Skrzyp olbrzymi: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
 
(Nie pokazano 10 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 5: Linia 5:
 
  |Pusta linia = <br/>
 
  |Pusta linia = <br/>
 
  |grafika = Skrzyp_olbrzymi_Equisetum_telmateia.jpg
 
  |grafika = Skrzyp_olbrzymi_Equisetum_telmateia.jpg
  |podpis grafiki = Skrzyp olbrzymi - sporofit [http://fr.wikipedia.org/wiki/Equisetum_telmateia#mediaviewer/Fichier:Skrzyp_olbrzymi_Equisetum_telmateia.jpg]
+
  |podpis grafiki = Skrzyp olbrzymi. Sporofit. Fot. Radomil. Źródło: [http://fr.wikipedia.org/wiki/Equisetum_telmateia#mediaviewer/Fichier:Skrzyp_olbrzymi_Equisetum_telmateia.jpg fr.wikipedia.org]
 
  |Systematyka = Systematyka
 
  |Systematyka = Systematyka
 
  |Domena = eukarionty  
 
  |Domena = eukarionty  
Linia 17: Linia 17:
 
  |Gatunek = skrzyp olbrzymi
 
  |Gatunek = skrzyp olbrzymi
 
  |Synonimy = Synonimy
 
  |Synonimy = Synonimy
  |Lista synonimów = ''Equisetum maximum'' Lam.
+
  |Lista synonimów = ''Equisetum maximum'' Lam.;
 
+
''Equisetum majus'' Garsault; ''Equisetum macrostachyon'' Poiret; ''Equisetum eburneum'' Schreb. }}
''Equisetum majus'' Garsault
+
'''Skrzyp olbrzymi''' (''Equisetum telmateia'' Ehrh.) – gatunek rośliny z rodziny skrzypowatych (''Equisetaceae'').
 
+
<br/><br/>
''Equisetum macrostachyon'' Poiret
 
 
 
''Equisetum eburneum'' Schreb. }}
 
<br/>
 
 
 
'''Skrzyp olbrzymi''' (''Equisetum telmateia'' Ehrh.) – gatunek rośliny z rodziny skrzypowatych (''Equisetaceae'')
 
 
 
 
 
 
=== Morfologia ===
 
=== Morfologia ===
 
 
Jest to najokazalszy ze skrzypów występujących poza strefą tropikalną. Gametofit tej rośliny jest drobny, blaszkowaty, podzielony na łatki.  
 
Jest to najokazalszy ze skrzypów występujących poza strefą tropikalną. Gametofit tej rośliny jest drobny, blaszkowaty, podzielony na łatki.  
 
Sporofit rozwija się na gametoficie po zapłodnieniu, najpierw w postaci kłącza, z którego wyrastają dwupostaciowe pędy nadziemne: wczesną wiosną zarodniowe, latem - płonne. Silnie rozgałęzione kłącze znajduje się zwykle na głębokości od 0,6 do 1,2 m w glebie. Z odgałęzień skierowanych w górę wyrastają liczne pędy nadziemne.  
 
Sporofit rozwija się na gametoficie po zapłodnieniu, najpierw w postaci kłącza, z którego wyrastają dwupostaciowe pędy nadziemne: wczesną wiosną zarodniowe, latem - płonne. Silnie rozgałęzione kłącze znajduje się zwykle na głębokości od 0,6 do 1,2 m w glebie. Z odgałęzień skierowanych w górę wyrastają liczne pędy nadziemne.  
 
Kłącze podzielone jest na węzły i międzywęźla. Międzywęźla pokryte są cienkimi, jednokomórkowymi włoskami barwy brunatnej. Gęste włoski tworzą wokół kłączy okrywę w formie pilśni. Wzdłuż międzywęźli biegną słabo widoczne, zaokrąglone na szczycie listwy. U podstawy międzywęźli wyrastają bulwki, które po różnym okresie spoczynku wyrastają w nowe pędy. Pędy zarodniowe osiągają do 25 cm (rzadko 50 cm) wysokości, podczas gdy pędy płonne do 120 cm (rzadko 250 cm) wysokości.  
 
Kłącze podzielone jest na węzły i międzywęźla. Międzywęźla pokryte są cienkimi, jednokomórkowymi włoskami barwy brunatnej. Gęste włoski tworzą wokół kłączy okrywę w formie pilśni. Wzdłuż międzywęźli biegną słabo widoczne, zaokrąglone na szczycie listwy. U podstawy międzywęźli wyrastają bulwki, które po różnym okresie spoczynku wyrastają w nowe pędy. Pędy zarodniowe osiągają do 25 cm (rzadko 50 cm) wysokości, podczas gdy pędy płonne do 120 cm (rzadko 250 cm) wysokości.  
Pędy zarodniowe są żółtawo-brązowawe, białawe lub bladozielone, o średnicy do 15 mm. Na pędzie podzielone gęsto na ok. 12 węzłów, z których wyrastają pochwy liściowe. Na szczycie pędów znajdują się wrzecionowate kłosy zarodniowe. Pędy płonne o średnicy 10–12 mm (rzadko do 20 mm)są białawo-żółtawe, słabo pożłobione, z 20–40 niewyraźnymi żeberkami. W węzłach z każdego rowka wyrastają pojedyncze, zielone i zwykle nierozgałęzione pędy boczne. Powierzchnię mają szorstką, z 4–5 żeberkami. Najniższe człony bocznych odgałęzień są wyraźnie krótsze niż pochwy liściowe łodygi. Na pędach płonnych występuje od 20 do 40 liści, zrośniętych w pochwy liściowe - osiągają do 4 cm długości.  
+
 
Pochwy te w dolnej części łodygi przylegają do niej, w górnej – są lejkowato rozszerzone. Pochwy są pokryte płaskimi żeberkami oddzielonymi wąskimi rowkami o wyraźnych, ostrych krawędziach. Ząbki są lancetowato-szydlaste, dwukrotnie krótsze od zrośniętej części pochew. Na końcach są zwężone w szczecinkę, czasem łączą się po 2–3. Na pędach płonnych pochwy liściowe tworzone także ze zrośniętych 20-40 listków osiągają do 2,5 cm długości i zakończone są szydlastymi ząbkami z ciemnobrązowym grzbietem, podobnej długości jak zrośnięta część pochew. Szczyty ząbków łatwo odłamują się. Pochwy liściowe pędów bocznych osiągają 6 mm długości i zakończone są także łatwo odłamującymi się, szydlastymi ząbkami.
+
Pędy zarodniowe są żółtawo-brązowawe, białawe lub bladozielone, o średnicy do 15 mm. Na pędzie podzielone gęsto na ok. 12 węzłów, z których wyrastają pochwy liściowe. Na szczycie pędów znajdują się wrzecionowate kłosy zarodniowe. Pędy płonne o średnicy 10–12 mm (rzadko do 20 mm)są białawo-żółtawe, słabo pożłobione, z 20–40 niewyraźnymi żeberkami. W węzłach z każdego rowka wyrastają pojedyncze, zielone i zwykle nierozgałęzione pędy boczne. Powierzchnię mają szorstką, z 4–5 żeberkami. Najniższe człony bocznych odgałęzień są wyraźnie krótsze niż pochwy liściowe łodygi. Na pędach płonnych występuje od 20 do 40 liści, zrośniętych w pochwy liściowe - osiągają do 4 cm długości. Pochwy te w dolnej części łodygi przylegają do niej, w górnej – są lejkowato rozszerzone. Dodatkowo pochwy są pokryte płaskimi żeberkami oddzielonymi wąskimi rowkami o wyraźnych, ostrych krawędziach.  
 +
 
 +
Ząbki są lancetowato-szydlaste, dwukrotnie krótsze od zrośniętej części pochew. Na końcach są zwężone w szczecinkę, czasem łączą się po 2–3. Na pędach płonnych pochwy liściowe tworzone także ze zrośniętych 20-40 listków osiągają do 2,5 cm długości i zakończone są szydlastymi ząbkami z ciemnobrązowym grzbietem, podobnej długości jak zrośnięta część pochew. Szczyty ząbków łatwo odłamują się. Pochwy liściowe pędów bocznych osiągają 6 mm długości i zakończone są także łatwo odłamującymi się, szydlastymi ząbkami.
 +
 
 
Kłos zarodnionośny ma długość 4–8 cm, jest pusty w środku i ma zaokrąglony wierzchołek. Złożony jest z tarczowatych liści zarodnionośnych, po których spodniej stronie znajduje się po kilka zarodni.
 
Kłos zarodnionośny ma długość 4–8 cm, jest pusty w środku i ma zaokrąglony wierzchołek. Złożony jest z tarczowatych liści zarodnionośnych, po których spodniej stronie znajduje się po kilka zarodni.
<br/>
 
  
 
=== Rozmieszczenie i ekologia ===
 
=== Rozmieszczenie i ekologia ===
 +
Jest to gatunek o interesującej międzykontynentalnej dysjunkcji. Podgatunek typowy występuje w północno-zachodniej Afryce oraz w południowej i środkowej Europie, podgatunek subsp. ''braunii'' w zachodniej części Ameryki Północnej.
  
Jest to gatunek o międzykontynentalnej dysjunkcji zasięgu. Podgatunek typowy występuje w północno-zachodniej Afryce oraz w południowej i środkowej Europie, podgatunek subsp. ''braunii'' - w zachodniej części Ameryki Północnej.
 
 
W Polsce gatunek ten występuje rzadko, przede wszystkim na pogórzu i w północnej części kraju. Jest to roślina charakterystyczna dla obszarów podgórskich (najwyżej położone stanowisko usytuowane jest na wysokości ok. 800 m n.p.m.), związana z wilgotnymi i mokrymi siedliskami o średnim nasłonecznieniu.  
 
W Polsce gatunek ten występuje rzadko, przede wszystkim na pogórzu i w północnej części kraju. Jest to roślina charakterystyczna dla obszarów podgórskich (najwyżej położone stanowisko usytuowane jest na wysokości ok. 800 m n.p.m.), związana z wilgotnymi i mokrymi siedliskami o średnim nasłonecznieniu.  
<br/>
+
 
 +
Na [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]] gatunek ten stwierdzono m.in. w obszarze [[Natura 2000 Murawy koło Pasłęka]] i w okolicach [[Trzcin|Trzcina]] nad rzeką [[Rzeka Wel|Wel]] oraz na [[Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej|Wysoczyźnie Elbląskiej]].
  
 
=== Wartość użytkowa ===
 
=== Wartość użytkowa ===
 +
Skrzyp olbrzymi jest gatunkiem podlegającym w Polsce ochronie ścisłej od 1983 r. W ochronie tego gatunku ważną rolę pełni ochrona obszarowa (parki narodowe, rezerwaty przyrody).
  
W całej Polsce skrzyp olbrzymi jest gatunkiem chronionym ściśle od 1983 r. Część populacji skrzypu olbrzymiego jest w Polsce chroniona w parkach narodowych pogórza, wyznaczono także szereg rezerwatów dla ochrony tego gatunku.
 
 
Jest to roślina lecznicza - w medycynie ludowej stosowany jest analogicznie jak skrzyp polny, przy czym w Polsce w zasadzie niewykorzystywany z powodu mniejszego rozpowszechnienia i z powodu ograniczeń prawnych w możliwości pozyskania surowca. Gatunek ten stanowić może użyteczne źródło antyoksydatów, których zawiera więcej niż inne skrzypy.
 
Jest to roślina lecznicza - w medycynie ludowej stosowany jest analogicznie jak skrzyp polny, przy czym w Polsce w zasadzie niewykorzystywany z powodu mniejszego rozpowszechnienia i z powodu ograniczeń prawnych w możliwości pozyskania surowca. Gatunek ten stanowić może użyteczne źródło antyoksydatów, których zawiera więcej niż inne skrzypy.
Roślina jadalna - na ziemiach polskich do końca XIX wieku pędy zarodnikowe stanowiły pożywienie głodowe podczas przednówka, spożywane na surowo lub gotowane w zupach. Ze względu na zawartość tiaminazy dopuszczalne jest spożycie tylko niewielkich ilości lub konieczna jest obróbka cieplna. Przed spożyciem należy usunąć twarde włókna biegnące wzdłuż zewnętrznej części pędów.
 
Roślina ozdobna - możliwa i prowadzona jest skutecznie uprawa tego gatunku w warunkach ogrodowych, w oranżeriach i ogrodach botanicznych europejskich i północnoamerykańskich. Wkracza zresztą też sam do ogrodów ze stanowisk naturalnych. W celu uniknięcia kłopotów z niekontrolowaną ekspansją rośliny należy ją uprawiać w odpowiednio dużych i szczelnych pojemnikach umieszczanych w gruncie.
 
Surowiec polerski - ze starych pędów bogatych w krzemionkę sporządzano dawniej proszek do czyszczenia. Ze względu na dużą zawartość krzemionki pędy takie mogą być stosowane do polerowania drewna i kamienia.
 
Czarne kłącza tej rośliny stanowiły surowiec w koszykarstwie i plecionkarstwie.
 
<br/>
 
 
=== Ciekawostki ===
 
  
Na Warmii i Mazurach gatunek ten stwierdzono m.in. w okolicach [[Natura 2000 Murawy koło Pasłęka|Pasłęka]] i Trzcina nad rzeką Wel oraz na Wysoczyźnie Elbląskiej (okolice miejscowości [[Kadyny]], [[rezerwat Buki Wysoczyzny Elbląskiej]]).  
+
Roślina jadalna; na ziemiach polskich do końca XIX wieku pędy zarodnikowe stanowiły pożywienie głodowe podczas przednówka, spożywane na surowo lub gotowane w zupach. Ze względu na zawartość tiaminazy dopuszczalne jest spożycie tylko niewielkich ilości lub konieczna jest obróbka cieplna. Przed spożyciem należy usunąć twarde włókna biegnące wzdłuż zewnętrznej części pędów.
<br/>
 
  
== Bibliografia ==
+
Roślina ozdobna; możliwa i prowadzona jest skutecznie uprawa tego gatunku w warunkach ogrodowych, w oranżeriach i ogrodach botanicznych europejskich i północnoamerykańskich. Wkracza zresztą też sam do ogrodów ze stanowisk naturalnych. W celu uniknięcia kłopotów z niekontrolowaną ekspansją rośliny należy ją uprawiać w odpowiednio dużych i szczelnych pojemnikach umieszczanych w gruncie.
  
<br/>
+
Surowiec polerski - ze starych pędów bogatych w krzemionkę sporządzano dawniej proszek do czyszczenia. Ze względu na dużą zawartość krzemionki pędy takie mogą być stosowane do polerowania drewna i kamienia.
  
== Linki zewnętrzne ==
+
Czarne kłącza tej rośliny stanowiły surowiec w koszykarstwie i plecionkarstwie.
  
Skrzyp olbrzymi[http://pl.wikipedia.org/wiki/Skrzyp_olbrzymi] 18.06.2014
+
== Bibliografia ==
 +
[http://pl.wikipedia.org/wiki/Skrzyp_olbrzymi pl.wikipedia.org, skrzyp olbrzymi] [18.06.2014]<br/>
 +
[http://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_gatunk%C3%B3w_ro%C5%9Blin_obj%C4%99tych_%C5%9Bcis%C5%82%C4%85_ochron%C4%85 pl.wikipedia.or, Lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną w Polsce] [18.06.2014]<br/>
 
<br/>
 
<br/>
  
[[Kategoria: Przyroda]][[Kategoria: Rośliny]] [[Kategoria: Rośliny chronione]][[Kategoria: Rośliny Warmii i Mazur]]
+
[[Kategoria: Przyroda]] [[Kategoria: Rośliny chronione]][[Kategoria: Rośliny Warmii i Mazur]] [[Kategoria:Natura 2000]] [[Kategoria:Ochrona przyrody]]

Aktualna wersja na dzień 11:00, 18 mar 2015

Skrzyp olbrzymi

Equisetum telmateia
Ehrh.
Skrzyp olbrzymi. Sporofit. Fot. Radomil. Źródło: fr.wikipedia.org
Skrzyp olbrzymi. Sporofit. Fot. Radomil. Źródło: fr.wikipedia.org
Systematyka
Królestwo rośliny
Podkrólestwo rośliny naczyniowe
Gromada skrzypy
Klasa skrzypowe
Rząd skrzypowce
Rodzina skrzypowate
Rodzaj skrzyp
Gatunek skrzyp olbrzymi
Synonimy
Equisetum maximum Lam.;

Equisetum majus Garsault; Equisetum macrostachyon Poiret; Equisetum eburneum Schreb.

Skrzyp olbrzymi (Equisetum telmateia Ehrh.) – gatunek rośliny z rodziny skrzypowatych (Equisetaceae).

Morfologia

Jest to najokazalszy ze skrzypów występujących poza strefą tropikalną. Gametofit tej rośliny jest drobny, blaszkowaty, podzielony na łatki. Sporofit rozwija się na gametoficie po zapłodnieniu, najpierw w postaci kłącza, z którego wyrastają dwupostaciowe pędy nadziemne: wczesną wiosną zarodniowe, latem - płonne. Silnie rozgałęzione kłącze znajduje się zwykle na głębokości od 0,6 do 1,2 m w glebie. Z odgałęzień skierowanych w górę wyrastają liczne pędy nadziemne. Kłącze podzielone jest na węzły i międzywęźla. Międzywęźla pokryte są cienkimi, jednokomórkowymi włoskami barwy brunatnej. Gęste włoski tworzą wokół kłączy okrywę w formie pilśni. Wzdłuż międzywęźli biegną słabo widoczne, zaokrąglone na szczycie listwy. U podstawy międzywęźli wyrastają bulwki, które po różnym okresie spoczynku wyrastają w nowe pędy. Pędy zarodniowe osiągają do 25 cm (rzadko 50 cm) wysokości, podczas gdy pędy płonne do 120 cm (rzadko 250 cm) wysokości.

Pędy zarodniowe są żółtawo-brązowawe, białawe lub bladozielone, o średnicy do 15 mm. Na pędzie podzielone gęsto na ok. 12 węzłów, z których wyrastają pochwy liściowe. Na szczycie pędów znajdują się wrzecionowate kłosy zarodniowe. Pędy płonne o średnicy 10–12 mm (rzadko do 20 mm)są białawo-żółtawe, słabo pożłobione, z 20–40 niewyraźnymi żeberkami. W węzłach z każdego rowka wyrastają pojedyncze, zielone i zwykle nierozgałęzione pędy boczne. Powierzchnię mają szorstką, z 4–5 żeberkami. Najniższe człony bocznych odgałęzień są wyraźnie krótsze niż pochwy liściowe łodygi. Na pędach płonnych występuje od 20 do 40 liści, zrośniętych w pochwy liściowe - osiągają do 4 cm długości. Pochwy te w dolnej części łodygi przylegają do niej, w górnej – są lejkowato rozszerzone. Dodatkowo pochwy są pokryte płaskimi żeberkami oddzielonymi wąskimi rowkami o wyraźnych, ostrych krawędziach.

Ząbki są lancetowato-szydlaste, dwukrotnie krótsze od zrośniętej części pochew. Na końcach są zwężone w szczecinkę, czasem łączą się po 2–3. Na pędach płonnych pochwy liściowe tworzone także ze zrośniętych 20-40 listków osiągają do 2,5 cm długości i zakończone są szydlastymi ząbkami z ciemnobrązowym grzbietem, podobnej długości jak zrośnięta część pochew. Szczyty ząbków łatwo odłamują się. Pochwy liściowe pędów bocznych osiągają 6 mm długości i zakończone są także łatwo odłamującymi się, szydlastymi ząbkami.

Kłos zarodnionośny ma długość 4–8 cm, jest pusty w środku i ma zaokrąglony wierzchołek. Złożony jest z tarczowatych liści zarodnionośnych, po których spodniej stronie znajduje się po kilka zarodni.

Rozmieszczenie i ekologia

Jest to gatunek o interesującej międzykontynentalnej dysjunkcji. Podgatunek typowy występuje w północno-zachodniej Afryce oraz w południowej i środkowej Europie, podgatunek subsp. braunii w zachodniej części Ameryki Północnej.

W Polsce gatunek ten występuje rzadko, przede wszystkim na pogórzu i w północnej części kraju. Jest to roślina charakterystyczna dla obszarów podgórskich (najwyżej położone stanowisko usytuowane jest na wysokości ok. 800 m n.p.m.), związana z wilgotnymi i mokrymi siedliskami o średnim nasłonecznieniu.

Na Warmii i Mazurach gatunek ten stwierdzono m.in. w obszarze Natura 2000 Murawy koło Pasłęka i w okolicach Trzcina nad rzeką Wel oraz na Wysoczyźnie Elbląskiej.

Wartość użytkowa

Skrzyp olbrzymi jest gatunkiem podlegającym w Polsce ochronie ścisłej od 1983 r. W ochronie tego gatunku ważną rolę pełni ochrona obszarowa (parki narodowe, rezerwaty przyrody).

Jest to roślina lecznicza - w medycynie ludowej stosowany jest analogicznie jak skrzyp polny, przy czym w Polsce w zasadzie niewykorzystywany z powodu mniejszego rozpowszechnienia i z powodu ograniczeń prawnych w możliwości pozyskania surowca. Gatunek ten stanowić może użyteczne źródło antyoksydatów, których zawiera więcej niż inne skrzypy.

Roślina jadalna; na ziemiach polskich do końca XIX wieku pędy zarodnikowe stanowiły pożywienie głodowe podczas przednówka, spożywane na surowo lub gotowane w zupach. Ze względu na zawartość tiaminazy dopuszczalne jest spożycie tylko niewielkich ilości lub konieczna jest obróbka cieplna. Przed spożyciem należy usunąć twarde włókna biegnące wzdłuż zewnętrznej części pędów.

Roślina ozdobna; możliwa i prowadzona jest skutecznie uprawa tego gatunku w warunkach ogrodowych, w oranżeriach i ogrodach botanicznych europejskich i północnoamerykańskich. Wkracza zresztą też sam do ogrodów ze stanowisk naturalnych. W celu uniknięcia kłopotów z niekontrolowaną ekspansją rośliny należy ją uprawiać w odpowiednio dużych i szczelnych pojemnikach umieszczanych w gruncie.

Surowiec polerski - ze starych pędów bogatych w krzemionkę sporządzano dawniej proszek do czyszczenia. Ze względu na dużą zawartość krzemionki pędy takie mogą być stosowane do polerowania drewna i kamienia.

Czarne kłącza tej rośliny stanowiły surowiec w koszykarstwie i plecionkarstwie.

Bibliografia

pl.wikipedia.org, skrzyp olbrzymi [18.06.2014]
pl.wikipedia.or, Lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną w Polsce [18.06.2014]