Janowo

Janowo
[[Plik: Herb Janowa - http://pl.wikipedia.org/wiki/Janowo_(powiat_nidzicki) |100px|Herb]] Herb Janowa
[[Plik: Kościół św. Rocha w Janowie, źródło: wwww.mojemazury.pl, 12.09.2013. |240px|Pole-obowiązkowe]] Pole-obowiązkowe
Rodzaj miejscowości	wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko - mazurskie
Powiat	nidzicki
Gmina	Janowo
Liczba ludności (Pole-obowiązkowe)	Pole-obowiązkowe
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	13 - 113
Tablice rejestracyjne	NNI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Janowo
Położenie na mapie Polski Janowo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Janowo (do XVI w. Janowo Miasto, niem. Iwanken) – wieś gminna w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nidzickim, w gminie Janowo. W latach 1975-1998 miejscowość przynależała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Janowo.

Charakterystyka fizjograficzna

Janowo umiejscowione jest nad rzeką Orzyc. Ponadto miejscowość położona jest na terenie gminy Janowo, która znajduje się w zasięgu trzech mezoregionów fizyczno - geograficznych: Równina Kurpiowska, Równina Mazurska, Wysoczyzna Ciechanowska. Rzeźba terenu Wysoczyzny jest falista, miejscami pagórkowata, z wysokościami rzędu 150-200 m npm. Część wschodnia natomiast równiną sandrową (Równina Kurpiowska) o rzędnych 140-150 m npm. Miejscami występują tutaj pagórki czołowomorenowe o wysokości względnej do 30 m. Na terenie gminy odnajdziemy osady polodowcowych piasków, żwirów oraz lokalnie glin zwałowych. Ponadto gdzieniegdzie znajdują się płytkie osady – torfy oraz mioceńskie piaski mułkowate. Znaczącą formą morfologiczną jest dolina rzeki Orzyc, o szerokości przeważnie od 200 m do 700 m.

Dzieje miejscowości

Janowo stanowiło dawniej miasteczko rządowe nad rzęką Orzyc. Jan Starszy książę mazowiecki w 1421 r. nadał dla miasta przywilej niemiecki, w którym ustanowił łaźnię i postrzygalnię. Obie instytucje miały przynosić dochód dla Janowa. Miejscowość lokowano na 30 łanach z prawem do korzystania z lasu. Miasto otrzymało wagę a kupcy zostali zwolnieni z ceł – oprócz wywozu towarów poza Mazowsze. Nazwa miejscowości pochodzi od imienia księcia Jana. Istniała już wcześniej na tym terenie osada i kościół, o których wspomina przywilej lokacyjny. O założeniu wsi i jej nazwie mówi legenda. Otóż książę Jan Starszy podczas polowania spadł z konia i złamał nogę. Znalazł go Jan - cieśla i zabrał do wioski, gdzie kolejni Janowie - zielarz, piekarz, medyk i wielu innych zadbali o zdrowie księcia. Za udzieloną opiekę Jan lokował gród w miejsce ówczesnej wsi. Nadał jej też herb i pieczęć z wizerunkiem Jana Chrzciciela, który był jego patronem. Kościół powstał w 1374 r. pod wezwaniem Jana Chrzciciela, który stał się symbolem miasta. Występuje w jego pieczęci – najstarsza znana z 1438 r . Pierwszym wójtem Janowa był Mikołaj zwany Wańkiem. Przed 1437 r. w obrębach miejscowości znalazła się wieś Mączki. Natomiast po inkorporacji Mazowsza do Polski Janowo zostało miastem królewskim. W XV w. najprawdopodobniej tutaj odbywały się mazowiecko – krzyżackie zjazdy sądowe. Następni książęta mazowieccy wprowadzili targ i trzy jarmarki do roku. Zygmunt I w 1553 r. uwolnił miasto od podatków na okres 4 lat. W połowie XVI w. Janowo było trzecim miastem - co do wielkości na ziemi ciechanowskiej. Miało swoich kowali, zdunów, kuśnierzy, cieśli, bednarzy, szewców, rzeźników, piekarzy i komorników. Jednak mury miejskie nie były szczędzone przez ogień – spaliły się w XVII w., w 1826 i 1855 r. W 1782 r. dzieci uczyły się jedynie zimą, gdyż latem musiały pracować na roli. W 1827 r. Janowo posiadało: synagogę, kościół murowany, młyn, urząd gminy i dwa wiatraki. W tym roku stanowiło odrębną gminę. W obszarze miasta znajdowało się 140 domów. Mieszkańców zaś było 2059. W 1862 r. w Janowie mieszkało 1616 osób w tym: 1095 katolików, 11 ewangelików, 629 starozakonnych. Ci ostatni trudnili się rolnictwem i wyrobem płótna domowego. Janowo straciło prawa miejskie po powstaniu styczniowym, gdyż jego mieszkańcy je wsparli. Mieszkańcy Janowa wykazywali przez wieki patriotyczną postawę. Przeciwstawiali się w 1904 r. wcieleniom do wojsk rosyjskich. Walczyli w czasie I i II wojny światowej. Nie zachowała się dokładna informacja o układzie urbanistycznym. Po zachowanym rynku należy sądzić, że stanowił on centralną część miejscowości z odprowadzonymi od niego głównymi ulicami.

Gospodarka

We wsi funkcjonują sklepy spożywcze i odzieżowe, firmy hadnlowo - usługowe, agroturystyka, piekarnia.

Kultura

W Janowie działa Zespół Szkół, Gminny Ośrodek Kultury, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Urząd Gminy, Poczta Polska, Urząd Stanu Cywilnego i Leśnictwo Janowo. W Janowie mieści się także Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Janowskiej.

Ludzie związani z miejscowością:

Z miejscowością związane są następujące postacie: Władysław Biały - ksiądz katolicki; Ryszard Juszkiewicz – polski prawnik, historyk, badacz dziejów ziemi mławskiej, senator I i II kadencji.

Zabytki:

W Janowie znajduje się parafia pw. św. Rocha, cmentarz żydowski, zabytkowy rynek z pomnikiem Józefa Piłsudskiego, drewniana zabudowa, miejsca pamięci upamiętniające bohaterską śmierć bojowników o polskość.

Cmentarz żydowski w Janowie, źródło: www. mojemazury.pl, 12.09.2013.

Bibliografia:

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. III, Warszawa 1882, 960 ss.

Wijaczka Jacek,Dzieje wsi do końca XVIII wieku, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Reznera, Nidzica 2012, s. 165 - 202.

Zobacz też

www.janowo.pl

janowo.wm.pl
Kinlis (dyskusja) 09:52, 8 wrz 2013 (CEST)