Młyn w Pajtunach

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
Młyn w Pajtunach

Młyn w Pajtunach. Po lewej grobla z drogą, mostem i jazem oraz mała elektrownia wodna. Fot. Adam Płoski.
Młyn w Pajtunach. Po lewej grobla z drogą, mostem i jazem oraz mała elektrownia wodna. Fot. Adam Płoski.
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Gmina Purda
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Młyn w Pajtunach
Młyn w Pajtunach
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Młyn w Pajtunach
Młyn w Pajtunach
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Młyn w Pajtunach – obiekt zlokalizowany w gminie Purda; obecnie funkcjonuje w nim gospodarstwo agroturystyczne. Tradycja istnienia młyna w tym miejscu sięga średniowiecza.

Opis

Budynkowi młyna, wzniesionemu w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym (tzw. mur pruski), towarzyszą zabudowania gospodarcze, młynarzówka oraz urządzenia hydrotechniczne, a także figura Chrystusa Sędziego.

Historia

Sytuacja stopnia wodnego na rzece Kośna w Pajtunach pozostawała stabilna od średniowiecza przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu w tym miejscu młyna i współpracujących z nim budowli i urządzeń hydrotechnicznych. W Pajtunach uruchomiono także tartak wykorzystujący do swej działalności również siłę wody. Na przestrzeni dziejów w Pajtunach funkcjonowały kolejne młyny, remontowane i odbudowywane ze zniszczeń, także wojennych w XVII w. Do 1772 r. młyn w Pajtunach należał do Kapituły Warmińskiej.

Istniejący do dziś młyn w Pajtunach powstał pod koniec XIX w. W latach 20. XX w. przeprowadzono modernizację młyna, w tym jego wyposażenia technicznego. Wówczas koła młyńskie zastąpiono bardziej wydajnymi turbinami wodnymi systemu Francisa. Wytworzoną dzięki nim energię za pomocą przekładni, wałów i pasów pędnych przenoszono do urządzeń na wyższych kondygnacjach. Dzięki turbinom funkcjonował także sąsiedni tartak (obecnie zachowane pozostałości).

Po zakończeniu drugiej wojny światowej młyn w Pajtunach upaństwowiono (1945 r.). W 1983 r. funkcjonujący zakład sprzedano osobie prywatnej. Wówczas w większości zdemontowano wyposażenie młyna. Pod koniec lat 80. XX w. uruchomiono w młynie małą elektrownię wodną wykorzystującą turbinę młyńską oraz przeprowadzono remont budowli hydrotechnicznych.

Urządzenia i budowle hydrotechniczne

Wśród budowli i urządzeń hydrotechnicznych, które towarzyszą młynowi, znajduje się grobla, przez którą przebiega droga z mostem prowadzącym do młyna. W piętrzącej wodę grobli znajduje się betonowy jaz z upustami, a towarzyszą im komora turbin i siłownia.

W młynie zachowane są pozostałości historycznego wyposażenia pochodzącego z lat 20. XX w., w tym m.in.: turbina systemu Francisa, relikty pędni pasowych oraz pionowego transportu kubełkowego, a także złożenie kół młyńskich. Część budynku młyna, zlokalizowana w pobliżu jazu i grobli, wykorzystywana jest jako mała elektrownia wodna.

Ciekawostki

W bezpośrednim sąsiedztwie budynku młyna znajduje się renesansowa figura Chrystusa Sędziego. Wykonana z piaskowca w XVII w. figura jest najstarszym tego typu zabytkiem w województwie warmińsko–mazurskim (data na cokole figury późniejsza - 1791 r.)

W ściany budynku młyna wmurowane są trzy historyczne koła młyńskie, w tym wyprodukowane w Elblągu.

Niedaleko Pajtun, w Patrykach, także na rzece Kośnej, znajduje się młyn z wyjątkowym w skali regionu kołem podsiębiernym pochodzącym z lat 80. XIX w.

Zobacz też

pajtunskimlyn.pl [08.02.2015]
R. Lesiński, Radio Olsztyn, "Młyny wodne w "Niedzieli odkrywców" [08.02.2015]

Bibliografia

K. Sobaczewski, Wykorzystanie rzeki Kośny do celów przemysłowych i technicznych, "Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski" 1999, nr 1.
A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur, "Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski" 2014, nr 6.

Wyprodukowane w Elblągu koło młyńskie wmurowane w ścianę młyna. Fot. Adam Płoski.
Figura Chrystusa Sędziego w pobliżu młyna. Fot. Adam Płoski.