Elementy ozdobne chat drewnianych: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | {{Mała architektura2 sakralna infobox | |
| + | <!-- w trakcie opracowania --> | ||
| + | |nazwa = Budownictwo ludowe | ||
| + | |typ obiektu = Elementy ozdobne chat drewnianych | ||
| + | |lokalizacja = chaty drewniane na Warmii i Mazurach | ||
| + | |datacja = do końca XIX w. | ||
| + | }} <br /> | ||
| − | + | ''' Elementy ozdobne chat drewnianych ''' – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych. | |
| − | [[ | + | == Występowanie == |
| + | Elementy ozdobne spotykane w [[Warmińska chata drewniana | chatach warmińskich]] i [[Mazurska chata drewniana | mazurskich]]. | ||
| + | <br/> | ||
| + | == Opis == | ||
| + | == Ozdoby dachowe == | ||
* '''pazdur''' - zdobiona pionowa deska od szczytu dachu, wzmacniająca dwie szczytówki.Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się tylko zdobieniem charakterystycznym dla terenu Warmii i Mazur. | * '''pazdur''' - zdobiona pionowa deska od szczytu dachu, wzmacniająca dwie szczytówki.Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się tylko zdobieniem charakterystycznym dla terenu Warmii i Mazur. | ||
| − | |||
| − | |||
* '''śparogi''' - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic. | * '''śparogi''' - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Ozdoby szczytowe == | == Ozdoby szczytowe == | ||
| − | |||
* '''deskowanie w "jodełkę"''' - deski układano parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi. | * '''deskowanie w "jodełkę"''' - deski układano parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi. | ||
| − | + | * '''podział szczytu na dwie poziome części''': górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę". | |
| − | * '''podział szczytu na dwie poziome części''': górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę". | ||
| − | |||
== Ozdabianie ścian zewnętrznych == | == Ozdabianie ścian zewnętrznych == | ||
W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych pozostawiając widoczną strukturę drewna. Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką. | W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych pozostawiając widoczną strukturę drewna. Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką. | ||
| − | |||
| − | |||
== Ozdoby drzwi i okien == | == Ozdoby drzwi i okien == | ||
| − | |||
* '''drzwi wejściowe''' - jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi np. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku. | * '''drzwi wejściowe''' - jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi np. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku. | ||
| Linia 40: | Linia 38: | ||
* '''okna''' - poza rzeźbiony i malowanymi okiennicami, jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane. | * '''okna''' - poza rzeźbiony i malowanymi okiennicami, jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane. | ||
| + | <br/> | ||
| + | == Zdjęcia == | ||
| + | [[Plik:wozownia przy karczmie.jpg|240px|thumb|Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,<br/>źródło:[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/MBL_Olsztynek_-_16._Wozownia_przy_karczmie_%2802%29.jpg, wikimedia.org], dostęp 7. grudnia 2013]] | ||
| + | [[Plik:Chałupa_z_Nowego_Kawkowa.jpg|240px|thumb|Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,<br/>źródło:[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3f/MBL_Olsztynek_-_26a._Cha%C5%82upa_z_Nowego_Kawkowa.jpg, wikimedia.org], dostęp 7. grudnia 2013]] | ||
| + | <br/> | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | |||
Pokropek Marian, ''Osadnictwo i budownictwo'', w: red. Józef Burszta, ''Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków'', Wrocław 1976, s. 173-181. | Pokropek Marian, ''Osadnictwo i budownictwo'', w: red. Józef Burszta, ''Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków'', Wrocław 1976, s. 173-181. | ||
| + | <br/> | ||
| − | [[Kategoria: Turystyka | + | [[Kategoria:Turystyka]][[Kategoria: Budownictwo ludowe]] |
Wersja z 01:13, 13 sty 2014
| Budownictwo ludowe | |
| | |
| typ obiektu: | Elementy ozdobne chat drewnianych |
| lokalizacja: | chaty drewniane na Warmii i Mazurach |
| datacja: | do końca XIX w. |
Elementy ozdobne chat drewnianych – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych.
Spis treści
[ukryj]Występowanie
Elementy ozdobne spotykane w chatach warmińskich i mazurskich.
Opis
Ozdoby dachowe
- pazdur - zdobiona pionowa deska od szczytu dachu, wzmacniająca dwie szczytówki.Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się tylko zdobieniem charakterystycznym dla terenu Warmii i Mazur.
- śparogi - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic.
Ozdoby szczytowe
- deskowanie w "jodełkę" - deski układano parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi.
- podział szczytu na dwie poziome części: górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę".
Ozdabianie ścian zewnętrznych
W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych pozostawiając widoczną strukturę drewna. Wyjątek stanowiły domy stawiane w konstrukcji szachulcowej, których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką.
Ozdoby drzwi i okien
- drzwi wejściowe - jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi np. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku.
- okna - poza rzeźbiony i malowanymi okiennicami, jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane.
Zdjęcia
Plik:Wozownia przy karczmie.jpg
Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013
Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013
Bibliografia
Pokropek Marian, Osadnictwo i budownictwo, w: red. Józef Burszta, Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, Wrocław 1976, s. 173-181.
