Elementy ozdobne chat drewnianych: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Linia 5: | Linia 5: | ||
|lokalizacja = chaty drewniane na Warmii i Mazurach | |lokalizacja = chaty drewniane na Warmii i Mazurach | ||
|datacja = do końca XIX w. | |datacja = do końca XIX w. | ||
− | }} | + | }} |
− | + | ''' Elementy ozdobne chat drewnianych ''' – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych.<br/><br/> | |
− | |||
− | ''' Elementy ozdobne chat drewnianych ''' – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych. | ||
− | |||
== Występowanie == | == Występowanie == | ||
Elementy ozdobne spotykane w [[Warmińska chata drewniana | chatach warmińskich]] i [[Mazurska chata drewniana | mazurskich]]. | Elementy ozdobne spotykane w [[Warmińska chata drewniana | chatach warmińskich]] i [[Mazurska chata drewniana | mazurskich]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
− | |||
== Ozdoby dachowe == | == Ozdoby dachowe == | ||
− | + | '''pazdur''' - zdobiona pionowa deska od szczytu dachu, wzmacniająca dwie szczytówki. Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się tylko zdobieniem charakterystycznym dla terenu Warmii i Mazur. | |
− | |||
− | + | '''śparogi''' - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic. | |
<br/> | <br/> | ||
− | |||
== Ozdoby szczytowe == | == Ozdoby szczytowe == | ||
+ | '''deskowanie w "jodełkę"''' - deski układano parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi. | ||
− | + | '''podział szczytu na dwie poziome części''': górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę". | |
− | |||
− | |||
<br/> | <br/> | ||
− | |||
== Ozdabianie ścian zewnętrznych == | == Ozdabianie ścian zewnętrznych == | ||
Linia 33: | Linia 25: | ||
Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką. | Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką. | ||
<br/> | <br/> | ||
− | |||
== Ozdoby drzwi i okien == | == Ozdoby drzwi i okien == | ||
* '''drzwi wejściowe''' - jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi np. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku. | * '''drzwi wejściowe''' - jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi np. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku. | ||
− | * '''okna''' - poza rzeźbiony i malowanymi okiennicami, jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane. | + | * '''okna''' - poza rzeźbiony i malowanymi okiennicami, jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane. |
− | |||
− | |||
− | |||
[[Plik:wozownia przy karczmie.jpg|240px|thumb|Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,<br/>źródło:[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/MBL_Olsztynek_-_16._Wozownia_przy_karczmie_%2802%29.jpg, wikimedia.org], dostęp 7. grudnia 2013]] | [[Plik:wozownia przy karczmie.jpg|240px|thumb|Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,<br/>źródło:[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/MBL_Olsztynek_-_16._Wozownia_przy_karczmie_%2802%29.jpg, wikimedia.org], dostęp 7. grudnia 2013]] | ||
[[Plik:Chałupa_z_Nowego_Kawkowa.jpg|240px|thumb|Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,<br/>źródło:[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3f/MBL_Olsztynek_-_26a._Cha%C5%82upa_z_Nowego_Kawkowa.jpg, wikimedia.org], dostęp 7. grudnia 2013]] | [[Plik:Chałupa_z_Nowego_Kawkowa.jpg|240px|thumb|Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,<br/>źródło:[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3f/MBL_Olsztynek_-_26a._Cha%C5%82upa_z_Nowego_Kawkowa.jpg, wikimedia.org], dostęp 7. grudnia 2013]] | ||
− | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
Pokropek Marian, ''Osadnictwo i budownictwo'', w: red. Józef Burszta, ''Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków'', Wrocław 1976, s. 173-181. | Pokropek Marian, ''Osadnictwo i budownictwo'', w: red. Józef Burszta, ''Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków'', Wrocław 1976, s. 173-181. | ||
− | |||
− | |||
[[Kategoria:Turystyka]][[Kategoria: Budownictwo ludowe]] | [[Kategoria:Turystyka]][[Kategoria: Budownictwo ludowe]] |
Wersja z 10:03, 22 kwi 2014
Budownictwo ludowe | |
| |
typ obiektu: | Elementy ozdobne chat drewnianych |
lokalizacja: | chaty drewniane na Warmii i Mazurach |
datacja: | do końca XIX w. |
Elementy ozdobne chat drewnianych – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych.
Spis treści
[ukryj]Występowanie
Elementy ozdobne spotykane w chatach warmińskich i mazurskich.
Ozdoby dachowe
pazdur - zdobiona pionowa deska od szczytu dachu, wzmacniająca dwie szczytówki. Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się tylko zdobieniem charakterystycznym dla terenu Warmii i Mazur.
śparogi - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic.
Ozdoby szczytowe
deskowanie w "jodełkę" - deski układano parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi.
podział szczytu na dwie poziome części: górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę".
Ozdabianie ścian zewnętrznych
W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych pozostawiając widoczną strukturę drewna.
Wyjątek stanowiły domy stawiane w konstrukcji szachulcowej, których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką.
Ozdoby drzwi i okien
- drzwi wejściowe - jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi np. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku.
- okna - poza rzeźbiony i malowanymi okiennicami, jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane.
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013

źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013
Bibliografia
Pokropek Marian, Osadnictwo i budownictwo, w: red. Józef Burszta, Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, Wrocław 1976, s. 173-181.