Ponary: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>''' Ponary''' (niem.''Gut Ponarien'', od 1939 r. ''Ponarien'') – [[wieś niesołecka]] w Polsce, położona w [[ | + | <big>''' Ponary''' (niem.''Gut Ponarien'', od 1939 r. ''Ponarien'') – [[wieś niesołecka]] w Polsce, położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat ostródzki | powiecie ostródzkim]], w [[Miłakowo (gmina miejsko-wiejska)|gminie Miłakowo]]. W latach 1975-1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 40: | Linia 40: | ||
=== Dzieje miejscowości === | === Dzieje miejscowości === | ||
| − | Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1337 roku . Przed tą datą istniały już | + | Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1337 roku . Przed tą datą istniały już dobra ziemskie, których właścicielem był zapewne bliżej nieokreślony Prus. Nazwa miejscowości nawiązuje do Jeziora Narie, nad którym jest położona (słowo ''pa'' w języku pruskim oznacza ''nad''). W XVI wieku majątek stanowił własność rodziny Behrenreuter(Przyjemskich) herbu Rawicz, w kolejnym stuleciu przeszedł w posiadanie rodu [[Schoultz von Aschenrade]]. Pod koniec XVII wieku dobra zostały wykupione przez [[Friedrich von der Groeben|Friedricha von der Groeben]] - generał-lejtnanta piechoty i komendanta wojsk cudzoziemskich w armii koronnej [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]]. Majątek odziedziczył jego bratanek, [[Wilhelm von der Groeben]] - dowódca regimentu piechoty wojsk koronnych. Ponary należały do rodziny aż od 1701 do 1945 roku. W skład dóbr wchodziło również Jezioro Narie. |
| − | W 1817 roku Ponary liczyły 100 mieszkańców, w 1858 – 201. W roku 1904 w dobrach było 4102 ha ziemi, w tym 1108 lasów. Zmniejszenie posiadłości wynikało z uwłaszczenia chłopów we wsiach: [[Brzydowo]], [[Litwa]], [[Brzeźno]], [[Roje]]. W dobrach pozostały folwarki [[Janowo (gmina Miłakowo) |Janowo]], [[Kolnik]] (w 1973 roku już nie istniał), [[Naryjski Młyn]],[[Nowe Bolity]], Roje a także Jezioro Narie.W 1939 roku miejscowość liczyła 277 mieszkańców.W styczniu 1945 roku ostatni właściciel majątku hrabia [[Konrad Karl von der Groeben]] opuścił z małżonką Ponary. W [[lkwim:Pałac w Ponarach|pałacu]] pozostała jego matka Benita z domu [[Finck von Finckenstein|Finckenstein]] wraz ze służbą. Zanim została rozstrzelana miała podobno rozegrać partię szachów | + | W 1817 roku Ponary liczyły 100 mieszkańców, w 1858 – 201. W roku 1904 w dobrach było 4102 ha ziemi, w tym 1108 lasów. Zmniejszenie posiadłości wynikało z uwłaszczenia chłopów we wsiach: [[Brzydowo]], [[Litwa]], [[Brzeźno]], [[Roje]]. W dobrach pozostały folwarki [[Janowo (gmina Miłakowo) |Janowo]], [[Kolnik]] (w 1973 roku już nie istniał), [[Naryjski Młyn]],[[Nowe Bolity]], Roje a także Jezioro Narie.W 1939 roku miejscowość liczyła 277 mieszkańców. W styczniu 1945 roku ostatni właściciel majątku hrabia [[Konrad Karl von der Groeben]] opuścił z małżonką Ponary. W [[lkwim:Pałac w Ponarach|pałacu]] pozostała jego matka Benita z domu [[Finck von Finckenstein|Finckenstein]] wraz ze służbą. Zanim została rozstrzelana miała podobno rozegrać partię szachów z radzieckim komendantem. W roku 1973 jako majątek Ponary należały do [[Powiat morąski|powiatu morąskiego]]. |
<br/> | <br/> | ||
=== Zabytki: === | === Zabytki: === | ||
| − | *[[lkwim:Pałac w Ponarach|Pałac]] wzniesiony na przełomie XVI-XVII wieku, przebudowany w stylu barokowym w 1743 roku, rozbudowany w roku 1860. Kuźnia wybudowana w 1861 roku znajduje się obecnie w ruinie. Wówczas wybudowano od strony ogrodu oficynę i połączono ją murami z gmachem pałacu, tworząc wewnętrzny dziedziniec. Pałac otacza | + | *[[lkwim:Pałac w Ponarach|Pałac]] wzniesiony na przełomie XVI-XVII wieku, przebudowany w stylu barokowym w 1743 roku, rozbudowany w roku 1860. Kuźnia wybudowana w 1861 roku znajduje się obecnie w ruinie. Wówczas wybudowano od strony ogrodu oficynę i połączono ją murami z gmachem pałacu, tworząc wewnętrzny dziedziniec. Pałac otacza park krajobrazowy. Obiekt dwukrotnie odnawiany po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach |II wojnie światowej]]. Rodzinne portrety i wizerunki pruskich władców trafiły do [[lkwim: Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie|Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie]]. Część z nich eksponowana jest w [[lkwim:Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu |Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu]]. Zachował się m.in. portret [[lkwim:Portret Alberta von Tettau z pałacu w Ponarach |Alberta von Tettau]], a także przedstawicieli rodu von Groeben: [[lkwim:Portret Agnes Laury von Groeben z pałacu w Ponarach |Agnes Laury]], [[lkwim:Portret Wilhelma von Groeben z pałacu w Ponarach |Wilhelma]] oraz |
| − | *W czasie prac archeologicznych odkryto 5 [[ | + | [[lkwim:Portret Arthura von Groeben z pałacu w Ponarach |Arthura]] i [[lkwim:Portret Augusty von Groeben z pałacu w Ponarach |Augusty]] i [[lkwim:Portret dzieci Augusty i Arthura von Groeben z pałacu w Ponarach |ich dzieci]]. Pałacowy księgozbiór znajduje się obecnie w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. |
| + | |||
| + | Przez wiele lat w pałacu mieścił się [[Ośrodek wypoczynkowy w Ponarach|ośrodek wypoczynkowy]] jednego z toruńskich zakładów. Obecnie obiekt stanowi własność prywatną. | ||
| + | *W czasie prac archeologicznych odkryto 5 [[Kurhany w Ponarach|kurhanów]] i [[Cmentarzysko ciałopalne w Ponarach |cmentarzysko ciałopalne]]. | ||
| + | <br/> | ||
| + | |||
| + | ===Przyroda=== | ||
| + | W pobliżu miejscowości znajduje się pomnik przyrody - [[Głaz narzutowy koło Ponar |głaz narzutowy]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 62: | Linia 69: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat ostródzki]] | |
| − | [[ | + | [[Kategoria: Miłakowo (gmina miejsko-wiejska)]] |
| − | + | [[Kategoria: Wsie niesołeckie]] | |
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria: 1301-1400]] |
| − | |||
Wersja z 10:54, 18 sie 2014
| Pole-obowiązkowe | |
| | |
| Pole-obowiązkowe Pole-obowiązkowe
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś niesołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | ostródzki |
| Gmina | Miłakowo |
| Liczba ludności (2010) | 130 (łącznie Ponary, Janowo, Naryjski Młyn) |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 14-310 |
| Tablice rejestracyjne | NOS |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Pole-obowiązkowe | |
| Położenie na mapie Polski  Pole-obowiązkowe | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Ponary (niem.Gut Ponarien, od 1939 r. Ponarien) – wieś niesołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Miłakowo. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
[ukryj]Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona nad północną zatoką Jeziora Narie, w odległości około 12 km na północny wschód od Morąga. Na wschód od dawnego majątku Ponary znajduje się las zwany Chrośniak (Tannenwald)
Dzieje miejscowości
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1337 roku . Przed tą datą istniały już dobra ziemskie, których właścicielem był zapewne bliżej nieokreślony Prus. Nazwa miejscowości nawiązuje do Jeziora Narie, nad którym jest położona (słowo pa w języku pruskim oznacza nad). W XVI wieku majątek stanowił własność rodziny Behrenreuter(Przyjemskich) herbu Rawicz, w kolejnym stuleciu przeszedł w posiadanie rodu Schoultz von Aschenrade. Pod koniec XVII wieku dobra zostały wykupione przez Friedricha von der Groeben - generał-lejtnanta piechoty i komendanta wojsk cudzoziemskich w armii koronnej Jana III Sobieskiego. Majątek odziedziczył jego bratanek, Wilhelm von der Groeben - dowódca regimentu piechoty wojsk koronnych. Ponary należały do rodziny aż od 1701 do 1945 roku. W skład dóbr wchodziło również Jezioro Narie.
W 1817 roku Ponary liczyły 100 mieszkańców, w 1858 – 201. W roku 1904 w dobrach było 4102 ha ziemi, w tym 1108 lasów. Zmniejszenie posiadłości wynikało z uwłaszczenia chłopów we wsiach: Brzydowo, Litwa, Brzeźno, Roje. W dobrach pozostały folwarki Janowo, Kolnik (w 1973 roku już nie istniał), Naryjski Młyn,Nowe Bolity, Roje a także Jezioro Narie.W 1939 roku miejscowość liczyła 277 mieszkańców. W styczniu 1945 roku ostatni właściciel majątku hrabia Konrad Karl von der Groeben opuścił z małżonką Ponary. W pałacu pozostała jego matka Benita z domu Finckenstein wraz ze służbą. Zanim została rozstrzelana miała podobno rozegrać partię szachów z radzieckim komendantem. W roku 1973 jako majątek Ponary należały do powiatu morąskiego.
Zabytki:
- Pałac wzniesiony na przełomie XVI-XVII wieku, przebudowany w stylu barokowym w 1743 roku, rozbudowany w roku 1860. Kuźnia wybudowana w 1861 roku znajduje się obecnie w ruinie. Wówczas wybudowano od strony ogrodu oficynę i połączono ją murami z gmachem pałacu, tworząc wewnętrzny dziedziniec. Pałac otacza park krajobrazowy. Obiekt dwukrotnie odnawiany po II wojnie światowej. Rodzinne portrety i wizerunki pruskich władców trafiły do Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Część z nich eksponowana jest w Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu. Zachował się m.in. portret Alberta von Tettau, a także przedstawicieli rodu von Groeben: Agnes Laury, Wilhelma oraz
Arthura i Augusty i ich dzieci. Pałacowy księgozbiór znajduje się obecnie w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Przez wiele lat w pałacu mieścił się ośrodek wypoczynkowy jednego z toruńskich zakładów. Obecnie obiekt stanowi własność prywatną.
- W czasie prac archeologicznych odkryto 5 kurhanów i cmentarzysko ciałopalne.
Przyroda
W pobliżu miejscowości znajduje się pomnik przyrody - głaz narzutowy.
Bibliografia:
- Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
- Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
- Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.
- Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Bank Danych Lokalnych GUS: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu:19.08.2013]
- Rejestr Zabytków Nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu:19.08.2013]
Przypisy
