Janowo

Janowo
Herb Janowa
Kościół św. Rocha w Janowie. Autor: Mieczysław Kalski.
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nidzicki
Gmina	Janowo
Liczba ludności (2010)	1 047
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	13 - 113
Tablice rejestracyjne	NNI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Janowo
Położenie na mapie Polski Janowo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Janowo (do XVI w. Janowo Miasto) – wieś gminna w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie nidzickim, w gminie Janowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. We wsi znajduje się siedziba gminy Janowo. W 2010 roku wieś liczyła 1 047 mieszkańców. Obecnie funkcje wójta pełni Mateusz Jaroszewski.

Położenie

Janowo leży nad rzeką Orzyc,w odległości ok. 4 km na północny zachód od Jeziora Zawadzkiego.

Dzieje miejscowości

Pierwotnie na terenie dzisiejszej wsi istniała osada i kościół, o których wspomina przywilej lokacyjny Janowa. Z założeniem miejscowości wiąże się legenda. Książę Jan Starszy podczas polowania spadł z konia i złamał nogę. Znalazł go Jan (cieśla) i zabrał do wioski, gdzie kolejni Janowie (zielarz, piekarz, medyk i wielu innych) zadbali o zdrowie księcia. Za udzieloną opiekę Jan lokował gród w miejsce ówczesnej wsi. Nadał jej też herb i pieczęć z wizerunkiem Jana Chrzciciela, który był jego patronem.

Kościół powstał w 1374 r. i stał się symbolem miasta. Janowo stanowiło dawniej (po lokacji) miasteczko rządowe nad rzeką Orzyc. Jan Starszy – książę mazowiecki – w 1421 r. nadał przywilej niemiecki, w którym ustanowił w miejscowości łaźnię i postrzygalnię. Miejscowość lokowano na 30 łanach. Mieszkańcy wsi otrzymali prawo do korzystania z lasu, a kupcy zostali zwolnieni z ceł – oprócz wywozu towarów poza Mazowsze. Nazwa miejscowości pochodzi od imienia księcia Jana. Pierwszym wójtem Janowa był Mikołaj zwany Wańkiem.

Przed 1437 r. w obrębie miejscowości znalazła się wieś Mączki. Natomiast po inkorporacji Mazowsza do Polski Janowo zostało miastem królewskim. W XV w. odbywały się tu mazowiecko–krzyżackie zjazdy sądowe. Książęta mazowieccy wprowadzili targ i trzy jarmarki w ciągu roku. Zygmunt I w 1553 r. uwolnił miasto od podatków na okres 4 lat. W połowie XVI w. Janowo było trzecim co do wielkości miastem na ziemi ciechanowskiej. Miało swoich kowali, zdunów, kuśnierzy, cieśli, bednarzy, szewców, rzeźników, piekarzy i komorników.

W 1782 r. dzieci uczyły się jedynie zimą, gdyż latem musiały pracować na roli. W 1827 r. Janowo posiadało: synagogę, kościół murowany, młyn, urząd gminy i dwa wiatraki. W tym roku stanowiło odrębną gminę. W obszarze miasta znajdowało się 140 domów. Mieszkańców zaś było 2059. W 1862 r. w Janowie mieszkało 1616 osób, w tym: 1095 katolików, 11 ewangelików, 629 starozakonnych. Ci ostatni trudnili się rolnictwem i wyrobem płótna domowego. Janowo straciło prawa miejskie po powstaniu styczniowym.

Gospodarka

We wsi działają sklepy spożywcze i odzieżowe, firmy handlowo–usługowe, agroturystyka, piekarnia. W Janowie mieści się siedziba leśnictwa.

Kultura

W Janowie działa Gminny Ośrodek Kultury i Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Janowskiej.

Szkolnictwo

• Ośrodek Edukacji Przedszkolnej
• Szkoła Podstawowa im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego
• gimnazjum
• zespół szkół

Opieka społeczna

We wsi działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej.

Ludzie związani z miejscowością

• Władysław Biały – ksiądz katolicki
• Ryszard Juszkiewicz – polski prawnik, historyk, badacz dziejów ziemi mławskiej, senator pierwszej i drugiej kadencji

Zabytki

• kościół, będący siedzibą miejscowej parafii rzymskokatolickiej
• cmentarz żydowski
• zabytkowy rynek z pomnikiem marszałka Józefa Piłsudskiego
• drewniana zabudowa miejska
• miejsca pamięci bohaterskiej śmierci bojowników o polskość

Przyroda

W pobliżu miejscowości znajduje się pomnik przyrody – głaz narzutowy "Kucak".

Bibliografia

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. III, Warszawa 1882.
Wijaczka Jacek,Dzieje wsi do końca XVIII wieku, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Reznera, Nidzica 2012, ss. 165-202.
Moje Mazury [12.09.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [18.07.2014]
Strona Gminy Janowo [18.07.2014]