Parafia pw. św. Jakuba w Olsztynie

Parafia współkatedralna pw. św. Jakuba w Olsztynie
Bazylika Współkatedralna Świętego Jakuba Apostoła w Olsztynie, źródło: Archidiecezja Warmińska
Siedziba	Olsztyn
Adres	ul. Staszica 12, 10-025 Olsztyn
Data powołania	1452 r.
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Archidiecezja	warmińska
Dekanat	Olsztyn I - Śródmieście
Kościół	Bazylika Współkatedralna Świętego Jakuba Apostoła w Olsztynie
Parafia współkatedralna pw. św. Jakuba w Olsztynie

Parafia współkatedralna pw. św. Jakuba w Olsztynie — rzymskokatolicka parafia leżąca w dekanacie Olsztyn I - Śródmieście należącym do archidiecezji warmińskiej. Kościół parafialny znajduje się przy ul. Staszica 12 w Olsztynie. Od 1997 roku proboszczem parafii jest ks. kap. hon. kan. dr Andrzej Lesiński.

Historia parafii

Kościół Świętego Jakuba Apostoła w Olsztynie zbudowano prawdopodobnie w latach 1370–1380 przy północno-wschodnim narożniku murów obronnych miasta. Ukończono go na przełomie XIV i XV w. po dziesięcioleciach budowy. Jest najstarszą budowlą sakralną w mieście, a także unikatowym zabytkiem w skali całego regionu. Halową budowlę o trzech nawach wzniesiono z czerwonej cegły, na kamiennej podmurówce. Charakterystycznymi elementami jej gotyckiego stylu architektonicznego są m.in. strzeliste, witrażowe okna, ozdobne szczyty ze sterczynami i dekorowana tynkowanymi blendami wieża wybudowana na planie kwadratu. Wieża pierwotnie miała trzy murowane kondygnacje i drewnianą nadbudowę. Swą obecną postać, liczącą siedem kondygnacji, zyskała dopiero pod koniec XVI w. Po nakryciu dachem namiotowym z renesansową latarnią jej wierzchołek sięga 70 metrów. W 1721 r. przy wieży dobudowano dwie kaplice. Na przestrzeni wieków kościół był wielokrotnie niszczony, remontowany i przebudowywany.

Najtrudniejszym okresem dla świątyni okazał się wiek XIX, kiedy zostało niemal doszczętnie zniszczone jej wyposażenie. Zimą 1807 roku napoleońskie wojska po bitwie pod Pruską Iławką zamknęły we wnętrzu kościoła około półtora tysiąca rosyjskich jeńców, którzy w obronie przez siarczystym mrozem, spalili wszystko, co można było spalić. Wywołany przez nich pożar naruszył konstrukcję budowli, przez co w 1819 r. zawaliło się jej sklepienie. Do odbudowy świątyni doszło w II połowie XIX w. Pod koniec tego stulecia budowlę doświadczył kolejny pożar, który zniszczył ołtarz główny. Obecnie poszczególne części wnętrza świątyni wieńczą dwa rodzaje sklepień: nawę główną sklepienie sieciowe, natomiast dwie nawy boczne – sklepienia kryształowe.

Wnętrze katedry w Olsztynie, źródło: Wikimedia Commons [27.10.2014]

Uwagę zwraca ostrołukowy portal wejścia głównego, który jest charakterystyczną cechą gotyku. We wnętrzu kościoła możemy zobaczyć m.in.: zachowane z okresu średniowiecza tabernakulum z renesansową dekoracją malarską i gotycką kratą, marmurową chrzcielnicę z XVII w., barokowe figury przedstawiające postacie świętych, tron arcybiskupów warmińskich, ambonę z 1913 r. czy pochodzące z nieistniejącego już kościoła w Braniewie bogato zdobione ławy z późnego gotyku. Na uwagę zasługują też organy odrestaurowane w latach 2006–2008. Na przełomie XIX i XX w. grał na nich wybitny kompozytor Feliks Nowowiejski, który pełnił tu funkcję organisty. Od 1979 r. świątynia jest miejscem corocznych Olsztyńskich Koncertów Organowych. W kościele znajdują się relikwie św. Wojciecha, które do Olsztyna trafiły prosto z Gniezna. Od 1965 r. świątynia stała się grobowcem biskupów warmińskich.

Najpopularniejszy_Olsztynianin_650-lecia ks. Tadeusz Borkowski — laureat plebiscytu "Najpopularniejszy Olsztynianin 650-lecia (2003)" fot. z lat 60-tych XX wieku, Olsztyn), ze Zbiorów WBP w Olsztynie, źródło: Leksykon Kutury Warmii i Mazur [25.09.2014]

Na uwagę zasługują spiżowe wrota olsztyńskiej katedry, autorstwa prof. Gustawa Zemły, wykonane w pracowni Tomasza Zwolińskiego, oddane do użytku w 2001 r. Drzwi stanowią nietypowy pomnik pontyfikatu papieża Jana Pawła II oraz pamiątkę jego pobytu w Olsztynie. Wrota zostały poświęcone 6 maja 2001 r., podczas uroczystości upamiętniających dziesiątą rocznicę pobytu Ojca Świętego w Olsztynie, w ramach czwartej pielgrzymki apostolskiej do Polski.

Podczas II wojny światowej kościół został uratowany od zagłady przez ks. Jana Hanowskiego, który uratował olsztyńskie kościoły przed spaleniem przez Rosjan. Kolejnemu proboszczowi, którym był ksiądz Stanisław Chrzanowski, świątynia zawdzięcza konserwację i złocenia ołtarza głównego w 1950 roku oraz malowanie wnętrza kościoła. W latach 1959–1960. Ksiądz proboszcz Antoni Jagłowski przystosował północną nawę do stałej adoracji Najświętszego Sakramentu oraz ufundował centralny marmurowy ołtarz soborowy.

Rozpoczęte dzieło przystosowanie świątyni do soborowej odnowy liturgicznej podjął i ukończył ksiądz Tadeusz Borkowski. Wśród licznych prac podjętych przez tego gorliwego duszpasterza, miłośnika sztuki kościelnej, należy wymienić ułożenie nowej posadzki marmurowej w nawie środkowej, wykonanie nowych ławek dębowych, instalacje nowych witraży oraz wykonanie stylowych żyrandoli i kinkietów.

Olsztyn. Kościół św. Jakuba. Dolna część wieży. Fotograf Müller Karl 1929. ©IS PAN Zbiory fotograficzne Urzędu Konserwatora Zabytków w Królewcu z zasobów Instytutu Sztuki PAN, źródło: Ciekawe Mazury [21.09.2014]

Ksiądz Tadeusz Borkowski zasługuje na szczególne uznanie Wśród proboszczów parafii św. Jakuba. Uchodził za sumiennego, skromnego i zasadniczego duszpasterza. Dbał o bliski kontakt z parafianami, wizyty duszpasterskie odbywał przez cały rok, kontynuując wprowadzony przez poprzednika zwyczaj kolędy "bezpieniężnej". W czasie tych wizyt pomagał parafianom w rozwiązywaniu problemów życiowych, starał się ratować rozpadające się rodziny, wskazywał drogi wyjścia z nałogów, wspierał materialnie. Szczególnie znany był z posługi sakramentu namaszczenia chorych i spowiedzi. We wspomnieniu pośmiertnym na łamach "Posłańca Warmińskiego" biskup Julian Wojtkowski określił ks. Borkowskiego mianem "męczennika konfesjonału", wskazując na 51-letnią posługę olsztyńskiego proboszcza, rozpoczętą w 1950 - młody ksiądz został wówczas spowiednikiem alumnów "Hosianum" i działalności tej nie przerwał nawet w czasie półrocznej pracy w Galinach. Studenci "Hosianum" nadali mu przydomek "Vianney", nawiązujący do osoby wyniesionego na ołtarze francuskiego proboszcza Jana Marii Vianneya. W katedrze ks. Borkowski odprawiał regularnie msze południowe, wprowadził również codzienną adorację Najświętszego Sakramentu. Z dużym zaangażowaniem zajmował się opieką duszpasterską nad dziećmi. Pracy duszpasterskiej we wszystkich wspomnianych wyżej wymiarach nie zaprzestał po przejściu w stan spoczynku, w ostatnich latach życia podkreślając znaczenie i przygotowując parafian do 2000 roku jubileuszowego. W 2003 roku mieszkańcy Olsztyna wybrali go laureatem plebiscytu Najpopularniejszy Olsztynianin 650-lecia.

W 1998 roku z inspiracji Księdza Arcybiskupa dra Edmunda Piszcza, obecny proboszcz ksiądz Andrzej Lesiński rozpoczął kapitalny remont wszystkich elewacji zewnętrznych bazyliki katedralnej. Prace trwały cztery lata. Na szczególną uwagę zasługują spiżowe wrota olsztyńskiej katedry, autorstwa prof. Gustawa Zemły, wykonane w pracowni Tomasza Zwolińskiego, oddane do użytku w 2001 r. Drzwi stanowią nietypowy pomnik pontyfikatu papieża Jana Pawła II oraz pamiątką jego pobytu w Olsztynie. Wrota zostały poświęcone 6 maja 2001 r., podczas uroczystości upamiętniających dziesiątą rocznicę pobytu Ojca Świętego w Olsztynie, w ramach czwartej pielgrzymki apostolskiej do Polski. Uroczystości przewodniczył nuncjusz apostolski w Polsce abp Józef Kowalczyk, zaś homilię wygłosił abp metropolita warmiński Edmund Piszcz.

Ambona w katedrze w Olsztynie, autor: Andrzej Otrębski, źródło: Wikimedia Commons [27.10.2014]

Od 1945 roku Olsztyn stał się siedzibą najpierw Administratorów Apostolskich, a od 1972 roku, w efekcie normalizacji administracji kościelnej na ziemiach zachodnich i północnych, rezydują w Olsztynie Biskupi Warmińscy. W 1992 roku decyzją Ojca Świętego Jana Pawła II diecezja warmińska została podniesiona do rangi archidiecezji, a Olsztyn stał się siedzibą Arcybiskupa Metropolity Warmińskiego. Kościół św. Jakuba wskutek tych historycznych przeobrażeń został podniesiony do godności współkatedry, czyli stanowi katedrę Biskupów Warmińskich na równi z bazyliką katedralną we Fromborku. Równocześnie jest miejscem Służby Bożej Warmińskiej Kapituły Katedralnej. W 2004 roku Papież Jan Paweł II podniósł tę świątynią do godności bazyliki mniejszej, co zostało udokumentowane spiżowymi insygniami papieskimi na ścianie frontowej kościoła. Do 31 grudnia 2013 roku do parafii należała również Kaplica Jerozolimska pw. Krzyża Świętego znajdująca się w Olsztynie przy zbiegu dzisiejszych ulic Grunwaldzkiej i Jagiełły.

Kler parafialny

Proboszczowie:

• Jan Runge (od 1452)
• Arnold Trumpe (od 1481)
• Andrzej Schonberg (od 1510)
• Walenty Steinpik (od 1532)
• Szymon Pfaff (od 1546)
• Andrzej Humann (od 1566)
• Seweryn Wildschutz (od 1571)
• Mateusz Schacht (od 1577)
• Jakub Lobbe (1579)
• Tomasz Rehagen (od 1579)
• Achacy Lauterwald (od 1587)
• Ambroży Merten (od 1597)
• Achacy Lauterwald (od 1602)
• Michał Ciaricius (od 1609)
• Michał Schambogen (od 1616)
• Samson Roman (od 1618)
• Grzegorz Bruchmann (od 1624)
• Laurenty Schulz (od 1625)
• Piotr Madiger (od 1630)
• Jerzy Hoghaus (od 1640)
• Jerzy Homann (od 1645)
• Eustachy Rauschius (od 1646)
• Andrzej Zagórny (od 1670)
• Szymon Wagner (od 1674)
• Laurenty Franciszek Błoński (od 1679)
• Marcin Ignacy Burchert (od 1699)
• Jan Grotkowski (od 1708)
• Antoni Kosma Hintz (od 1710)
• Mateusz Preiß (od 1710)
• Szymon Franciszek Lorkowski (od 1714)
• Mateusz Jan Sich (od 1731)
• Andrzej Piotr Fiebergk (od 1752)
• Józef Ludwich (od 1761)
• Kazimierz Sebastian Michalski (od 1766)
• Maciej Bonawentura de Ludwich (od 1784)
• Michał Lentz (od 1800)
• Joachim Schöller (od 1806)
• Michał Olszynski (od 1811)
• Franciszek Marcpolowski (od 1814)
• Andrzek Heck (od 1825)
• Walenty Blockhagen (od 1838)
• Piotr Pruss (od 1854)
• August Karau (od 1865)
• Józef Teschner (od 1897)
• Juliusz Weichsel (od 1913)
• Andrzej Czeczka (od 1924)
• Hubert Czechowski (od 1930)
• Jan Hanowski (1924–1948)
• Stanisław Chrzanowski (1948–1953)
• August Szarnowski (1953–1956)
• Stanisław Chrzanowski (1956–1961)
• Antoni Jagłowski (1961–1969)
• Tadeusz Borkowski (1969–1997)
• Andrzej Lesiński (od 1997)

Domy zgromadzeń zakonnych na terenie parafii

• Zgromadzenie Sióstr Albertynek Posługujących Ubogim
• Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy
• Zgromadzenie Sióstr Wynagrodzicielek Najświętszego Oblicza
• Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi
• Zgromadzenie Sióstr Pobożnych Uczennic Boskiego Mistrza

Grupy działające na terenie parafii

• Chór parafialny
• Odnowa w Duchu Świętym
• Wspólnota Krwi Chrystusa
• Żywy Różaniec
• Służba Liturgiczna

Galeria zdjęć

• 

  Ambona w katedrze w Olsztynie, autor: Andrzej Otrębski, źródło: Wikimedia Commons [27.10.2014]

• 

  Olsztyn. Kościół św. Jakuba. Dolna część wieży. Fotograf Müller Karl 1929. ©IS PAN Zbiory fotograficzne Urzędu Konserwatora Zabytków w Królewcu z zasobów Instytutu Sztuki PAN, źródło: Ciekawe Mazury [21.09.2014]

Kościół Świętego Jakuba Apostoła w Olsztynie

Zobacz też

Archidiecezja Warmińska
Drzwi Papieskie w Konkatedrze pw. św. Jakuba w Olsztynie
Kaplica Jerozolimska pw. Krzyża Świętego w Olsztynie
olsztyn.24.pl Czy będzie ulica ks. Borkowskiego? [22.09.2014]

Bibliografia

Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, red. Bronisław Magdziarz, Olsztyn 1999
Katalog duchowieństwa katolickiego diecezji warmińskiej (do 1945roku), Andrzej Kopiczko, Olsztyn 2003
Katalog duchowieństwa katolickiego diecezji warmińskiej (1945-1992), Andrzej Kopiczko, Olsztyn 2006
Parafia współkatedralna pw. św. Jakuba w Olsztynie] [22.09.2014]