Wzorzec geograficzny

Wzorzec geograficzny
Rhizocarpon geographicum
(L.) DC.
Wzorzec geograficzny. Fot. Bot dk. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	grzyby
Gromada	grzyby workowe
Klasa	miseczniaki (Lecanoromycetes)
Rząd	Rhizocarpales
Rodzina	Rhizocarpaceae
Rodzaj	wzorzec
Gatunek	wzorzec geograficzny
Synonimy

Wzorzec geograficzny (Rhizocarpon geographicum (L.) DC.) – gatunek zlichenizowanego grzyba workowego (porostu) z rodziny wzorcowatych (Rhizocarpaceae), rzędu Rhizocarpales.

Plecha

Plecha skorupiasta, złożona z areolek, zwykle skupiona, intensywnie żółta lub zielonawożółta. Areolki kanciaste lub koliste, średnicy do 0,7 mm, płaskie lub wypukłe, gładkie, matowe lub lśniące. Apotecja lecideowe średnicy 0,3-1,5 mm, koliste lub kanciaste, czarne, ulokowane między areolkami. Tarczki płaskie lub nieznacznie wypukłe, brzeżek cienki, wyraźny i trwały lub zanikający.

Rozmieszczenie i ekologia

Gatunek kosmopolityczny występujący na wszystkich kontynentach. Występuje również w skrajnie nieprzyjaznych warunkach na Antarktydzie, dalekiej północy i w wysokich górach. Związany jest ze skałami krzemianowymi i piaskowcowymi. Rośnie w miejscach dobrze oświetlonych. W Polsce jest pospolity w górach, na niżu bardzo rzadki i występuje tutaj wyłącznie na głazach narzutowych.

Na Warmii i Mazurach gatunek ten występuje bardzo rzadko, na kamieniach i głazach narzutowych.

Wartość użytkowa

Gatunek ten ze względu na bardzo wolny wzrost jest używany w lichenometrii do określania wieku powierzchni skalnych. Tempo wzrostu tego gatunku jest zmienne, w zależności od warunków klimatycznych panujących w danym regionie geograficznym. W piętrze alpejskim w Tatrach polskich jest stosunkowo wysokie, wynosi bowiem 32,5 mm/100 lat.

Ciekawostki

Polska nazwa wzorca nawiązuje do podobieństwa plech tego porostu do starych, pożółkłych map geograficznych.

W roku 2005 Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) wraz z Uniwersytetem Complutense w Madrycie przeprowadziła wyjątkowy eksperyment, którego przedmiotem były m.in. plechy wzorca geograficznego. Plechy Rhizocarpon geographicum pobrane z gór Hiszpanii i Antarktydy zamknięto w specjalnej kapsule i wysłano za pomocą rosyjskiej rakiety Sojuz na orbitę Ziemi. W przestrzeni kosmicznej kapsuły zostały otwarte i porosty były bezpośrednio narażone na warunki panujące w przestrzeni kosmicznej (próżnię, niską temperaturę, promieniowanie kosmiczne i UV). Po 15 dniach porosty sprowadzono z powrotem na Ziemię. Okazały się, że ich pechy są w pełni zdrowe, ich metabolizm powrócił do "normy" po okresie hibernacji po 24 godz. Szczegółowe badania DNA nie wykazały żadnych uszkodzeń.

Bibliografia

Wójciak Hanna, Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa 2003.
Cieśliński Stanisław, Atlas rozmieszczenia porostów (Lichenes) w Polsce Północno-Wschodniej. Phytocoenosis 15 (N.S.). Suppl. Cartograph. Geobot. 15: 1–426, 2003.
pl.wikipedia.org, wzorzec geograficzny [24.06.2014]