Młyn w Pajtunach

Młyn w Pajtunach. Tradycja istnienia młyna w Pajtunach gm. Purda sięga średniowiecza.

Pajtuny
Młyn w Pajtunach. Po lewej grobla z drogą, mostem i jazem oraz mała elektrownia wodna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pajtuny
Położenie na mapie Polski Pajtuny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Historia - młyn i tartak

Sytuacja stopnia wodnego na rzece Kośna w Pajtunach pozostawała stabilna od średniowiecza przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu w tym miejscu młyna i współpracujących z nim budowli i urządzeń hydrotechnicznych. W Pajtunach uruchomiono także tartak wykorzystujący do swej działalności również siłę wody. Na przestrzeni dziejów w Pajtunach funkcjonowały kolejne młyny - remontowane i odbudowywane ze zniszczeń, także wojennych w XVII w. Do 1772 r. młyn w Pajtunach należał do Kapituły Warmińskiej.

Istniejący do dziś młyn w Pajtunach powstał pod koniec XIX w. W latach 20-tych XX w. przeprowadzono modernizację młyna, w tym jego wyposażenia technicznego. Wówczas koła młyńskie zastąpiono bardziej wydajnymi turbinami wodnymi systemu Francisa. Wytworzoną dzięki nim energię, za pomocą przekładni, wałów i pasów pędnych, przenoszono do urządzeń na wyższych kondygnacjach. Dzięki turbinom funkcjonował także sąsiedni tartak (obecnie zachowane pozostałości).

Po zakończeniu drugiej wojny światowe młyn w Pajtunach upaństwowiono (1945 r.). W 1983 r. funkcjonujący zakład sprzedano osobie prywatnej. Wówczas w większości zdemontowano wyposażenie młyna. Pod koniec lat 80-tych XX w. uruchomiono w młynie małą elektrownię wodną wykorzystującą turbinę młyńską oraz przeprowadzono remont budowli hydrotechnicznych. Obecnie w młynie funkcjonuje gospodarstwo agroturystyczne.

Budynkowi młyna, wzniesionemu w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym (tzw. mur pruski), towarzyszą zabudowania gospodarcze, młynarzówka oraz urządzenia hydrotechniczne, a także figura Chrystusa Sędziego.

Urządzenia i budowle hydrotechniczne

Wśród budowli i urządzeń hydrotechnicznych, które towarzyszą młynowi znajduje się grobla przez którą przebiega droga z mostem prowadzącym do młyna. W piętrzącej wodę grobli znajduje się betonowy jaz z upustami, a towarzyszą im komora turbin i siłownia. W młynie zachowane są pozostałości historycznego wyposażenia pochodzącego z lat 20-tych XX w., w tym m.in.: turbina systemu Francisa, relikty pędni pasowych oraz pionowego transportu kubełkowego, a także złożenie kół młyńskich. Część budynku młyna, zlokalizowana w pobliżu jazu i grobli, wykorzystywana jest jako mała elektrownia wodna.

Ciekawostki

W bezpośrednim sąsiedztwie budynku młyna znajduje się renesansowa figura Chrystusa Sędziwego. Wykonana z piaskowca w XVII w. figura jest najstarszym tego typu zabytkiem w województwie warmińsko – mazurskim (data na cokole figury późniejsza - 1791 r.)

W ściany budynku młyna wmurowane są trzy historyczne koła młyńskie, w tym wyprodukowane w Elblągu.

Niedaleko Pajtun w Patrykach, także na rzece Kośna, znajduje się młyn z wyjątkowym w skali regionu kołem podsiębiernym pochodzącym z lat 80-tych XIX w.

Zobacz także

Figura Chrystusa Sędziego[[1]]

http://www.pajtunskimlyn.pl/

Bibliografia

1. K. Sobaczewski, Wykorzystanie rzeki Kośny do celów przemysłowych i technicznych, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 1999, nr 1.
2. A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 2014, nr 6.

Wyprodukowane w Elblągu koło młyńskie wmurowane w ścianę młyna

Figura Chrystusa Sędziego w pobliżu młyna