Opieńka

Opieńka miodowa (w szerokim znaczeniu)
Armillaria mellea sensu lato
Owocniki opieńki miodowej
Systematyka
Królestwo	grzyby
Gromada	grzyby podstawkowe
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	Physalacriaceae
Rodzaj	opieńka
Gatunek	opieńka
Synonimy

Opieńka miodowa (w szerokim znaczeniu) (= Armillaria mellea sensu lato) – gatunki grzybów wielkoowocnikowych z rodziny Physalacriaceae, rzędu pieczarkowców (Agaricales).

Owocnik

Opieńka miodowa jest tzw. gatunkiem zbiorowym (sensu lato), grupuje kilka bardzo podobnych (i zmiennych) gatunków. Opieńka tworzy owocniki złożone z kapelusza i trzonu. Kapelusz średnicy 3-10 cm, ochrowo-brązowy, miodowo-brązowy do czerwono-brązowego, oliwkowo-brązowy, mniej lub bardziej higrofaniczny. Młode okazy początkowo półkuliste, potem wypukłe, do rozpostartych, często z tępym garbkiem. Powierzchnia kapelusza jest sucha, z łuseczkami, dającymi się zetrzeć; brzeg słabo prążkowany. Trzon cielistobrązowy, u podstawy czasem żółtawy; 50-150(170) x 5-15(30) cm, równogruby, powyginany, u podstawy może być zgrubiały lub wrzecionowaty; powierzchnia gładka, z kłaczkami lub włókienkami, pierścień zwykle wyraźny i dość trwały, błonkowaty lub włókienkowaty, białawy, brązowiejący, od spodu często z żółtymi lub brązowymi łuseczkami. Wysyp zarodników biały.
Cechą charakterystyczną opieniek jest tworzenie sznurów grzybniowych, tzw. ryzomorf. Są to skupienia strzępek, rozchodzące się pod ziemią i stanowiące źródło infekcji osłabionych drzew.

Rozmieszczenie i ekologia

Opieńki to grzyby bardzo pospolite. Owocniki wyrastają masowo, zwłaszcza jesienią, zwykle od połowy września do końca listopada, w niektórych latach mogą pojawić się nawet z początkiem sierpnia. Rozwijają się na martwym drewnie i na porażonych drzewach, zarówno liściastych, jak i iglastych. Mogą też wyrastać na ziemi, w pobliżu drzew. Najczęściej spotykanym gatunkiem jest opieńka ciemna (Armillaria ostoyae), zwykle w licznych wiązkach na drewnie, oraz opieńka żółtawa (Armillaria lutea) – ta przeważnie owocnikuje pojedynczo i na ziemi.
Opieńki to grzyby prowadzące saprotroficzny tryb życia z uzdolnieniami pasożytniczymi. Dlatego często występują jako bardzo szkodliwe pasożyty drzew, powodując ogromne straty w gospodarce leśnej.
Opieńka, obok innego groźnego pasożyta korzeniowca wieloletniego, stanowi największe zagrożenie drzewostanów w lasach województwa warmińsko-mazurskiego.

Wartość użytkowa

Wszystkie gatunki opieniek są jadalne, niektóre wysoko cenione. Można jeść jedynie młode egzemplarze po odpowiednim przygotowaniu, które musi uwzględniać obgotowanie przez ok. 5 minut z odlaniem wody i ponowną obróbkę termiczną. Wywaru nie należy używać do sporządzania potraw. W stanie surowym smak łagodny, po chwili nieco gorzki, drapiący i cierpki. Grzyb mogący wywoływać uczulenie na zawarte w nim składniki.
Gatunkiem często mylonym z opieńką jest np. łuskwiak nastroszony (Pholiota squarrosa) - nie ma, tak jak opieńka w stanie surowym, cierpkiego smaku, pachnie korzennie, miąższ jest żółty, a wysyp zarodników brązowy. Gatunkiem rosnącym gromadnie na pniakach i mylonym z opieńką jest silnie trująca maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare) o zielonkawych blaszkach i siarkowożółtym, bardzo gorzkim w smaku miąższu.

Ciekawostki

Ryzomorfy mogą rozwijać się przez bardzo długi okres czasu, zajmując przy tym ogromne powierzchnie. Takiego odkrycia dokonano na przykład w amerykańskim stanie Oregon, gdzie stwierdzono, że sznury grzybniowe rozwinęły się na powierzchni ok. 9 tys. ha (!) i należały do jednego gatunku – opieńki ciemnej (Armillaria ostoyae). Uznano go za największy organizm świata.

Bibliografia

Gumińska Barbara, Wojewoda Wiesław, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa 1985.
Mańka Karol, Fitopatologia leśna, Warszawa 1998.

Linki zewnętrzne

grzyby.pl [20.04.2014]
indexfungorum.org [20.04.2014]
extremescience.com [20.04.2014]