Elementy ozdobne chat drewnianych: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
Linia 5: Linia 5:
 
  |lokalizacja  = chaty drewniane na Warmii i Mazurach
 
  |lokalizacja  = chaty drewniane na Warmii i Mazurach
 
  |datacja      = do końca XIX w.
 
  |datacja      = do końca XIX w.
  }} <br />
+
  }}
 
+
''' Elementy ozdobne chat drewnianych ''' – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych.<br/><br/>
 
 
''' Elementy ozdobne chat drewnianych ''' – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych.
 
 
 
 
== Występowanie ==
 
== Występowanie ==
 
Elementy ozdobne spotykane w [[Warmińska chata drewniana | chatach warmińskich]] i [[Mazurska chata drewniana | mazurskich]].  
 
Elementy ozdobne spotykane w [[Warmińska chata drewniana | chatach warmińskich]] i [[Mazurska chata drewniana | mazurskich]].  
 
<br/>
 
<br/>
 
 
== Ozdoby dachowe ==
 
== Ozdoby dachowe ==
 
+
'''pazdur''' -  zdobiona pionowa deska od szczytu dachu, wzmacniająca dwie szczytówki. Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się tylko zdobieniem charakterystycznym dla terenu Warmii i Mazur.  
* '''pazdur''' -  zdobiona pionowa deska od szczytu dachu, wzmacniająca dwie szczytówki. Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się tylko zdobieniem charakterystycznym dla terenu Warmii i Mazur.  
 
 
    
 
    
* '''śparogi''' - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic.
+
'''śparogi''' - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic.
 
<br/>
 
<br/>
 
 
== Ozdoby szczytowe ==
 
== Ozdoby szczytowe ==
 +
'''deskowanie w "jodełkę"''' - deski układano parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi.
  
* '''deskowanie w "jodełkę"''' - deski układano parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi.
+
'''podział szczytu na dwie poziome części''': górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę".
 
 
* '''podział szczytu na dwie poziome części''': górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę".
 
 
<br/>
 
<br/>
 
 
== Ozdabianie ścian zewnętrznych ==
 
== Ozdabianie ścian zewnętrznych ==
  
Linia 33: Linia 25:
 
Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką.   
 
Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką.   
 
<br/>
 
<br/>
 
 
== Ozdoby drzwi i okien ==
 
== Ozdoby drzwi i okien ==
  
 
* '''drzwi wejściowe''' - jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi np. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku.  
 
* '''drzwi wejściowe''' - jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi np. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku.  
  
* '''okna''' - poza rzeźbiony i malowanymi okiennicami, jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane.    
+
* '''okna''' - poza rzeźbiony i malowanymi okiennicami, jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane.
<br/>
 
 
 
== Zdjęcia ==
 
 
[[Plik:wozownia przy karczmie.jpg|240px|thumb|Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,<br/>źródło:[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/MBL_Olsztynek_-_16._Wozownia_przy_karczmie_%2802%29.jpg, wikimedia.org], dostęp 7. grudnia 2013]]
 
[[Plik:wozownia przy karczmie.jpg|240px|thumb|Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,<br/>źródło:[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/MBL_Olsztynek_-_16._Wozownia_przy_karczmie_%2802%29.jpg, wikimedia.org], dostęp 7. grudnia 2013]]
  
 
[[Plik:Chałupa_z_Nowego_Kawkowa.jpg|240px|thumb|Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,<br/>źródło:[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3f/MBL_Olsztynek_-_26a._Cha%C5%82upa_z_Nowego_Kawkowa.jpg, wikimedia.org], dostęp 7. grudnia 2013]]
 
[[Plik:Chałupa_z_Nowego_Kawkowa.jpg|240px|thumb|Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,<br/>źródło:[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3f/MBL_Olsztynek_-_26a._Cha%C5%82upa_z_Nowego_Kawkowa.jpg, wikimedia.org], dostęp 7. grudnia 2013]]
<br/>
 
  
 
== Bibliografia ==
 
== Bibliografia ==
 
Pokropek Marian, ''Osadnictwo i budownictwo'', w: red. Józef Burszta, ''Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków'', Wrocław 1976, s. 173-181.
 
Pokropek Marian, ''Osadnictwo i budownictwo'', w: red. Józef Burszta, ''Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków'', Wrocław 1976, s. 173-181.
 
<br/>
 
  
 
[[Kategoria:Turystyka]][[Kategoria: Budownictwo ludowe]]
 
[[Kategoria:Turystyka]][[Kategoria: Budownictwo ludowe]]

Wersja z 10:03, 22 kwi 2014

Budownictwo ludowe

typ obiektu: Elementy ozdobne chat drewnianych
lokalizacja: chaty drewniane na Warmii i Mazurach
datacja: do końca XIX w.

Elementy ozdobne chat drewnianych – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych.

Występowanie

Elementy ozdobne spotykane w chatach warmińskich i mazurskich.

Ozdoby dachowe

pazdur - zdobiona pionowa deska od szczytu dachu, wzmacniająca dwie szczytówki. Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się tylko zdobieniem charakterystycznym dla terenu Warmii i Mazur.

śparogi - inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu, zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były za zwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic.

Ozdoby szczytowe

deskowanie w "jodełkę" - deski układano parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi.

podział szczytu na dwie poziome części: górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie - pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę".

Ozdabianie ścian zewnętrznych

W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych pozostawiając widoczną strukturę drewna. Wyjątek stanowiły domy stawiane w konstrukcji szachulcowej, których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką.

Ozdoby drzwi i okien

  • drzwi wejściowe - jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi np. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku.
  • okna - poza rzeźbiony i malowanymi okiennicami, jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane.
Plik:Wozownia przy karczmie.jpg
Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013
Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku,
źródło:wikimedia.org, dostęp 7. grudnia 2013

Bibliografia

Pokropek Marian, Osadnictwo i budownictwo, w: red. Józef Burszta, Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, Wrocław 1976, s. 173-181.