Lidzbark

Lidzbark
Herb
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	działdowski
Gmina	Lidzbark
Liczba ludności (2013)	8168
Strefa numeracyjna	23
Kod pocztowy	13-230
Tablice rejestracyjne	NDZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Lidzbark
Położenie na mapie Polski Lidzbark
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Lidzbark (niem. Lautenburg, prus. Welliskas Lecbargs, pot. Lidzbark Welski) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, powiecie działdowskim, na pograniczu Garbu Lubawskiego i Równiny Urszulewskiej. Siedziba gminy graniczącej z dwoma innymi województwami: kujawsko-pomorskim i mazowieckim. Od 1997 r. patronem miasta jest św. Wojciech. Mieszkańcy miasta to lidzbarzacy lub lidzbarczanie (obie formy są poprawne). Miasto posiada status miasta turystycznego, ma rozwiniętą bazę noclegową i gastronomiczną. Władzę w mieście sprawuje burmistrz - Maciej Sitarek.

Położenie

Lidzbark usytuowany jest w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie działdowskim, w odległości 25 km od Działdowa. Leży nad Jeziorem Lidzbarskim i rzeką Wel.

Historycznie Lidzbark znajduje się na ziemi lubawskiej, stanowiącej część ziemi chełmińskiej. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu dwóch mezoregionów: Równiny Urszulewskiej i Garbu Lubawskiego.

Lidzbark położony jest przy drogach:

• droga wojewódzka nr 541 Lubawa – Lidzbark – Żuromin – Sierpc – Dobrzyń nad Wisłą
• droga wojewódzka nr 544 Brodnica – Lidzbark – Działdowo – Mława – Przasnysz - Ostrołęka

W pobliżu miasta znajdują się dwa parki krajobrazowe: Górznieńsko-Lidzbarski i Welski.

Dzieje miejscowości

Miasto lokowano dwa razy – po raz pierwszy jako osada słowiańska Ludbarć, która podlegała kasztelanii w Świeciu, potem w Michałowie (stąd Ziemia Michałowska). Po raz drugi miasto lokowano w latach 1326-1331 i otrzymało nazwę Lautenberg lub Lautenburg – prawdopodobnie na cześć komtura chełmińskiego (na prawie chełmińskim) lub wójta Nowego Miasta.
W 1301 roku osada otrzymała prawa miejskie. W 1317 roku Ziemia Michałowska za niespłacony dług zaciągnięty przez księcia kujawskiego i wyszogrodzkiego Leszka dostała się w ręce zakonu krzyżackiego.
Początkowo krzyżacy nie interesowali się zbytnio Ludbarciem. Zmieniło się to w chwili, kiedy chcąc połączyć Ostródę z Brodnicą i dalej z Gdańskiem, wykonano prace hydrogeologiczne, pozbawiając rzekę Nidę jej głównego dopływu Wkry - w okolicach Nowego Dworu i już pod nazwą Wel, z Ciborza, skierowano go w stronę miasta. Powstał nowy szlak wodny, którego należało strzec. W tym celu, na wzgórzu zbudowano wieżę, sprowadzono mieszkańców, którym przydzielono parcele na domy i pola pod uprawę. Zaczyna rozwijać się rzemiosło. Swoje ławy organizują krawcy, piekarze, szewcy, piwowarzy. Rozbudowano zamek, pobudowano ratusz i kościół Św.Wojciecha. Zaczęto budowę murów obronnych. Na sztucznej wyspie działał folwark wójta krzyżackiego z młynem i cegielnią.
Codzienne, spokojne życie przerywają kolejne wojny polsko-krzyżackie w 1410, 1414, 1424 i najdłuższa, trwająca trzynaście lat, która w 1466 r. zakończyła się powrotem Lidzbarka do Królestwa Polskiego.
Powrót do Polski spowodował przyspieszony rozwój gospodarczy. Właścicielem Lidzbarka był każdy kolejny król, a zarządzającymi – starostowie brodniccy, którymi początkowo były kobiety z rodów królewskich, między innymi: Anna Wazówna, żona Zygmunta III Wazy Konstancja, żona Jana III Sobieskiego Cecylia Renata. Od 1730 roku Lidzbark ma własnego starostę. Rozkwit gospodarczy przerywały najazdy Szwedów na Polskę, szczególnie okres potopu (1655-1660), który doszczętnie zniszczył miasto, a jego mieszkańcy wymarli na cholerę. Z trudem dźwigało się miasto, gdy ludność dopadły następne plagi: 1708 r. – dżuma (wymarło 2/3 miasta), 1736 r. – nieurodzaj i głód, 1746 r. – pożar (spłonęło prawie całe miasto), 1748 r. – plaga szarańczy.
Po trzecim rozbiorze Lautenburg został przyłączony do Prus Zachodnich. Mieszkańcy Lidzbarka brali udział we wszystkich zrywach niepodległościowych – Powstaniu listopadowym, styczniowym i Wiośnie Ludów. Miasto powróciło do macierzy 18 stycznia 1920 roku na mocy traktatu wersalskiego. Już w sierpniu tegoż roku trzeba było walczyć zwycięsko z najazdem bolszewickim. W okresie międzywojennym działało dużo stowarzyszeń i organizacji, m.in.:

• Towarzystwo Śpiewu św. Cecylii z teatrem i chórem mieszanym
• Towarzystwo Miłośników Sceny i Muzyki z orkiestrą symfoniczną
• Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół"
• Towarzystwo Młodzieży Katolickiej
• Kurkowe Bractwo Strzeleckie
• Bractwo Św. Szkaplerza
• Bractwo Matek chrześcijańskich
• Ochotnicza Straż Pożarna z orkiestrą dętą
• Towarzystwo Wstrzemięźliwości "Jutrzenka"
• Towarzystwo Powstańców Ochotników i Wojaków
• Towarzystwo Floty Narodowej
• Towarzystwo Przyjaciół Harcerstwa
• Towarzystwo właścicieli nieruchomości
• Koło Polskiego Czerwonego Krzyża
• Klub Sportowy i kręglarzy "Siła"
• Klub Łowiecki "Hubertus"

W Lidzbarku można bylo kupić 88 różnych gazet, w tym w języku niemieckim i żydowskim. 6 stycznia 1923 roku ukazał się pierwszy numer "Gazety Lidzbarskiej". W 1926 roku zaczęto wydawać "Głos Lidzbarski" o nakładzie 224 egzemplarzy. Życie kulturalne skupiało się w restauracjach Rydzyńskiego i Poćwiardowskiego – właściciela hotelu "Pod trzema koronami". Występowały tam chóry, zespoły muzyczne i teatralne. Miasto tętniło życiem. W lipcu 1939 r. do miasta przybyła Nowogrodzka Brygada Kawalerii z Generałem Władysławem Andersem, aby przygotować miasto do stawienia czoła Niemcom. 4 września rozpoczęła się 5-letnia okupacja, która trwała do 19 stycznia 1945 roku. Armia Czerwona po wkroczeniu do miasta podpala budynki. Miasto spłonęło w 75%. Od 1975 roku Lidzbark posiada również status miasta turystycznego.
Miasto posiada od XIV wieku swój herb – na niebieskiej tarczy znajduje się żółta głowa konia z rogiem na czole.
Z braku wiarygodnych dokumentów trudno ustalić, czy herb miasta pochodzi z okresu rządów krzyżackich, czy też został ustanowiony dopiero po pokoju toruńskim, czyli po 1466 roku. Najstarszy dokument, który przetrwał z herbem Lidzbarka pochodzi z 1571 roku. Była nim głowa jednorożca. Taki herb znajduje się na pieczęci miejskiej. Należy podkreślić, że pierwszym historykiem niemieckim, który stwierdzał, że herbem miasta Lidzbark jest głowa jednorożca, był F.A. Wossberg. W XVII wieku sporządzono nową pieczęć miasta również z głową jednorożca w tarczy z napisem "Sigillum Civitatis Lautenburgensis". Pieczęć ta przetrwała blisko 200 lat, aż do czasów rozbiorowych. W okresie rządów pruskich miasto miało herb przedstawiający orła pruskiego. W 1886 roku mieszkańcy postanowili przywrócić miastu dawny herb i zwrócili się w tej sprawie do Archiwum w Berlinie, z prośbą o potwierdzenie jego autentyczności. Na podstawie orzeczenia archiwum wydało orzeczenie, że herbem Lidzbarka jest głowa jednorożca z rogiem na czole. Władze Lidzbarka kazały jednak sprawić miastu pieczęć z całą figurą jednorożca. Stało się to dlatego, że Beckherrn w swojej monografii o herbach miast pruskich mylnie twierdził, że Lidzbark ma herb przedstawiający całego jednorożca. Wykorzystując opinie Beckherrna, władze miasta nie zezwoliły na używanie dawnego herbu. W okresie międzywojennym, jak również zaraz po II wojnie światowej, używano herbu przedstawiającego całą figurę jednorożca. Mieszkańcy po powrocie do macierzy w 1920 roku, na skutek dawnej propagandy pruskiej, byli skłonni wierzyć w słuszność takiego herbu. Nie ma możliwości ustalenia od czego pochodzi herb miasta. Jeśli chodzi o pierwotny kolor tarczy i głowy jednorożca to przypuszcza się, że tarcza była błękitnego, zaś głowa żółtego. Taki właśnie herb dla Lidzbarka zatwierdziło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczypospolitej Polskiej.

Gospodarka

Lidzbark jest miastem turystycznym. Walory turystyczne oraz rozwijająca się baza turystyczna zostały docenione przez turystów, którzy w konkursie prasowym w 2012 r. wybrali Lidzbark "Letnią Stolicą Warmii i Mazur".
Niewątpliwą atrakcją jest zmodernizowana w 2010 roku, przy udziale środków Unii Europejskiej, plaża miejska z nowymi pomostami o 3-krotnie większej powierzchni, z wieżą do skoków oraz jedną z najdłuższych w województwie zjeżdżalni wodnych na świeżym powietrzu usytuowaną na brzegu jeziora. Wybudowany został także hangar dla kajakarzy i WOPR. Ponadto plaża miejska w Lidzbarku oferuje wypożyczalnie sprzętu wodnego, 3 boiska do plażowej piłki siatkowej, małą gastronomię oraz parking na 120 miejsc. Od plaży prawym brzegiem jeziora Lidzbarskiego prowadzi promenada, dochodząca do parku sportowo-rekreacyjnego, miejsca relaksu, zabawy dla dzieci, imprez plenerowych oraz początku tras pieszych i rowerowych.
Podmioty gospodarcze w gminie - ogółem 818 w tym wg sekcji EKD:

• działalność produkcyjna - 101
• budownictwo - 129
• handel i naprawy - 299
• hotele i restauracje - 16
• transport, składowanie i łączność - 67
• pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna - 45
• obsługa nieruchomości i firm - 50
  

Przez Lidzbark przebiega linia kolejowa nr 208 Działdowo-Chojnice, obsługująca zarówno transport pasażerski jak i towarowy. Należy ona do linii o państwowym znaczeniu (jednotorowa). Na terenie miasta przy linii kolejowej usytuowane są dwie stacje kolejowe. 1 lutego 2007 roku kolejowy ruch pasażerski został wstrzymany z powodu braku dofinansowania ze strony urzędu marszałkowskiego w Olsztynie. Obecnie przez Lidzbark jeżdżą tylko pociągi towarowe.

Kultura

Latem organizowane są liczne festyny i jarmarki. Na początku lipca organizowany jest Jarmark Lidzbarski, natomiast w ostatni weekend lipca Dni Lidzbarka. Impreza cieszy się ogromną popularnością wśród mieszkańców Lidzbarka i turystów. Organizowane są także wystawy malarstwa czy fotografii, a także plenerowe koncerty nad małym jeziorkiem.
Instytucje kultury:

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
• Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza dla Dzieci i Młodzieży "Mario"

Muzea:

• Muzeum Przyrody przy Welskim Parku Krajobrazowym
• Warmińsko-Mazurskie Muzeum Pożarnictwa w Lidzbarku

Organizacje i stowarzyszenia

• Stowarzyszenie Lepszy Lidzbark
• Towarzystwo Miłośników Lidzbarka Welskiego
• Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym koło w Lidzbarku
• Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Dzieciom "Mario"
• Stowarzyszenie Edukacji Ekologicznej "Ekoświt"
• Polski Związek Wędkarski
• Polski Związek Niewidomych
• Kurkowe Bractwo Strzeleckie
• Związek Harcerstwa Polskiego
• Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
• Stowarzyszenie "Wrota Mazur"
• Ochotnicza Straż Pożarna
• Młodzieżowa Orkiestra Dęta OSP Lidzbark
• Klub Honorowych Dawców Krwi
• Towarzystwo Przyjaciół Pojazdów Zabytkowych "Jednorożec"
• Chrześcijańskie Stowarzyszenie Charytatywne "SAMARYTANIN"
• Klub Abstynenta

Religia

• parafia pw. św. Wojciecha
• parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Gorczyczewski (1751–1823)
• Juliusz Kraziewicz (1829–1895)
• Dawid Urbański (1843-1897)
• Sylwester Parzybok (1886-1944)
• Alfred Neumann (1895-1952)
• Władysław Rozwadowski (ur. 1933)
• Edward Klemens (1939–2006)
• Zbigniew Sobotka (ur. 1952)
• Andrzej Kolendo (ur. 1954)
• Piotr Polmański (ur. 1954)
• Danuta Holecka (ur. 1968)
• Paweł Baraszkiewicz (ur. 1977)

Sport

W Lidzbarku istnieje Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji. Organizuje m. in.:

• Międzyzakładowy Turniej Piłki Nożnej MOSiR CUP
• Grand Prix w Tenisie Stołowym

W mieście działa klub sportowy Wel Lidzbark prowadzący sekcje piłkarską i piłki siatkowej. Funkcjonuje także klub sportowy Wel-Bis, który prowadzi sekcję kajakarską.
Latem organizowane są zawody wędkarskie i turnieje sportowe.

Edukacja

• Przedszkole Miejskie
• Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki
• Gimnazjum im. Szarych Szeregów
• Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
• Zespół Szkół im. Króla Władysława Jagiełły
• Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych Zespołu Edukacji "Wiedza"
• Prywatna Zaoczna Szkoła Policealna Zespołu Edukacji "Wiedza"
• Centrum Kształcenia Ustawicznego

Zabytki

• gotycka baszta zamkowa z XIV w. adoptowana na Miejsko-Gminną Bibliotekę Publiczną
• budynek urzędu miasta z 1875 r.
• budynek Szkoły Podstawowej z 1875 r.
• garbarnia z 1880 r.
• dworzec kolejowy z 1889 r.
• rzeźnia z 1901 r.
• gazownia z 1903 r.
• cegielnia z 1905 r.
• kościół ewangelicko-augsburski pw. Jezusa Żyjącego z 1829 r. wraz z domem kancelaryjnym
• kościół rzymskokatolicki pw. św. Wojciecha z 1752 r.
• magazyny zbożowe z końca XIX w. adoptowane dla potrzeb oświaty i kultury
• dwie wieże wodociągowe z 1909 r.
• kamieniczki secesyjne z przełomu XIX i XX w.

Zobacz też

• Lidzbark (gmina miejsko-wiejska)

Bibliografia

Działdowo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1966.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
wikipedia.org [20.12.2014]
MGOK [20.12.2014]
MOSiR [20.12.2014]
lidzbark.pl [20.12.2014]
Wel Lidzbark [20.12.2014]
Hufiec Lidzbark Weslki [20.12.2014]

zamki.pl [20.12.2014]