Tekst źródłowy strony Elementy ozdobne chat drewnianych

{{Mała architektura2 sakralna infobox
<!-- w trakcie opracowania -->
 |nazwa        = Budownictwo ludowe
 |typ obiektu  = elementy ozdobne chat drewnianych
 |lokalizacja  = chaty drewniane na Warmii i Mazurach
 |datacja      = do końca XIX w.
 }}
''' Elementy ozdobne chat drewnianych ''' – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych.
<br/><br/>

[[Plik:wozownia przy karczmie_1.jpg|thumb|right|290px|Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku.<br/>Autor: Piotr Marynowski. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:MBL_Olsztynek_-_16._Wozownia_przy_karczmie_%2801%29.jpg Commons Wikimedia] [07.12.2013]]]
[[Plik:Chałupa_z_Nowego_Kawkowa.jpg|thumb|right|290px|Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku.<br/>Autor: Piotr Marynowski. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:MBL_Olsztynek_-_26a._Cha%C5%82upa_z_Nowego_Kawkowa.jpg Commons Wikimedia] [07.12.2013]
]]

== Występowanie ==
Elementy ozdobne spotykane są w [[Warmińska chata drewniana | chatach warmińskich]] i [[Mazurska chata drewniana | mazurskich]]. 
<br/>

== Ozdoby dachowe ==
*Pazdur – zdobiona pionowa deska biegnąca od szczytu dachu i wzmacniająca dwie szczytówki. Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a jej rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się zdobieniem charakterystycznym tylko dla terenu [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazur]]. 
  
*Śparogi – inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu i zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były zazwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic.

== Ozdoby szczytowe ==
*Deskowanie w "jodełkę" – deski ułożone parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi.

*Podział szczytu na dwie poziome części – górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie – pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę".

== Ozdabianie ścian zewnętrznych ==

W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych, pozostawiając widoczną strukturę drewna. 
Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką.  
<br/>

== Ozdoby drzwi i okien ==

* Drzwi wejściowe – jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane, np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi m.in. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku. 

* Okna – poza rzeźbionymi i malowanymi okiennicami jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane.
== Bibliografia ==
Pokropek Marian, ''Osadnictwo i budownictwo'', [w:] ''Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków'', red. Józef Burszta, Wrocław 1976, s. 173-181.

[[Kategoria:Turystyka]][[Kategoria: Budownictwo ludowe]]