Elementy ozdobne chat drewnianych: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 19: | Linia 19: | ||
* '''śparogi''' - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic. | * '''śparogi''' - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic. | ||
| + | <br/> | ||
== Ozdoby szczytowe == | == Ozdoby szczytowe == | ||
| Linia 25: | Linia 26: | ||
* '''podział szczytu na dwie poziome części''': górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę". | * '''podział szczytu na dwie poziome części''': górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę". | ||
| + | <br/> | ||
== Ozdabianie ścian zewnętrznych == | == Ozdabianie ścian zewnętrznych == | ||
| Linia 30: | Linia 32: | ||
W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych pozostawiając widoczną strukturę drewna. | W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych pozostawiając widoczną strukturę drewna. | ||
Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką. | Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką. | ||
| + | <br/> | ||
== Ozdoby drzwi i okien == | == Ozdoby drzwi i okien == | ||
Wersja z 01:21, 13 sty 2014
| Budownictwo ludowe | |
| | |
| typ obiektu: | Elementy ozdobne chat drewnianych |
| lokalizacja: | chaty drewniane na Warmii i Mazurach |
| datacja: | do końca XIX w. |
Elementy ozdobne chat drewnianych – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych.
Spis treści
[ukryj]Występowanie
Elementy ozdobne spotykane w chatach warmińskich i mazurskich.
Ozdoby dachowe
- pazdur - zdobiona pionowa deska od szczytu dachu, wzmacniająca dwie szczytówki. Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się tylko zdobieniem charakterystycznym dla terenu Warmii i Mazur.
- śparogi - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic.
Ozdoby szczytowe
- deskowanie w "jodełkę" - deski układano parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi.
- podział szczytu na dwie poziome części: górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę".
Ozdabianie ścian zewnętrznych
W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych pozostawiając widoczną strukturę drewna.
Wyjątek stanowiły domy stawiane w konstrukcji szachulcowej, których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką.
Ozdoby drzwi i okien
- drzwi wejściowe - jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi np. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku.
- okna - poza rzeźbiony i malowanymi okiennicami, jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane.
Zdjęcia
Plik:Wozownia przy karczmie.jpg
Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013
Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013
Bibliografia
Pokropek Marian, Osadnictwo i budownictwo, w: red. Józef Burszta, Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, Wrocław 1976, s. 173-181.
