd o wysokości od 7 do 40 cm. Podstawę łodygi stanowi pseudobulwa (nibybulwka) długości 1-2 cm, jajowato-stożkowata. W dolnej części łodygi znajdują się pochwiaste, łuskowate liście, nad nimi wyrasta jeden (rzadko dwa) liść asymilacyjny, kształtu od jajowatego do eliptycznego, z pochwiastą nasadą długości do 10 cm. Pęd rozwija się wiosną, kwitnienie aż do sierpnia.

Kwiaty skupione w groniasty kwiatostan w liczbie od 5 do 80. Kwiaty niepozorne, zielone lub żółto-zielone. Przysadki krótsze od szypułek kwiatowych. Warżka długości 2-3 mm, ma kształt muszelkowaty, z wyraźnie wydłużonym i ostrym szczytem, bez ostrogi. Inne listki okwiatu 2-3 mm długości, zewnętrzne – lancetowate, wewnętrzne – równowąskie. Zalążnia do 3 mm długości, prętosłup jasnozielony. Nasiona wysiewają się na przełomie sierpnia i września. Rozmnaża się zarówno z nasion jak i wegetatywnie.

Rozmieszczenie i ekologia

Gatunek okołopolarny i borealno-górski, występuje w północnej części Ameryki Północnej i Eurazji. W południowej części zasięgu głównie w obszarach wyżynno-górskich. W Polsce rzadko notowany w Karpatach i na Pomorzu, bardzo rzadko w innych częściach kraju. Znanych jest około 300 stanowisk, które znajdują się na dwóch obszarach oddzielonych dysjunkcją. Pierwszy z tych obszarów znajduje się w północnej części kraju i obejmuje Pobrzeże Bałtyckie i Pojezierze Bałtyckie. Drugi obszar obejmuje wyżynno-górską południową część kraju. W Karpatach podany został z około 60 stanowisk, ale połowa z nich jest już wymarła. Z karpackich populacji istnieją jeszcze na stanowiskach w Beskidzie Żywieckim, w Pieninach, na Pogórzu Cieszyńskim, w Tatrach i pojedyncze stanowiska na Dołach Jasielsko-Sanockich, w Beskidzie Niskim, na Pogórzu Ciężkowickim i w Bieszczadach. Podawany był też latach 60. w Gorcach i latach 20. w Beskidzie Sądeckim. W latach 80. i 90. XX wieku odkryto natomiast dużo stanowisk tej rośliny na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W pasie Nizin Środkowopolskich wyblina jednolistnego nie odnotowano. Gatunek był notowany na terenie Polski do 1220 m n.p.m.
Na Warmii i Mazurach znaczna część stanowisk wyblina jednolistnego zanikła. Odnotowany został na obszarze Natura 2000 Ostoja Welska.
Na terenach górskich rośnie w murawach nawapiennych w piętrze regla dolnego. Na niżu gatunek ten związany jest z torfowiskami niskimi i przejściowymi. Notowany jest także w wilgotnych lasach liściastych i w borach sosnowych. Na stanowiskach rośnie zwykle kilka, kilkanaście egzemplarzy, jedynie na Wyżynie Śląskiej występują bardziej liczne populacje, składające się nawet z setek roślin.

Wartość użytkowa

Wyblin jednolistny jest gatunkiem bardzo rzadkim, objętym w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski, zaliczony do kategorii V (narażony na wyginięcie). Według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin, należy do kategorii LR (niskie ryzyko zagrożenia). Liczba jego stanowisk jest trudna do określenia, ponieważ - ze względu na bardzo małe rozmiary - bywa nieraz niezauważany. W Polsce północno-zachodniej gatunek uznany jest za wymarły, w Polsce północno-wschodniej zginęła znaczna większość stanowisk. Zagrożeniem dla gatunku jest osuszanie torfowisk i lasów wilgotnych, zarastanie jego stanowisk przez inne, bardziej ekspansywne rośliny, wprowadzanie drzew iglastych na siedliskach żyznych lasów liściastych.

Ciekawostki

Gatunek zróżnicowany na trzy odmiany: Malaxis monophyllosvar. brachypoda (A. Gray) P. Morris&Eames – występuje w Ameryce Północnej; Malaxis monophyllosvar. monophyllos – rośnie w całym zasięgu gatunku; Malaxis monophyllosvar. obtusa Tsukaya&H.Okada – występuje w Nepalu.
Obecnie prowadzone są badania dotyczące historii kolonizacji gatunku, ze szczególnym uwzględnieniem relacji między południowymi (górskimi i wyżynnymi) oraz północnymi (borealnymi) populacjami. Badania genetyczno-demograficzne umożliwią określenie relacji między cechami historii życia, właściwościami populacji, a ich genetyczną różnorodnością.
Bardzo rzadko trafiają się osobniki o 2 lub 3 liściach.

Zobacz też

Wyblin jednolistny, pl.wikipedia.pl [12.12.2014]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2012, poz. 81),www.dziennikustaw.gov.pl [12.12.2014]
labmol.uwb.edu.pl [12.12.2014]

Bibliografia

Piękoś-Mirkowa Halina, Mirek Zbigniew, Rośliny chronione, Warszawa 2006.
Zarzycki Kazimierz, Szeląg Zbigniew, Red list of the vascular plants in Poland, [w:] Red lists of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski, red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006, s. 11-20.